Saturday, February 24, 2024

ZBC A KITAPKHAPNA THU



ZBC A KITAPNA THU Ngawnte Thuthang

ZBC tu ih CBC kuai thoknak thu tawite:

#ZBC pan CBC aa pianna thu tom no: 


ZBC dinh a si hlan ah Mirang Siangbawi misionary pawl ih hohanak thawn Chinram khrihfa ke kan kar.

1948 kum Falam Peng, Satawm Civui ihsin Mizo(Lusei)ram ihsin a ra lut mi " Hlim hlaamnak" ruangah Hakha- Falam-Tedim ti in ṭhendarhnak a um hmaisabik dah. 

#1948 kum Falam pan Satawm civui pan Mizo gam pan hong lutte hangin Hakha-Falam-Tedim cih kikhenna om masa hi. 


Cuihnu ah Mirang Siangbawi pawl Burma ramsung ihsin an thlun hlanah Chin mipawl an mah te Biakin / Pawlkom hmin pawl an rak phuah ter.


Cutikah Thantlang Peng Saikah khua  Civui ihsin Mirang Siangbawi Nelson pawl  hnih Pawlkom hmin an hril ter.


Rev. Hau Go in ZBC(Zomi) tin hmang sehla tin an ti.Cun Saya Lun Cung Nung in " Khrih Kawhhran or Chin " tin hmang sehla a ṭi.Cutikah Vote an khai ih (Z) hmang dingin 1953 kum an lungkim. 

#Rev.Hau Go in ZBC Zomi ci-in zangni ci. Tua lai takin Sia Lun Cung Nung in Khrih pawlpi or Chin cini si in gen. Tua thu 2 vote kikhia in Zomi zat dingin 1953 kum in lungkim uh hi. 

Cuih ZBC Hlan lai kaihhruai awknak ah ZBC(CBC) kha Falam-Hakha-

Tedim ect ti in mah le GS ṭuan can in an feh.

#ZBC kimakaihna ah ZBC pen Falam-Hakha-Tedim ci-in GS kisemsak in kitel omlo in kikalsuan hi. 


Cumi rori cu 1995 ZBC Tedim Peng,Siyin Region khuasak khua General election dingah Tedim Unau pawlih GS ṭuan can ding a si.

#Tua bangin kikalsuan lai-in 1995 ZBC Tedim gam Sihzang gam khuasak khua ah Tedim unaute GS sepding hun ah General election hong om. 


Cuih an ṭuancan ding tikah Hakha Dr.Chum Awi le Falam Rev.Sui Lian te pa hnih in Election an tuah ding ni zan ah Hakha le Falam EC palai pawl hnenah zamvar an thup ten an vaak ih ဘာသာရေးနိုင်ငံရေးan tuah. Rev.Sui Lian(Falam)cu Dr.Chum Awi ih sawmmi a si. ZBC Upa a ṭuan duh ve a si tikah Dr.Chum Awi ih a dik lo zetin, Politics a play nak sungah a rak tel ve ngah.

#Tua bangin asep ding hun uh ah Hakha Dr.Chum Awi leh Falam Rev. Sui Liante mi nih in Election ahih ding ci-in zan ah Hakha leh Falam ECte kiang ah a gukin zatha pai in vakin Biakna sungah Politics hong sem uh hi. Rev. Sui Lian Falam pen Dr. Chum Awi hakha in zawn hi. ZBC Upa asepnop manin Dr. Chum Awi in a manlo pi-in Politic hong kimawlin hong kihel hi. 


Cutikah a thaizing Election pi ah Tedim Unau pawlih GS rak ṭuan ding can rori kha a sinan! Cuih Dr.Chum Awi ih hohanak in Rev.Sui Lian te pahnih cun Nai-nganzii- thuṭha lo an tuah  ruangah Tedim Unau a simi Rev.Gen Khan Khual cu GS a ngah nawn lo. 

#Tua leh Unau Tedimte GS na asem ding hun hina pi in, Dr. Chum Awi bawlsiatna hangin leh Rev. Sui Liante hangin politic hoihlo hong puaklutna hangin Tedim Unau ahi Rev. Gin Khan Khual in GS hong ngah nawnlo hi. Tedim lamte GS sep ding ciangin phallo uh a mee kitel ding hong vai hawm uh ahi uh hi. Nidangin kitelna om ngeilo hi GS vai ah! 


