Wednesday, March 30, 2016

CHIN LEH ZOMI ATOM IN

CHIN leh ZOMI atom in
Chin leh Zomi cih tawh bangcih ding ci aa alunghimawh leh athei nuam tampi ki om ahih manin, tawm kong kuppih nuam hi. Hih min nihte hangin lunghimawhna pen ii tangthu i theih lohna pan ong piang khia lunghimawhna hi aa i tangthu i kan phot ding kisam kasa hi.

CHIN : Chin cih ong pian khiatna thu nih om hi. Khatpen tanglai pupate upna tawh aki bawltawm, pianna khangthu, mythology, hi aa khat pen midangte ong piak, min aki pat khiatna bulpi, etymology ahi hi.
Mythology : India gam lam aa om Marte, Lushaite, Gangte in “ Leitung mihingte, ‘Ciinlung, Tsinlung, Sinlung, Jinlung, Chinglung’, kici suangpi khat, kuahawm khat ahk leitung gil sung panin mihing ong piang khia hi”ci aa upna ahi hi. Hih panin Chin akici min ong piang hi ci uh hi. ( L H Sakhong ‘s In Search of Chin Identity.2003 p 1) Hih pen, ei Kawlgam lam ah kiza ngei lo-in, Falam khua gei aa Lailun kuahawm leh Tedim gei aa Khuul khuahawmte bek i pian khiatna ci-in tangthu kigen i za ngei hi. Hih pen khanglui thu upna hi aa, kuahawm sung pan mi piang ngei lo hi.
Etymology: Tanglai Kawl Kumpi masate-in Thet(Sak) kici ( tu’n Manipur leh Tripura) galte adal dingin deih uh ahih manin, Khamtungmite (the tribes) bangmah nawngkai sak see lo-in amau gam ah nuamtakin na om sak uh hi. Tua hi aa, galdal uh ahih manin ‘ lawm, zawl, allies or comrades’ ci-in na sam uh hi. ( Prof. Gordon Luce, Old Kyaukse and the Corieing of the Burmans 1959, Journal of the Burma Research Society 42, 1:75-109). Kawl pau-in ‘tha nge chin’ , ‘ a chin chin’ na ci uh aa, tua panin Chin kici ong piang hi. Ahih hangin Chin akilawhna bulpi athei lo mi pawlkhatte-in Khamtungmite-in bawm zangh uh ahih manin ‘Bawm’ ci-in zong asam uh hi. A taktakin Chin leh Bawm a aw akibat hangin a at dan laimal kibang lo hi. ( Prof. F K Lehman, The Real Facts from Linguistics and Anthropology. P 92-93)
Pagan ah mualsuang nih tung ah ‘Chin’ ci-in kigelh: 1048-1113 hun sungin Pagan Kumpi Kyanzittha uk sungin mualsuang tung ah ‘Chin’ cih laimal ki at hi. Hih pen lai tawh kiciapteh masakpenna ahi hi. Mi pawlkhatte-in “ Hih mualsuang tung aa ki-at lai-in eite Chin i hihna ong lak hi” ci-in agen, lai aa at zong om hi. A taktakin ei at hi lo-in Kawl Kumpi-in eite ‘Lawm’ ci aa onng ciaptehna uh hi bek aa, ei, ‘Chin’ akici i hi peuhmah kei hi. Cikmah hunin ei leh ei Chin i kici ngei kei hi. I pu/pate-in na saang lo bek tham lo-in na zadah uh hi. ( Sir George Scott, Burma and Beyond 1932 p 187)
