Sunday, October 16, 2016

USA OM ZOMI NUNTAKDAN THEIH HUAITE

USA OM ZOMI NUNTAKDAN THEIH HUAITE
~~~~~~~~~~~~$$$~~~~~~~~~~~~
USA ah Zomite tul10 bangzah hiam khat ki-omta in Pasian huhna tawh zong nuam kisa tek in lam en ding, USA om cihtak ciangin khualzin pak, sum thalawh a Mizo ram zin a kizin pak hi nawnlo in atamzaw lungsim pen tengsuak omsuak ding a kipai, ki-om cileng kikhial lo kha dingin lam en ing.
Tua bangin nuntakna sung ah akibing phut pilna, siamna nei kitawm mahmah in nisim nuntakna ding company leh An neksai tuamtuam ah haksa pipi mahin Akpi leiphiat danin sum kizong ciat hi. Tu zawh kum 10-20 sungin tate hong khangto in nuntakna hong kilam dang ding ahih kei buang leh tulaitak nuntak dan pen asen niampen a kinungta hiphot lai hi. Khuapi nuntak ih cihpen AK dan lian in tuni ading tuni a lei kiphiat a muh tawm kine ahi hi.

Tua bangin ih nuntak kawmkal ah Kawlgam or Zogam lam a om tanau, Nulepa Ulenaute in hong na lamen mahmah in ih nitha or naitha hong natuat saksak in ih panpih zawh lohteh nakha sia thei lian uh cihpen kizamun mahmah ta hi. Bangbang hita leh hih laitung tawnin middle alaihawl pawlin USA a om Zomite nuntakzia, sum muhzia leh apusuahna athei nuamte adingin a detail or tiseih, anengtawng pian in hong gelh ing, thu kizakna tuamtuam ah na suaksak le uh teh hoih mahmah veve dingin zong lamen hang!

USA naitha atawmpen pek 8 hi in, tulaitak in Zomite in alaihawl normal in 10-14 naitha in atamzaw in kisem hi. Alai hawl dingin $12 in tuat ni.
Inn lamte hong tuatsak dan:
--------------------------------------
Nai tha $12
Nikhat nai sepzah nai 8 sung, Nikhat $96 ngah.
Kha khatteh ni 30 tawh khangsak leng =2880 khakhat khasum cihdan in hong tuatsak uh hi. Sum lutteng pen ei zekvek danin hong tuatsak uh a, Inn lam ate akikhak or kholh zawh lohteh lawmlawm cithei uh hi. Azekna ding hong ngaihsut sak lo uh a, ei khutsung hong tunma a Kumpi in bang zahla cih hong theih pih loh lai uh hi.
USA a omte Sum lutna leh Sum zekdan:
--------------------------------------------------------
Ataktak in USA a omte Pilna leh siamna tawh na kisem zolo phot tadih ahih manin khasum niampen tawh na akisem hi phot hi. Naitha pen $12 bang alai hawl hi leh nikhat in nai 8 kisem in Kalkhat in nai 40 bek kisem thei hi.
Company atamzaw leh Sai tuam2 atamzaw te in nai 40 valpen hong semsak nuam lo hi. Bang hang? Nai 40 acin khitteh overtime ci-in Naitha azahnih in pianuam lo hi. Tua ahih manin naitha atam phial zongin nai 40 kalkhat in aval ding haksa mahmah hi. Tua manin Kal khatin ni 6 na kisem lo a, ni 5 bek kisem hi. Kha khat ah Kal 4 kisem hi.
Naitha $12 x 8=96.
Nikhat tha $96 x 5=$480 kalkhat sum thalawh
Kalkhat sum $480 x 4=1920$ khakhat in kingah hi.
1920 pen alaihawlte sum muhzah hi a, tua teng koidan in kizek a, ei khut hong tunma in bang zah KUMPI in la hiam cih teng anuai ah gelh suk ni.
KHA SUM IH SANMA-IN KUMPI TE TUNG AH SIAH (TAXES) KIPIA
A TUATE IN:
============================================
1. Kumpi siah(Federal tax).
2. Pyney(State) siah (State Tax). 

3. Pension sum (social security).
4. State Medical (Pyney cidamna lam)
5. Health Insurance (Personal alak loh phamawh thu, zi neite in zi ading zong)
6. 401k. (Ei leh ei a pension ding sumkholna hi.)
-------
7. Inn man or innsap man