A bikin Hakha Unau pawl in an mah GS tuan an duh ih Falam kan sawm  lo cun kan neh lo ding ti an theih ruangah Falam ih um Pu Pek Thang an sawm ih a nih in AGS dingah Rev. T Sui Lian khi AGS dingah kan ret a tul.Pu Pek Thang cu Lai-Hakha lam mi a si tikah el lo in a cohlang cih ve. 

#Hakha unaute in GS a sepnop manin Falam lamte zol in Falamte zo kei leng lemlo ding ci-in Falam a Pu. Pek Thang zawnin Rev. T Sui Lian AGS koih kul ding kici uh hi. Pu Pek Thang Laimi Hakha ahih manin niallo in na mang hi. 


Culawngah Tedim pawl kan neh thei men ding an ti ih Pu Pek Thang in Falam a sizung ih cun Rev.Sui Lian in AGS a duh ve ruangah cuti an rak cang vai kha an si. 

#Tua leh hidan hileh Tedim lamte zo ding hihang ci in, Pu Pek Thang in Falam lamte sizung in Rev. Sui Lian in AGS a sepnop manin hih bangin thu hoihlo in na gamta uh hi. 


Cun Rev. Tial Dum khal in a lung kim pi. Cuticun Falam mi a hrek ai ih tam in Hakha pawl an bawm ruangah thil feh dan ding pawl cangsual le vaivuannak ṭheh in rualrem ten a feh rero lai mi ZBC khal sungah ṭhentheknak pawl hram a thok cih.

#Tua leh Rev. Tial Dum in zong a gelna uh lungkim pih hi. Tua hangin Falam a tamzawte in Hakhate pawlpih in ZBC hoih takin a kalsuan lai pen hong kitheih zak mang hi. 


Cun Falam ihsin Rev.Than Kim(Saimun) ZBC ih စိုက် ပျိုးရေး lam tavuankhaan ih an nominate cia zo mi khal ngah nawn lo in a tlacih ve.

#Tua leh Falam pan Rev. Than Kim (Saimun) ZBC i Saihpiuzy lam tavuan nei pan nominate sate zong kizang thei nawnlo hi.?


Cuih ni rori ah Rev.Gin Khan Khual ih hoha mi Tedim kawhhran tampi cu ZBC ihsin an suak cih rori.

#Tuni a kipan in Rev. Gin Khan Khual tawh a mi Tedimte Pawlpi tampi ZBC pan in pusuak uh hi. 


Cumi cu ZBC ihsin Hakha Dr.Chum Awi le Falam Rev.Sui Lian te ih Nainganzii that lo nak ruangih ZBC khuai thoknak hram cu a si.

#Ahang pen ZBC sungah Hakha Dr. Chum Awi leh Falam Rev. Sui Liante in Naingangy kimawlna hangin ZBC kitapkhapna tua hang ahi hi. 


Cuhnu ah a tang hrih mi Tedim Unau hrekkhat pawl cu " Convention" an dil ih cuih a dil tikah ZBC pi cun  kum(3)sung ṭhenhla ṭhenkhat maanzet in ZBC pi hnen ah  pek uh .

Cuhnu ah nan ding thei tin an ti ih kum(3) sung ṭhenhla ṭhenkhat maanzet in  an pek hnu ah Thantlang ZBC khawmpi ihsin a vei(2)nak Tedim Unau pawl cu ZBC ih siannak thawn" Tedim Baptist Convention" timi an rak ding.


Cumi ihsin 2012 kum Kalay Carson Civuai ihsin " ZBC ihsin CBC" thlengh ding thu nasa takin thu suahpinak a um.

#2012 #kum Kalay Carson Civui pan in meeting ah ZBC pan CBC a laih ding nakpi in kikum. 


Cutikah a tang hrih lai mi Tedim Unau pawl khal cu an suak bet lala ih cuih ihsin ZBC ihsin CBC tin hmin cun an rrak thleng ta riai.

#Tedim unaute a pusuak nailote hong pusuak leuleu uh a, tua ciangin ZBC pan CBC a lungtup uh hong tungta hi. 


Cuih ihsin TBC-ZBCM le CBC cu komawk thiam nawn lo in, tuni tiang Hakha-Falam- Tedim hivek in kan cang vivonak kha asi. 

#Tua a kipan in TBC-ZBCM leh CBC pen kizom nawnlo in tuni ciang Hakha Falam Tedim ci in kiding tek hi. 

Curuangah Chin sakhua biaknak lam kan zoh tik khalah Pathian thu hnakin Pengtlang  milai duhdan in feh kan tum sung hmuahhmuah cu kan Chinzo mi Unau ṭhenawk vivo ti kha a lang tuk.