Hi bangteng hi aa, Chin pen, 1. Tanglai upna hi-in tudong, Chinlung a omna ki thei lo hi. 2. Kawl Kumpi masate-in “Lawm aw, Zawl aw…” ci aa ong sapna hi bekin ei leh ei, i pu/pate hun aa kipan cikmah hunin Chin i kicihna tangthu sung ah om ngei lo hi. Midangte ong lawhna uh hi bek aa, pawl khatte bangin “Bawm” ci-in kona in ong nei zaw lai uh hi. (Lehman). Zandiak mahmahin, facebook sung ah Zomi khat Vice President ong ngahna a lungkim lo midangte-in bawm kisuai lim khat tawh ciamnuihna-in aki suaksak i mu lai hi.Tua ahih ciangin, i minam min, national min hi lo hi. 3. Chin pen ‘Chinlung’ suangtum pan piang cihna ahih teh, Pasian thu um mite adingin Minam Min National Name aa zat huai het lo hi. Leisung, suangtum, kua hawm sung pan khawng aa piang hi thiam bek lo-in Pasianin ong piansak, ong it, Pasian’ tate i hi hi.
ZOMI : Zomi cih kammal pen Pagan mualsuang tung ah Chin cih aki at maa kum 250 hun lai pekin Sen gam Tang Dynasty Kumpi’ taangmi, Ambassador pa-in 862 AD kumin na ciamteh khin zo hi. I pianna Tibet gam sung ah AD kipat kiimin Zo-thang ciang i bul kikan kik thei hi. Dalai Lama a 5 na-in “ ‘Zo’ pen ‘Lord – Topa’ cihna hi aa, ‘Thang’ pen ‘The perfect – ‘Genbaanglo Pa’ cihna ahi hi”ci hi. I pianna min hoih mahmah khat ahi hi.
Mikang kumpi nasem uliante, Sangmangte leh mipil tampi-in i pu/pate-in Kawlgam laizang ah kum 800 sung bang kumpi-in na om ngei uh aa Zo mah na kici uh ahihna limtak na ciamteh tiuteu uh hi.( a kicingzawin magazine ah ong suak lai ding hi) Tua hun lai-in zong Zomi mah na kici uh hi.
Tua zawh, gal lelin 1550 AD khit ciangin ki theh thaang mang uh aa, pawlkhat nisuahna lam tai-in, Laos, Kambodia gam ciangtung uh aa mi namdangpi asuah uh hangin, tuni dong i pau tampi kibang lai hi. Pawlkhat Kawlgam sung mah ah minamdangte tawh kihelzau-in kikan zo nawn lo hi. Pawlkhatte nitumna khanglam dongin lal uh aa, tu-in Asho kici Zanggam Zomite ahi uh hi. Pawlkhat ahon in Khamtung mualtung lam lal to hi.
Khamtung ah i kah toh maa ciang pen, Khuul aa piang, Ciimnuaimi, Lailun aa piang, Laimi, Tedim, Falam, Haka, Matupi, Mindat, Kanpetlet leh Paletwa cih bang om nai lo hi. I vekpi-in Zomi i hi khin hi. ( Col. TH Lewin, Baiyue, Carey & Tuck, U Thein Pe Myint, Daw Khin Myo Chit, om lai )
Kawlzangpanin Khamtung i tun ciangin, ki om khawm kik nawn lo aa, ngaihsutna leh upna tuamtuam ki nei in, “Lailun kuahawm pan i piang aa Laimi ihi hi “ aci tawh “ Khuul pan aa piang ihihi” aci tawh i om hi Pawl khat leuleuin i minam min mangngilh kikeuhin midangte ong sapna, Chin peuh i minam min asa zong om aa, pawl khatin, Zomi mahin kici napi, Khumi, Cho, Zaw ci-in i awsuah tawmtawm ki lamdang ta hi. Ahih hangin pawlkhat leuleu-in taangtawng aa i min laigil na pom kinkenin tudong mah Zomi akici tampi i om hi.