8. Tui man, ninpaih man, Kuangsawpna or dailenbuk tuinin paih man
9. Mei (electric)man, Gas (an huanna Gas) man
10. Internet man, ( USA ahih manin Net lo tawh vai kihawm theilo)
11. Phone zatman ( Asian dan a deih dandan a kilei lo khakhat ading pia khol)
12. Motor man, ( motor leite in Bank ah sumleitawi pia kik den)
_________________++______++___________________

Hih teng pen pello a Piak akulden thu ahih manin tuateng tawm a kicing deuhin hong pulak suk nuam ing.
=>=>
1. Kumpi siah pen khasum $1920 panin single ahih leh 40-50, family 0-30 ciang, ei kiang hong tunma akidoksa hi pah hi.
2. State tax pen, single ahih leh 20-30, family 10-30 kal hiham tang utloh hithei lo.
3. Social Security pen single 50-70, innkuan zong kibang lel, Kumpite in hong kholsak ngiat kum 62 cinteh kipension theita. Ataktak in kum 61.9 kha in amasapen kila thei ta. Kum 65 a late sangin ngah tawm zaw.
4. State medical or care pen 10-20 kal laham tang,
@Note: Hih number 4na ciang pen utin ut kei leng ih Bank ah sum hong lutma alak uh ahi hi. Hih atung ateng pen Kha khat in 2veita la uh hi.
~~~~~~~~~
5. Health Insurance Cidamna Zato kilahna ding tawh kisai in Zogamte danin ei leh ei a, sum kipia zolo ahih manin hih pen akima lak kholh ahi hi. Ta neute pen kumpi in pia a, agolsate pen ei leh ei in kidal kholhna danin kileimasa hi. Ih ci anat leh tua Insurance te in hong bawl ding a, anat kei leh amau asum ngah suak hi. Zato kilak man khuh or naasi kivel sak maimai pen $100-200 kal bei hamtang hi. tuadan kipia zolo ahih manin Insurance kilei hamtang hi.
Tua akilei danpen Khamtheih akici amuam atep, azang cih limlim pen, atep, amuam, adawnlote sangin azahnih in tam piazaw uh hi.
Kei bang mah zang lo pen khakhatin $83 hong la uh a, za, khaini, zu cih azangte azah 2 la hipah hi. (kumpi sawlna bel hilo a cidamden ning cih leh lakloh theih hi.) kuaman lalo in ki-om ngamlo hi.
6. 401k pen khol nop leh ei thu kholnop kei leh ei thu hi a, khasum vekpi panin 0%-25% ciang kikhol thei a, company in azah khat in hong behlapsak hi. sum cinglote in kikholzo tuanlo hi. kum 55-59.5 ah kilathei a 10% tax piak kul, 59.5 pan tax piak kullo.
7. Inn tawh kisai pen lupna khan nih sap leng 600-750 dollar hi a, Inn late in atawmpen in 700-1200 ciang pia uh hi. lupna 1te 400 -550 dollar tawh sap uh hi.(state zui in tamzaw lai hi)
8. Tui leikul, ninpaih man, tuinin paihna40-60 dollar kim bei hi. zatdan in sai.
9. Mei zatna tawh kisai in 30-100 dollar bei a zatdan in sai hi.
10. Phone pen 40-70 ciang bei hamtang hi.
11. Internet pen IT gam ahih manin inn khat ah khat lak loh phamawh a, 30-50 dollar kim hi.
12. Motor pen neihloh phamawh khe a kizang ahih manin, a thak late in $300-600 ciang kha khat in tung a Car Insurance tuahsia kha leng kibawl zolo ding ahih manin tuahsiat ding launa tawh kilei khol a, 80-130 ciang tung thei hi.
Hihdan ahih manin na tuat le uh ci, alo theilo deuh teng a kong gelh hi a, van lei nang, nek leh dawn, dailen buk a zatding laidal leina akipan tate zundalna, ekdalna cihte akipan na ngaihsut pih le uh cin abaih lo acing ngeilo hi mai a, mi atamzawte in BANK te in Card tawh Leitawi 1000-10000 Dollar hong koihsak in tuate kibatzat in, kiloh zel a amet pen 15% ahih manin kitamzat ngamlo ahih hangin mikiang leitawi sang ci-in kizang zel in kiloh khop mahmah hi.