#Pasian thu sangin Chin sungah biakna pen eideihdan in kalsuanna thupi sak in tua sung Chinzo mi unau kikhenkham ngingei hi. 

Hi vekin Thudik lo kha thudik ih tuahcop in thudik ah canhter duhnak Chin Christian Politics sia  le Ramkhel thu tuahnak pawl kha bang thlangh vivo dingin santhar Chin mino pawl cun kan zuam a ṭul. 

#Khangnote in hihbang thu hoihlo pen a thuhoih dan a kikhem bawl a, Chin Chritian Politic Sia leh kimawl lamkhialte hang ahihna khangnote in thudik theih ding kisam hi. 

Credit Ngawn thuthang https://www.facebook.com/share/PfKi6YuZX4oKBAQv/?mibextid=WC7FNe 

ZBC TANGTHU by: Rev. Khoi Lam Thang


 ZBC Tangthu 

By ~ Rev. Khoi Lam Thang 

1899 in Carsonte Zogam hong tung a, 1953 kum in ZBC piang hi. 1948 kum a piang HBA, FBA, leh TBA kigawm ZBC kici ahi hi. Hih bangin Association thum a pian ma in Zogam bup a om Baptist Pawlpi khempeuh "All Chin-Hills Baptist Association" kici hi. 1919-1938 ciang Cope topa vaihawm "Tedim Kam Thu kizakna lai" zong "Chin Hills News" kici hi.

1940 kiim India gam sanggamte in zong "Mizo" a kicih hun pawl a kipan in "Chin" sangin "Zo" tawh kiminlawh ding ngaihsutna hong laang hi. Rev ST Hau Go US pan hong ciah ciangin Zogam pawlpite dinmun sangmangte in hong puahphat nop hun tawh kituak a, HBA, FBA lah TBA teng kipawlna khat neih ding hong gel uh hi. Tua vaihawmna a tangtun na dingin ZBC hong piang hi. Mi pawlkhatte in Sia Hau Go makaih ahih manin "Zomi" min a pua hi ci in mawhsak uh hi. Hih hun lai pek a kipan in min thu bek hi lo a, sum thu leh a dangdang ah zong khat le khat kigimneihna kinopmawhna khaici kipanpan khin hi.

CCOC kipatma ciang:

Sangmang Johnson bangin zong "Chin" mah ci viuveu hi leh kilawm hi. ZBC makaihna nuai ah Lai Siangtho sang kiphuan a, Zomi Baptist Bible School kici pen a masa pen certificate piak ding ciangin (1959)alaidal tungah "Chin Baptist Bible School" ci in Johnson in gel hi. Rev Kam Khaw Thang in nasia tak in thalnial ngei hi.

Zomi te a phualphual ah biakna lam i kimakaihzia kibang lo hi. Falam gam Khalkha gam ah Pasian leh Pasian nasemte zahtakbawl in thupisim uh a, Tedim gam ah Pasian nasemte pen kithupisim khollo in maineu uh hi. Tua ahih amnin mipil misiam a khangmasasa in Pasian nasep ding sangin kumpi nasep ding sumzon ding hanciam zaw uh hi. I lawm dangte in Tan 10 ong, BA, B.Sc ngahte mah biakna lam ah na kipia uh a, Zogam ki makaihna ah dinmun kician hong nei hi. 1980 masiah ciangciang Tedim mi lak ah Tan 10 ong leh Graduate khin sa Lai Siangtho sang kah tawm mahmah a, a om sunsun ZBC, MBC, MCC dongah na kihel uh hi. Tedim mite in makai haksatna (Leadership crisis) phukha hi hang. Tua kawmkal ah TBA sung pan ZBA leh SRBA inntuan hi. Tuiphum pawlpi nusia in Thang Za Kam, EBC, AG, UPC … te piang hi. Hih bang a minam sung kitapzan ngiingei nate ah thudam leh thunamtui tawh kikhen liailiai na om khol hi. Thang Za Kam pawlpi tawh kikhen ding lai in ZBC pan a lemtuah ding hong pai makaite in "No Tedimte na haksatna uh pen Surgical method na zat luat man uh hi" hong ci kici hi. Nengno a na khat kheisuk ding a ling lakhia ding cih lungpuak nei hi hang.