Khamtung mual dawn itun ciangin kizopna haksatna tawh ngaihsutzia, huihdiikzia kilamdangin midangpi i kisa kha thei hi. I kan loh hang bek hi-in Zomi akicite beh leh phung tampite Chin a kicite lak ah tampi om hi. Mi lian minthang pawlkhatin i beh min mah ana keng lai uh hi. Mun tuamtuam ah zong Zo mah na kici lai uh hi.
Tua ahih ciangin i tangthu limtak kan lehang, Chin akici a khauhpai mahmah i sanggam south Hakate bang Khuang Cawi ahk. Lawng Tuk, Khuado abawl uh ciangin, aphuisam uh teh, “ Kawlte hauh leh nopsakna bangin ko, Zo Ram ong pia in” ci phaphain a innsung tawng ah phuisam uh hi. Chin Ram ci lo uh aa, Lai Ram zong ci loin, “Zo Ram” ci ngiat uh hi. A taanglai kam ciik uh ahi hi. Mun leh mual minte ah zong Zo min mah tu ciangdong na lolo lai uh hi. A minam minte uh zong Zotung, Zophei, Zokhua ci-in ahi zongin, a min mahmah uh zong tampi mah, Zo, ci-in min kiphuak lai uh hi. Chin cih min koimah ah ki za lo hi.
‘Chin’ cih min tawh kibang lo-in, Zo/Zomi pen midangte ong sapna hi lo-in tangtawng pek aa kipan ei leh ei i kisapna min ahi hi. Zo cih min pen a khanghaam pen, min hi aa, tanglai Sente tangthu sung ah zong, Zo dynasty om ngei-in, Kawl gam laizang ah zong i pute-in Zo kingdom a nei ngei minampi khat i hi hi. Chin cih pen ipu/pate Kawlgam atun khit uhteh ong piangpan , Kawl Kumpite ong sapna min ahi hi. Cikmah hunin, Chin kingdom cihbang kiza ngei lo hi.
‘Zomi’ lo buang ong gawmtuah ding ong tawisaang ding, ki saktheihpih ding adang minam min, national name, om lo hi.
Bangbang ahi zongin, Mangkangte-in Zogam ong uk ding uh 1896 kum, Chin Hills Regulations, ki-uk dan a bawl uh ciangin a kamphen ding ei mualtungmi om lo i hih manin, midangte in Chin ong cihna uh tungtawnin Chin akici paisuak ihi hi. Tua pen akikhial hi ci-in phawk kik saam uh aa, The Chin Hills Gazetteer sung ah hibangin gen uh hi. “ Ahun-aphaatin Kuki (Chin) kici kammal pen Kawlgam, Bangladesh leh Assam kikaal aa om, mi nam tuamtuamte kilawhna, amaanpen min ahi Zo tawh kilaih hi zen leh tu’n thu siang khin mah ding hiven” na ci ngeungeu uh hi. Tua hun lai-in ipu/pate-in ong ki minvawh lam zong na thei nai lo, zong ki thei sak lo ahih manin tu dong apai toto suak kha hi lel hi.
Bangbang hitaleh, Kumpi ong min vawh hi phot ahih ciangin, ki paai khia thei pah nai lo aa i tangthu i sutsut, i sasa ding aa i ki hilhhilh ding hi. I theih kim hun ong tun ciangin a maanpen i minam min ding ngaihsut kik theih ahi hi. Kuakua-in i tangthu i theih masak phot limlim ding thupi kasa hi.
Dr Dong No, Sydney Australia