Abat tawh nuntakna gam ahih manin bangbang hi leh USA omte haksatna athei mel lo aphun2 aciat2 mitampi om theih ahih teh hihteng na simun la, khuata khuaneu ate in zong asim theihna dingin Thukizaknate ah na suahsak lel le uh cinzong, hoih ding hi. Tua hi leh Unau, Pata, Nuta kitel khialna phatuam ding hi cih, thutampi kazak khit teh Zomi pih asanggam atate USA a om aneite theih dingin manpha ding hi cih ka lungsung ah om ahih manin hih teng sauta leh hong suak sak hing.

Note: pension tawh kisai pen kum 62 cinma USA tung a nasem lote in Pension sanding omlo hi! Kum 62-65 cingsa tungte bel kumpi in hong piaksak uh hi!

Tax return cihthu kithei nuam!
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Hihpen Kumpite tungpan kumkhat sung Tax Siah ihpiak na panin kumpite in hong piak kik ahi hi.


1. single te in kum1 sum ngah vekpi gawm tul20-30 aval leh liau zaw uh a kumpi pan mulo uh hi. 20 nuam lamahih leh kumpi pan $500-2000 ciang ngahkik thei!


2. Family Innkuan tawh kisai in naupangte kumpi pan tul 1 ta hong piaksak in, sum lut tul15-35 ciang alutte in tul5-9 ciang sang thei uh hi (naupang phazah insai), Sumlut 35-40 valte lamet tawm a liauzaw thei uh hi! Innkuan phazah leh kum1 Sum lutzahin sai mah2 hi! Tul5-9 angahte zong khasum tamlo ahih manin kicinglo a, Kum 1 sung Bankte batpiak Card kizang sa lohna in beizel thei hi.


Note: Hih tawh kisai-in ken Haksatna Ka neih manin a gelh kahi kei a mi tampite haksatna katheih manin agelh ka hi hi.

Hihbang pipi a Innkuante Nulepa sanggam a pia zo tantante thupi sa ing! Apia zote thupha Sang Ding hi a hihkan a na lianpi sep om tuan lo hi.

Innlam ate in Na Innkuanpihte gamdang ah a om zen2 leh na theihsiam Ding deihna hi a, Gamdang a omte in en kei un cihna hilo hi’.

Gamdang om Natate nupa or Sanggamte nupa zong khualzel un, no hang peuhin kitawng2 sak kei un cihkhat bang khat!!!
Lungdam
Siam Khaute
Oct 16,16



Tuesday, October 4, 2016

GAM VAI LEH BIAKNA VAI KHENZIA

Tuhun teh Zomi te'n Gamvai leh Biakna vai lumletkha pahpah ih hih man in ih minam sungah buaina tampi om hi. Tua ahih man in Gamvai leh Biakna vai khenzia ding tawm lungngai khawm leng hoih ding hi. Hih munah Gamvai kacih ciang in kawlpau in Naingnganyee, mikang pau in Politics akici pen hi. Biakna vai kacih ciang in Christian (tapidaw) Biakna bek ahi hi. Biakna dangte tawh kisailo hi.

- Gamvai ih cih pen leitung leinuai aa akimu thei (visible) khempeuh ahi hi. Biakna vai bel akimu theilo (invisible) khempeuh hi.

