Tuesday, July 4, 2023

ZOTUAL LAI THU MIPILTE GENNA BY: Khup Za Go


ZOTUALLAI THU MIPILTE GENNA


(1) Rev. Khup Za Go, M.A, B.D gelh -


"1918 kum in Zomi pawl khat in, kumpi langpang in, gal bawl uh hi," cih thu Pau Cin Hau lai tawh kigelh Laikhak a ngah tak ciangun, Piantit (France) pai Zomi tulkhat te pen, innlam ciah ding lung himawh in, kitawk pah ngeingai uh hi. (Zomite kiho theih na'ng, Pg.13, Zo Aw)


(2) Rev. Khup Za Go, M.A, B.D genna -


Rev. Khup Za Go in, "London Museum ah ka pai lai in, a kem pa in, "Nang Zomi na hiam? Zomi na hih leh hih teng ah Zolai in a kigelh Laibu om hi. Hong sim dih in. Bang thu teng kigelh hiam? Kei zong thei nuam ing", hong ci hi. Kei zong ABC Lai tawh kigelh ding sa in, ka etsuk buat leh Pu Pau Cin Hau Lai tawh kigelh Laibu na hi mawk in sim theilo kahih manin, nuam kasa het kei hi," ci-in agen kik hi.


(3) Mikangte kisikna


Tuma lam lai-in, saklam Lamka khua aa om, eimi mipilpa khat England gam London khuapi ah a vazin leh leitung galpi nihna hun lai aa, Khamtung gam ah hong tung ngei Mikang papi ham khat tawh kimu kha hi. Tua mikangpa tawh a kiho na thu ih Zo mipilpa in a nuai aa bang a gen hi.

Mikangpa in "Nang kua mi na hi hiam?" ci in hong dongh aa, "Chin mi hi ing" ka cih leh Tua mikang pa in, "Chin ih cih pen Burma leh India kikal mualtung aa teeng te hilo na hi uh hiam?" hong cih ciangin, "Hi mah ing" ci aa ka dawn leh, "Na lai uh leh na biakna uh bangci ciang tun na hi uh hiam?" ci-in hong dongh hi. Tua ciangin kei zongh lungdam kisa in, "Ka lai uh pen hih bangin Pasian thu gelhna in nei ung" ci-in Laisiangtho bu la in ka lah leh Mikangpa in, "Hih pen no lai hilo in, koma lai hi, no lai taktak nei hilo nai vuam" ci-in hong dot ciangin, ka cihna ding ka thei kei hi.


Tua ciang mikangpa in Laibu khat vala aa, tua laibu sung lem in "no Lai taktak pen hih hi" ci-in Pau Cin Hau Laimal tawh kigelh te hong lak hi. Tua mikangpa in, "Chin mi hi napi aa, nomau neihsa Lai leh Biakna na theih khak loh uh pen no khialhna hilo in, komau khialhna hi. Komau kong khialh sak uh hi. Na gam uh a hong uksuak zo ding kisa kha in komau aa tawh hong pantah kha hi ung. Tua thu hangin ka gupna uh (Pasian Thupha) katan khak ding uh ka dah hi," ci-in a thum hi.


(4) Kawl kumpi leh Zotual Lai


1960 kim pawl in, Laipian Pawlpi sungpan makai khat in, kumpi tungah "Ko Zomi(Chin)te in, minam Ngeina, minam Biakna leh minam Lai ka nei uh hi," ci-in, minam Lai (ZOTUALLAI) sin ding anget leh kumpi in, "Tua leh no Zomi (Chin) te gam khat in ding nuam ung a ci maw," a cih tak ciangin, bangmah ka pau ngam nawn kei hi, a ci hi.


(5) Mizo gam leh Zotual Lai


India gam ah kumpi in, Lai neite bek mun leh gam, amau leh amau ki ukna pia cih Pu Laldenga in atheih ciangin Zotuallai (Pu Pau Cin Hau Lai) tawh kigelh Mualsuang khat pua in, "Hih in ka minam Lai hi" cih alah manin, India kumpi in, Mizogam pen State pia hi kici hi.