Tuesday, March 15, 2016

ISAAC & REBEKAH, KHUKDINTE NUPA

ISAAC & REBEKAH, KHUKDINTE NUPA
Isak leh Rebek te nupa in haksatna atuah uh ciangin Pasian kiang a zuatdan uh tawm genkhawm ni.

[1] ISAAC IN BUAINA LEH HAKSATNA ATUAH HUN IN PASIAN KIANG ZUAN
Isaac in kum 40 aphak in Rebekah tawh kiteeng uhi. A zi Rebekah tawh a kiteen zawh kum 20 sung bang  nau nei theilo in om uhi. Hih bangin anuntak sungun Isak in numei dang tawh zinei ding cih na ngaihsun het lo hi. Azi’n nau a paai theih na ding mipil, misiamte kiang zuanin na kibawl tuan lo hi. Isaac in Pasian kiang ah a haksatna tun a, Pasian mah a belh tinten man in Pasian in gualzawh pih a, Rebekah in nau hong paai hi.

[2] REBEKAH IN BUAINA, HAKSATNA ATUAK HUN IN PASIAN KIANG ZUAN
Pasian in Isaac ngetna leh thumna dawng in Rebekah kum tampi gaai theilo a om hihmah leh a hong gaai ta hi. Rebekah in nau ahong paai ta a, hitamah leh a sung a nau omte kilai zel uh ahih man un thei siam lo-in lungsim nuamlo tak in om hi. Tua bang hunin Rebekah in alawm-le-gualte kiang zuan lo in Pasian kiang ah a buaina gen khia hi. Rebekah in a haksatna Pasian kiang ah  tunzaw in Pasian in Rebekah hopih a, a sung ah nau nih om ahihlam leh nau hong piang ding te mabaan, mailam ding hoih tak in Pasian in hilh hi.
--------------------------------
Tulai Mi tampi tak ten buaina leh haksatna atuah hun ciang in Pasian kiang zuat ding sawmlo in, Zu Inn leh khamtheih Innte na zuan zaw uh hi. Zu-leh-sa, khamtheih nam tuamtuam, Numei-le-pasal kal ha thaangtatna cih leh adangdang in a lunggimna uh kihehnep sawm uh hi. Tua te tawh kihehnepna in sawt khawmlo a nai kha leh nih kan khomlo uh hi. Khamtheih in ilunggim na a beisak tuan lo-a phatuamna zong omlo hi. Tuabek hi loin ih taksa hoih lai sawt lo kalin hong kisia hi. Hih bangte tawh ih kihehnep hangin ih buaina leh lungkhamna beituan lo a, ei le ei a kisusia, gawt kisuak zaw hi. Hih bang a ih kihehnepna leh ih kungkham, buaina ih hihveng sawm pen Pasian deihna na hihet lo mawk hi.

Mi pawl khatte in hih bang haksatna leh buaina atuah uh ciangin Innkuanpihte leh lawmte kiang zuan uh a, Pasian sangin lawmte leh Innkuanpihte muang zaw uh hi. Mi a tamzawte in Jesuh vako ning cihsangin midangte, lawmte kiang genzaw, Kozaw thei nak uh hi. Ih lawm ih gualte kiang leh ih innkuan pihte kiang ah ih haksatna vagen kei ni aci ih hikei a, tua ih genkhiatna in ih lungsim hong nuamtuam kha mah ding hi. Ahi zongin damna lungkimna taktak om tuan lo hi. Tua hih manin Pasian kiang zuanzaw le hang ih lungkhamna leh ih buainate hong lakkhiatsak, vengsak zaw ding a, aman hong puakpih ding hi.

Buaina leh haksatna ituah hun ciangin Isak leh Rebekah bang in Pasian mai ah khukdin in amah kiang ah tunpih, paipih zaw leng aman ih lunghihmawhnate hong hihveng sak  zaw ding hi.
ASIM MIMAL KHAT CIAT TOPA’N HONG GUALZAWP PIH HEN!
Ih sim khitteh share leng mikhat peuh in nuntak pih ding hi.

Lungdam
Siam Khaute
March 15, 2016



Monday, March 14, 2016

CHRISTIANTE PEN GALVIL A DUTY GIGE AHI HI

CHRISTIANTE PEN GALVIL A DUTY GIGE AHI HI
European Airlines a kihon’ cil ni in, tua vanleng sungah thu-um tangvalno khat zong first class section ah tuang hi. First class section dei sungah a kihih ngei bangin vanleng sunga nasemnu (air hostess) in dawn ding zu san hai khat hong tawi in, tua tangvalnopa zong va pia hi. Zu ahih manin tangvalpa’n aw neem takin na nial hi. Vanleng a nasemnu a sawt loin hong pai kik in zu hong tawi kik leuleu a, a kilawm mahmah kuang sungah zu koih in tangvalpa va pia kik nawn leuleu hi. Ahih hangin tangvalpa’n kam damin, “Hong maisak in, ken zu dawn ngei lo hi’ng,” ci’n na nial leuleu hi.