-Gamvai pen gam thukhun (constitution) tungtawn in ki vaihawm aa Biakna vai zong biakna thukhun ahi Laisiangtho tungtawn in ki vaihawm hi.

- Gam thukhunte pen mihing te' bawl hi aa leitung aa gam thukhun a upa penpen USA te' thukhun ahi hi. Tu kum 2016 kum September kha in kum 229 pha ta hi. A upapen nihna 1814 kum aa kibawl Norway ta hi aa athumna pen 1831 kum aa kibawl Belgium ta hi.

- Biakna thukhun (LST) bel kum 1500 val sung phial mi tuamtuam 40 kiim bang in agelh hi aa agelh khit zawh uh kum 2000 bang phata hi.

- Gam thukhun in gam khat sung aa akimu thei teng bek huam aa biakna thukhun in leitung leh vantung aa akimuthei leh akimu theilo khempeuh avek in huam hi.

- Gam thukhun pen adiak in mihingte' zuihding aa kibawl hi aa biakna thukhun pen mihing, akimu thei akimu theilo na khempeuhte leh Pasian mahmah in azuih ding aa abawl ahi hi.

- Gam thukhun pen agam mite in adeih kei nak leh kilaih thei aa biakna thukhun pen leitung mihing khempeuh in adeih kei phial zong in kilaih thei tuanlo ding hi.

- Gam thukhun khatpeuh ih palsat hang in mi khat teiiteii in hong muh hong theihpih khak kei leh mawhna omlo in kisim hi. Biakna thukhun bel kua mah in hong theihpih khak sese loh hang in ih  palsat nak leh akimawh hipah hi.

- Gam thukhun azuite bang mah kicih lo aa biakna thukhun azuite'n hamphatna leh pahtawina tampi ngah hi.

- Gam thukhun in mawh hi hong cih nak leh thuum theih om nawnlo aa mawhna thaman thuak loh phamawh hi. Biakna thukhun in mawh hi hong cih hang mawhna thaman thuakloh theihna lampi om hi.

- Gamvai ah thukhun zui in gam-uk ding kilaih zel aa biakna vai ah bel a Ukpa kilaih ngeilo hi.

- Gamvai ah atungnung ding kituh kul aa biakna vai ah anuainung ding kituh kul hi.

- Biakna vai ah Zeisu theih bek tawh pianglo aa neih zong kul hi. Gamthu ah bel suahphet aa neihsa hizaw aa theih loh phamawh hi. Ih theih kei leh gamvai kisem theilo hi.

- Gamvai ah theihna tawh kikal suan. Biakna vai ah neihna tawh ki kalsuan.

- Gamvai ah mipite' deihna zuih kul aa biakna vai ah Pasian' deihna zuih kul hi.

- Gamvai in biakna vai tung ah thuneihna nei zolo hi. Gtn in leitungbup aa kumpi teng kikai khawm in "Tukum guah zusak lo ding; huihnung sak lo ding; misi sak lo ding" cih bang khen tat theih omlo hi. Ahih hang in biankna vai Ukpa' khentatna khempeuh gamvai in azuih loh pha mawh vetse hi. Gamvai tung ah biakna vai in khupnelh hi.

- Gamvai pen akimu thei teng bek ahih man in tuaval bangmah kantan zolo hi. Biakna vai bel akimu theilo teng ahih man in akimu thei te'n khaktan theilo hi.

- Gamvai in gamgi nei aa biakna vai pen tua gamgi te'n khaktan theilo hi.

- Gamvai tawh akilam mihingte' nuntak khuasakna sung ah biakna in na asep theihna ding in gamvai in kong hong leh hoihpen hi.

- Gamvaite gamvai zia leh tong tawh kituak in vaihawm ding hi aa biakna vai zong Ukpa' zia leh tong zuih ding ahi hi.