CCOC pan 1995 ciang

1983 ciangin CCOC hong piang hi. CCOC min ngiat pen "Chin" min dinpihna khat in kimu hi. Ahih hangin Tedim lamte in nasia takin mapang a, CCOC ading in a simasa Cin Khaw Thawn Tedim mite mah ahi hi. Asi 7 lak ah 5 in Tedim mite hi. Piakkhiatna ah zong a hanciampente hi. Hih bang hun laitak in ZBC makaihna nuai ah sumzat zia, makaihzia a kipan thu tuamtuam ah Tedim mi makaite teltheihloh thu, mawhsakna, etkhialhna hong khang semsem hi.

Hih hun sung mah in ZBC structure et phat kikna ding nakpi tak in ZBC EC ciangah kikum den uh hi. Khalkha lamte in ZBC pan paikhiat ding hanciam ngei hi. ZBC mahmah MBC tawh kizom lo in BWA tawh kizop ding ciang makaite ngaihsutna thusim ah om ngei hi. Ni khat ni ciang kihen kul veve ding ahih ciangin "kampau-language" bulphuh a kikhen zaw ding maw "gam le lei-geography" bulphuh a kikhen zaw ding cih pen thulu lianpi hong suak a, a tawp ma ah ZBC Trienial in a khensat ding ciang tun uh hi. 1995 Khuasak thupiang Khuasak ah 1995 kum in ZBC Trienial tung a, tua sung ah ZBC pen khang tawntung kikhen lo ding cih vekpi lungkim in khensat uhhi. Tua thu khensatna khit ciangin "kitelna" om hi. ZBC GS dingin Rev. Dr. Chum Awi a ki norminate khinsa ahi hi. Tedim lamte ngaihsut na ah tutung pen ei Tedim lamte GS sep hun ahih manin GS post hong piak uh leh ZBC tawh kipawl lai ding, hong piak kei uh leh ZBC pan paikhia ding cih vaihawmna tawh England a sangkah kim lai Rev. Thawng Khan Cin kisam a, GS kidemsak hi. Kilel hi. (ZBC GS ding a kitel Rev. Dr Chum Awi in kum khat zong sem manlo in gamdangah hong zinsan a, KVBA GS ding a kitel Rev. Tuang Khan Kap in vaihaksapi sung GS sem hi.)GS a kingah loh ciangin Khuasak khua ZBC Trienial kikhoppi sung mah ah Tedim lam teng kituam kup pah uh a, ZBC pan paikhaitna ding vaihawm uh hi. Tuate sung ah TBA, TTBA, KZBA, TVBA, ZBA teng kihela, SRBA in a mau leitang tung a thu kivaihawm laitak ahih na hang tawh kikhen ding thu pompih zolo uh hi. ZBA te a sawt lo in ZBC mah ah kileh kik uh hi. TBA tangmite inn a tun kik uh ciangin mipi lungkim lo ahih manin a pai khiate lah pawm nawn lo, ZBC ah lah ciah kik lo in tangdin uh hi. A paikhia te in "ZBC sung sum leh paaizat na ah hong muang zo kei ung" cih siksan bulpi in nei uh hi.

Hih thu teng a pian ciangin ZBC in commission a dawldawl seh in haksatnate lem napi 1998 kumthum cin kik dong kigawm kik ding ciang tun zolo hi. A paikhia te in ZBCM min pua uh a, Kawlpi ah kiphual uh hi. ZBC tung ah inntuan nang thu dam tawh a nget uh hangin lawhcing lo hi. ZBC in a paikhia te kiang ah vok go in a khaam kawikawi hangin zong a phattuamna om nawn lo hi. Tua kawmkal ah Tedim mi sung (a diakdiak in TBA sung ah) 'C' leh 'M' thu hangin zum kong mang kong kitun, u leh nau ki nopmawh, sisan naisan luanna pianghi.

TBA in thudot (Patron) dingin a seh uh Rev. Dr. Pau Khan En, Rev. Dr Kam Khaw Thang, Rev. Dr. Do Sian Thang leh Rev. Smith Ngul Za Thawng te tawh kimuh na zong om zelzel hi. Tedim kampau sia khempeuhh kimuhkhopna zong kibawl hi. ZCLS makaihna tawh consultation zong kisam hi. Ahih hangin thudot te in "ZBC ah ciah kik ding" hi kinken a, ZBCM makaite in "Ciahkik lo ding mainawt ding" hi den hi. Tua bangin TTBA, TVBA, leh KZBA in ZBCM mintawh "ngal hapaksa tum kik kei" ci in mainawt suak uh hi. TBA tangdin gige hi. TBA sung pan in Mualbeem khawk te in TAB ci in Association thak kipan uh a 1999 Trienial ah ZBC tawh kizom uh hi.