Vangleng nasemnu'n zong lamdangsa lua in vanleng sunga ulian -managerpa kiangah hih thu va ko hi. Managerpa'n zong kuang kilawm zaw khat sungah a zu koih in, a kilawmsakna dingin a zu hai kiim ah paak koih dimdiam in amahmah in hong tawi in va pia hi. Ahih hangin tangvalpa'n na nial leuleu in, “Kei pen thu-um mi khat ka hih manin zu dawn lo hi’ng na ci kik hi. Na nial kik mawk ahih manin managerpa zong lamdangsak leh kisuanlah thuah kawmin, “Lawm aw, hih zu leh, a hai leh a kuang kilawm sa lo na hiam? Ahih kei leh ka nasep zia uh siangtho sa zo lo na hiam? Ahih kei leh cit lahna nei ka hi uh hiam?” ci’n lamdangsakna lianpi tawh dongin hong dawnsak ta peuh in, a man bei hi lel hilo ahi hiam? Dawn in la, kilungnuam sak hoh in ci’n a dawnna dingin kun ngaungau hi.

A managerpa in a dawnna dingin kun teitei ahih manin tangvalnopa in zong, “Tua nong cih teitei leh vanleng hawlpa va dawnsak masa in, managerpa aw’’ na ci hi. Managerpa’n “Bang hangin vanleng hawlpa’n zu dawn zenzen ding ding ahi hiam? Amah pen vanleng hawl a nasem lai (duty) ahi hi. Dawn mawk leh hih vanleng hong kiatpih dinga, a sunga tuang khempeuh in i nuntakna suplawh ding hilo i hi hiam?” ci’n dawng kik hi.

Tangvalnopa zong a mit panin khitui hong taak keuhkeuh in, “Managerpu aw, kei zong Christian ka hi hi, ka UPNA ka kepcing tawntung theihna dingin galvil tawntung a DUTY den ka hi hi. Tua ahih manin hih zu dawn leng ka NUNTAKNA leh ka kha ka suplawh ding a, hell sungah hong kiatpih ding hi. Kei pen a tawntungin gal a vil den, 100% duty tawntung ka hihi,” ci'n kam khum takin dawng kik hi.
By: Thang Khan Lian


Sunday, March 13, 2016

A MAWKNAPI I HIHI

A MAWKNAPI I HIHI
Pa. Khup Za Go Phawkna in:,,....
1. Pil kisa-in tangthu khangthu i mal ziahziah hangin,
I minam itna i neih lei leh a mawknapi i hi hi.


2. Nei kisa-in taih innpi leh mawtawpi tawh i kitun luapluap hangin,
Mi zawng daipamte i hehpi kei leh a mawknapi i hi hi.

3. Thei kisa-in B.A., M.A. laipi i ngah deda hangin,
I gam i lei i khual kei leh a mawknapi i hi hi.

4. Pasian thu phawk kisa-in pulpit tung pan i kiko lualua hangin,
Ama bawlsa mihingte itna i neih kei leh a mawknapi i hi hi.

5. Mi a pil a cimte in a mi a sate uh kemin a don uh hi.

6. Mi a nei a lamte in tangpi tangtate panpihin a huh uh hi.

7. Mi a thei a siamte in a gam a lei uh khangsakin a puah uh hi.

8. Mi Pasian a phawkte in Ama thupiakna zui in a gamta uh hi.

-Rev. Khup Za Go
(Lungdamna Aw, Vol. XII, No. 1 Jan. 1988, laimai 20 panin a kitei khia ahi hi).



A ETTEH HUAI NAUPANG PA

A ETTEH HUAI NAUPANGPA
Ni khat naupang khatin a teek mahmah a pa hotel ah annekpih dingin tonpih hi. An hong nek ciangun a pa'n a khateh nengte a puanak leh a pheituam ah kiasak in, puante nin gawp ahih manin hong etlawm het lo hi.
Tua hotel a anne ten kih bawl in hem-et gualgual in, phunsan ngeingai uh a, ahih hangin tua naupangpa'n dai dide kawmin a pa'n an lim takin a kham dong nesak hiathiat hi.
Mi dang ten zahpih bawlin a et gega hangun tua naupangpa'n a pa zumpih het loin a pa' an kham ciangin khut silna munah tonpih a, tua anneng bangte lim takin hah siangsak hi. A pa lim takin a hah siang khit ciangin a sam lim takin hiatsak in, a mit limlangh maante zong lim takin hah siangsak kik in, a pa bulhsak hi.
Khut silna buk panin hong pusuak khiat ciangun hotel a tu khempeuh in lamdangsakna tawh dai khikhe in tua patate en uh hi. Tua puteekpa a zahpihna uh hangin kam khat beek a keek ngam om loin kisuanglah mahmah uh a, lim takin zong tua patate en ngam nawn lo uh hi.
Naupangpa'n a pa tutna nuam mahmah khatah tusak in, a sum bei teng pia dingin sum kaikhawmpa omna bill counter a pai in, a sum bei khempeuh va pia hi. A man khit ciangun hotel panin pusuak dingin hong kithawi uh a, naupangpa'n a pa a khut ah len hi.
Tua lai takin hotel sunga khangham pen khatin tua naupangpa kiangah, " Ka tano aw, nusiat lianpi khat nei ing cih lam na kithei hiam?" ci'n dong hi.
Naupangpa'n, "Sia aw, nusiat khak bangmah nei keng e," ci'n kam dam takin dawng hi.
Tua khanghampa'n, "Nusiat lianpi na nei hi ka tano aw. Pa kici khempeuh leh ta kici khempeuh adingin a etteh huai lianpi khat sinna ding lianpi nong nusiat hi," ci'n dawng hi.
Phawk ding: I nu-le-pa pen i pian'khiat ma panin hong kem hong khoi ahih man un hong nuntakpih sung lai tenguh lunglengsak loin, i khasiatsak loh ding thupi hi. A sih uh ciang kohsa, puanbuk i kengsak zo kei zongin a nuntak sunguh i lungkimsak ding pen thupi zaw hi. Hong it hong kemte pen i it a, i kep ding i tavuan lian pen ahi hi. Nu-le-pa pen it ding, zahtak ding leh i kep ding cih pen i leibat lian pen ahi hi.
-'Evening Dinner with a Father' -http://www.moralstories.org/



Tuesday, March 8, 2016

NA LAWMNGAIH AH PILVANG IN


VII. NA LAWMNGAIH AH PILVANG IN

Sol. 8:6 “Itna zong sihna zahin thahat a, ngaih na zong sihna zahin khauh hi. Itna, mei bangin kuang khia a, meikuang lian pen a suak hi”.

Itna Pasian in ama lim-le-mel sun a hong bawl na hih manin itna leh ngaihna cihte nang nuntakna ah zong a om ahi hi. Nungak khat na ngaih a, tangval khat na ngaih leh a lamdang hilo hi. Pasian in pasal khat guak a om ding hoihsa lo ahih manin ihmu sak a, a naakguh khat lakhia in numei a bawl hi (Gen.2:21-22). Tua a bawl numei pen pasalpa in a muh ciangin, ‗Hih in keima ci, keima sa ahi hi‘, ci-in amah it thei hi (Gen.2:23). Pasian in pasal-le-numei pen ki-it, kingai-in, kiteeng a, suan-le-khak a nei dingin hong deih hi. Tua Pasian geelna na tangtun‘ sak nadingin lawm na ngaihna ah na pilvang ding thupi mahmah hi.
Pasian in nang adingin geelsa a a koih hi a, tua Pasian hong geelsakna na ngaklah khak leh haksatna tampi na thuaklawh kha ding hi. Pasian zia ngakzo leteh nang adingin a hoih pen hong hi ding hi. Pasian hong sehsaksa tawh na kituah khak masiah na lungkim zo ngeilo ding hi. Pasian hong sehsaksa tawh na kimuh khak masiah lawm na ngai kha phial zongin na kikhenkhen lel ding hi. Tua ahih manin na lawmngaih tawh kikhen a, na kiteenkhak kei le zong ‗Pasian in kei adingin hong sehsak pen tawh kituak kha nai lo ka ve maw‟ ci-a na puak siam ding kisam hi.