- Gamvai tawh kisai kipawlna khatpeuh phuat ding ciang in mihingte' gelsiamna leh ngaihsut siamna ahoih pente gawmkhawm aa phuat ding ahi hi. Biakna vai bel a Ukpa' cih bangbang manh ding hilel hi.

- Biakna pawlpi khawng gamvai dan aa mihingte' hoihsak thu tawh phuat ziauziau ding hilo aa a Ukpa dot phot ding ahi hi. Pasian' thukim pihna omlo pi aa pawlpi khawng mawk phuat ziauziau ding hilo hi.

- Gamvai pen pilna siamna tawh deihtak kidemh ding hi aa biakna vai ah bel itna masuan in kiniam khiat tak in mi khempeuh tawh kiho theih kul hi. Biakna vai ah gal omlo hi.

- Gamvai ah angal hat tata, mitam aukzo tata gualzo in ki ngaihsun aa biakna vai ah akiniam khiat tata, mitam ahuhzo tata gualzo in ki ngaihsun hi.

- Gamvai ah ei mahmah in ihsep kul aa biakna vai ah Ukpa' sepsa upna muanna tawh zuih hiathiat ding ahi hi.

- Gamvai ah gam khat luahna ding in khua-ul sisan tawh lei kul aa biakna vai ah bel tawntung gam luahtheihna ding in Zeisu in abuak khiat a khua-ul a sisan te tung ah upna muanna tawh kingak hithiat ding hilel hi.

- Gamvai ah thuneite vahuh in va panpih leng pahtawina kingah aa biakna vai ah bel Ukpa ihva huh kul sese lo hi.

- Gamvai ah uliante tawh kimuh khak ding hamsa mahmah aa biakna vai ah bel ut hunhun in Alianpen Pa kihopih thei ziauziau hi.

- Gamvai ah pilna, siamna, hauhna, cidamna leh hanciamna te thupi mahmah aa biakna vai ah bel Ukpa in akicing in aneihsa hi aa tuate khempeuh ih nuntakna ah hong luankhiat theihna ding in Ama' zia leh tongte zui in amah tawh kikholh det kul hi.

- Gamvai khempeuh mihingte' khutsung ah Pasian in a apsa hi aa biakna vai khempeuh Pasian in atawntung in len gige hi. Gamvai ah thuneihna Pasian in mihing' tungah apiaksa ahi hi.

- Biakna vai pen vantung pan kivaihawm aa gamvai pen leitung pan kivaihawm hi.

- Gamvai ah gualzawhna leh lawhcinna pen akimutheite tawh kiteh aa biakna vai ah bel akimu theilote tawh kiteh zaw hi.

- Pasian a umte in "Vantung ah na deihna akicin mah bangin leitungah kicingta hen" a cih theih ding kisamh hi.

Gamvai leh biakna vai pen kibangh hetlo napi kizom gige hi. Kawlgam bang ah gamvai hong kihon teh biakna vai nasepna zong nakpi in mazang pah hi. Zomi te'n biakna leh gamvai helzau nawnlo in ama' zia leh tong tek tawh kalsuan thei hile hang ih minam hong cidam mahmah pah ding hi. Gamvai nasem te'n gam thukhunte hoihtak theih kul aa pilna siamna tawh kop akul mah bang in biakna nasem te'n zong biakna thukhun ahi Lai Siangtho sung ah nakpi tak in kibual in Pasian tawh hoihtak kilawm tatna nei in Pasian' zia leh tong zui in a kalsuan theih ding uh kisamh mahmah hi.
   

Tua ahih manin, tu aa kipan gamvai leh biakna vai te ama' zia leh tong tawh kituak in sem setset leng Zomite ih nahlawh hong pek ding aa mite' mai leh Pasian' maipha ngah ding ih hih man in minam lian khat manlang tak in ih suak ding hi. Hih lai nasim kawmkawm in Pasian' Khasiangtho in hong lawng in athuthuukte hong hilh ngiatna ding in thu ka ngen hi. Amen !

By: Mung Laan Thang
Tawmvei USA

Posted:  Tongsan Media Group