1998 Trienial khit ZBC triennial in MBC ah hih thu haksa a puak toh dingin a kigen hangin EC leh ap kik hi. 1999 kum ciangin MBC tun pan uh hi. MBC GS pen Rev. Saw Mar Gay Gyi leh Rev. Simon Pau Khan En hong kilaih hun tawh kituak hi. Sia Enno makaihna tawh MBC thuhaksa lemtuah pawl in Khamtung gam ah hong kuan uh hi. ZBCM tawh bangmah vaihawm kha nawnlo uh hi. TBA bulphuh deuh uh ahih mah bangin TBA in zong "ZBCM pai ding lah lung kim khin zo kei ung. ZBC ciah kik ding lah lungkim khin zo kei ung, MBC nuai ah Baptist innkuan sun pan lah taikhia het kei nung" a cih ciangin MBC in TBA mailam ding ngaihsutsak hi.

MBC, TBA leh ZBC makaite kimu uh a, TBA mailam ding a gel na uh a (1) TBA pen Association 3 kisuah ding a, Convention in a din theih nang kithawi ding. (2) Tua hun sung ZBC ah kipawlna sum khia ding a, ZBC kum 50 cin zong bawl khawm ding. (3) ZBC in zong TBA mailam ding a hoih pen in vaihawmsak ding (4) hi bang laklawh hun sung MBC in TBA akisam bangin vaan ding cih ahi hi. Hih vaihawm na mah bangin MBC in TBC a van zawhzah in van hi. TBA zong Association thum kisuah a (1) Northern Tedim Baptist Association, Tedim (central) Baptist Association leh Southern Tedim Baptist Association kici hi. Tua teng ki gawm leuleu in Tedim Baptist Convention dingin vaihawm (form-up) uh hi. Hih thu 2001 ZBC Trienial Hnaring ah kigen hi. MBC pan Sia Enno leh Sia Authur Kolay, leh TBA makaite zong hong pai hi. ZBC triennial delegate in TBA te convention a suah theih nang MBC tungah puaktoh dingin lungkimna pia zo lo hi. Tua bangin dinmun a kisawn toto pen 2003 ZBC EC in ZBC kum 50 cin Jubilee tawh kituak in thukimpih na a pia ahi hi.

Mai lam ah TBC pen MBC in a kipsak nang ZBC in thukimpih ta hi. Hih pen MBC kalsuanzia lam man a tawn ahi hi. MBC in a pia taktak diam cih om lai hi. Ol no tak in piaziau lel thei ding a, zong pialo thei ek ding hi. Banghang hiam cih leh ei phut bang buaina Shan gam Kachin gamte ah om kawikawi a, MBC in aktui kitam ding bang a a dop kingkiang laitak" ahi hi. Tua ban ah MBC Kumnih cin khawmpi bek in Convention kipsakna a pia thei ding hi a, tu kum January kha sung Myitkyina khua ah tua khawmpi kibawl ahih manin tu zawh kum 2 sung sawt thei lai ding cih lamet om lailai hi.

1953 lai a TBA teng i kipawl khawm thei tam! !948 kum in a piang TBA pen 1953 kum in ZBC a piangsak suangthuthum lak ah khat ahi hi. Kum 50 sung ah convention 3 leh Associaiton 15 a kipha ta suak hi.

1. Tedim Baptist Convention

(1) Northern Tedim Baptist Association,

(2) Tedim (Central) Baptist Association

(3) Southern Tedim Baptist Association

2. Zomi Baptist Convention sung ah

(4) Zo Baptist Association piang hi.

(5) Siyin Region Baptist Association piang hi.

(6) Kalay Valley Baptist Association

(7) Tamu Kabaw valley Baptist Association

(😎 Kuki Baptist Association

(9) Tedim Association of Baptist

3. Zomi Baptist Convention of Myanmar sungah

(10) Tonzang Township Baptist Association

(11) Kalay Zomi Baptist Association

(12) Tamu Baptist Association

(13) Zanggam Baptist Association

(14) Gungal Baptist Association (?)

(15) Cikha Baptist Associatioan (?)

*(?)nih pen ka thu nung zak hi a, a min bulhdan khawng tel siang lo hiing.

Hih Convention thum sung a om Association 15 tengin Zomite khantoh nading leh phattuam na ding vaihawm khop theih nang kipawlna khat i vaihawm zo diam? A phamawh in ngaihsut ding thupi ta hi. A tawp nong nong simsak lungdam ing.

ZBC Tangthu ~By- Rev. Khoi Lam Thang (B.Th., B.A., M. Div., M.A., M.Th)