Duke of Wellington
Eton sang panin laisin kipan a ahi zongin inn sung haksatna leh lai a siam melloh manin a sang nusia in mun dangah a pai hi. A nu‘n ‗Ka tapa bangmah suaklo ding hi; nungak, zu leh sum kitah in buai hi‘, ci-in a lungkhampih mahmah khat ahi hi. A ngaih mahmah a nungaknu a zi dingin a dawp leh, ―Bang tawh ka tanu uh vak ding na hiam?‟, ci-in a nu-le-pate'n na nolh uh hi. Tua panin heh lua ahih manin hong hanciam kik a, a laisin hong zomto hi. Galdo dan ding amah-le-amah-in hong kisin tawmin hong kalsuan leh leitung bupin a kihtak mahmah Nepoleon galphual ah a hing tangin man zo hi. Leitung bup galhangpa a hing mat zopa hong suak hi. A minthanna leitung ah bei nawnlo ding hi.
Hih mipa bangin na lawmngaih in hong khen khak leh zong hanciamna in nei zaw in.

‗Sing zong a pak khempeuh gah kim lo‘ cih paunak khat a om mahbangin ‗a kingai khempeuh zong kiteeng kim lo hi‟. Na lawmngaihna ah pilvang mahmah in. Mi pawlkhatte pen a lawmngaih in khen leh nasa lua-in a nuntak na a beilawh om thei hi. A diakin numeite a lawmngaih in khen leh na sa lua-in a nuntakna beilawh thei uh a, pasalte leuleu a lawmngaih in khen leh siatlawh ngiingei thei uh hi. ‗Lawmngaih khat nei ning ei‘ na cih leh na ngaih sawm pa/nu bangci dan mi hi-a, Zeisu gumpa leh Topa in a sang takpi hiam? bang dan lungsim ngaihsutnate nei ahi hiam? cih na tel sawm masak ding thupi hi. Tua hileh a nungsang ciang vai haksa lua tam nawnlo kha ding hi.

Lawm na ngaih ciangin kidop ding thu pawl khat:

Na lungsim khempeuh na pia kha phial zongin na pumpi khempeuh pia kei in! Na lungsim khempeuh zong pia khin pah kei in!
Ama tungah ngaihmuang lua pah kei in!
A piangthak takpi hiam cih thei in!
A tangthu (a pu, a pa tangthu) kan masa in!
Amah bek pasal/numei danin ngaihsun kei in!
Ama deihna bekbek zui kei in!

Na lawmngaih in hong khen khak leh:
o ‗Sian‘ gawm loh hi‘ ci thei in!
o Nasa lua-in kap kei in!
o ―Tangval/ nungak dang tam lua lai‖ cih san ziau in!
o Thungetsak in!

A kidophuai thu pawl khat:

Na lawmngaih hangin na nuntakna beilawh sawm
kei in!
Na lawmngaih hangin na nuntakna siatlawh kha kei in!
Amah ngai-in na vulvul hangin ama‘n hong phawk kha nawnlo ahih manin mangngilh sawm in!
Heh ngaihsut leh khasiat ngaihsut kha kei in!
Ama hangin na nuntak loh mahbangin ama hangin zong sih sawm kei in!
 Na kisiasak gawp a, na kithat phial zongin hong phawk kha nawn lo hi!

“…Banghangin nang kisiasak tawm ding na hi hiam?”. Eccl. 7:16b
“…Banghangin khansih laizang ding na hi hiam?” Eccl. 7:17b.