(6) Col. Khun Naung ii genna


1968 kum pawl in, Maymyo (Pyin Oo Lwin) khua aa, galkapbo sinna sang ah, sang ukpi panmunlen Col. Khun Naung in a genna ah, "Kawlgam sung aa om Kachin, Kayah, Karen, Rakhine minam te'n minam Lai neilo in, Chin minam te bek in, Lai nei uh ahih manin, eite sangin thupi zaw hi. Tua Chin minam te lai pen Pau Cin Hau Lai kici aa, tu in UNO vanthupite lahna Museum sungah kikoih hi" ci-in agen hi.


(7) Germany mipilpa genna


Leitung biakna lian (11) te akikhopna ah amakaipi Germany mipilpa in a genna ah, "Kawlgam nitumna lam ateng Zomite hai lah, hai mahmah uh, zawng lah zawng mahmah uh, ahi zongin leitungah amau bang aa Pasian thupha asang kuamah omlo hi. Banghang hiam cih leh Laipian Pasian thusiangtho leh Lai kician nei ahih man un, leitungah amau sangin a hampha zaw kuamah omlo hi" ci hi.


8. Rev. S.T Hau Go (M.A, M.R.E) ii genna -


Neuthu mangmawh in cileng, kaneu tung aa kipan Lailui aa suak Lailui aa teng hi'ng, Pa Hau (Pau Cin Hau) te zongh tua hun in Lailui mah ah teng uh aa, ka phaitam lam ah amau inn om hi. Pa Hau pen eipau taktak aa Lai a piangsakpa hi. Mite'n ama min in lo ngamlo in, zahtakna tawh Lai apiangsak pa a cihna in Laipianpa min puasak uh hi. Pasian mahmah in a tuam vilvel aa apiak hi aa, Lai dangte tawh kibang hetlo hi. Ama Lai tawh akibang Lai dang khat beek leitungah om nailo hi. Midang te'n Lai cih kammal pen na neilo uh hi.


Tua khit ciang, Laibek hilo in, dawi hong khemna hang aa, Zu leh sa tawh ih biakna te khempeuh, ih biak nawnloh nading Pasian in thu napia hi. Pasian paaina tawh damna taktak angah ciangin satang kang bangin athu kizel hi. Mi kim khat in, Laipianpa thu pen dawi thu hi ci mawkmawk uh hi. Tua bangte pen a theihna ki cinglo mite hilel uh hi. A theihna uh kicingtaak hi leh tua bang cih ding hilo aa, Pasian piak thu mah hiei acih ding longal thu omlo hi. Theihna muhna kicinglo, tapkual pilna cih bangdan aa, ih kiim ih paam thu ciang bek, a phawk mite bel amau phawkna zah zui-in dawi thu hi lel e zongh ci kha thei mah ding uh hi. Ahih hang thu khempeuh a vangkim aa, athei asin mite'n dawi thu hi cih tangin Pasian thu mah na hi zaw cih zawk nading pen thu kicing zaw hi.


(9) Zomi miciim mahmah khat ii genna -


Siapa aw lung himawh kei in, ih mipih te'n ni khat ni ciang, a masa in,-

(1) Ih Zogam hong it semsem in hong puah hong zun kik ding uh hi.

(2) Zomi hihna hong ki angtan pih ding uh hi.

(3) Zongeina te hong kan in hong it semsem ding uh hi.

(4) ZoLai mah hong ci ding uh aa, ZoLai mah hong zangh nuam ding uh hi.

(5) Zo Biakna mah hong ci ding uh hi.

Lung patau se dah in. Ei aa mah, ei aa mah, ei aa kan in ahoih zaw om kei, hong cih ni hong tung ding hi. (1990 kum)


(10) Prof: Salai Riang Vel, (Ph.D) genna -


Pu Pau Cin Hau Lai pen ko Falam te'n zong sin ding, Hakha te'n zong sin ding hang aa, Chin buppi in sin ding hihang. Ih minam Lai a maan pen Pu Pau Cih Hau Lai hi. Falam, Hakha lai gelhna in zong lem mahmah ahih manin, hih bek in ei Chin te pum khat hong suah zo bek ding hi. Pu Pau Cin Hau Lai in ei Chin te ii Laitang(common literature) suak zo ding hi.


Akaikhawm-Nahneu

Source: Khamtung mite Lai neih zawh Kum (114 )cin, ciaptehna, 2013


 

No comments: