Tuesday, October 29, 2019

ITNA LO NGAL LEIBA KEI UN! By: Siampu Khaute


Itna lo ngal leiba kei un!

#Khatlekhat ki-it ding cih lohbuang, kuama tungah leiba nei kei un. Midang a itte in Thukham deihna teng a zuikhin ahi hi.

 Let no debt remain outstanding, except the continuing debt to love one another, for whoever loves others has fulfilled the law. (Rome 13:8)



            Ka suah kha October sungin ka lungsim ah hong suak thu in Khatlekhat ki-itin itna lo ngal lei kibat loh ding hong suak mahmah hi. Hih in a gennopna in  itna neih ding hong deihna ahi hi. Pasian in ki-itna hi (1 John 4:8,13). Hih Laisiangtho sung ah agen bangin Pasian pen ki-itna hi a Pasian thu-um khat, CHRISTIAN khat pen itna ih neih akul ahi hi. Itna lo tawh khantohna omlo cih pen kilang mahmah hi.


            1Corinth 13:13 Sung ah ih et ciangin zong Upna, lametna, Itna hih thum teng lak ah itna mah thupipen ci hi. Bang hang hiam? “Pasian in itna hi” cimawk ahih manin itna neilote Pasian tawh om khawmlo kinailo cihna hi mawk hi. Pasian in ki-itna ahih manin Pasian mi hing, acite in itna ih neihkul lam hong kilangsak semsem hi.


            Tusung tengin Ka nulepa leh Ka Zi hong itna hong kepna hong huaina leh khualna hong itna uh kaphawk mahmah hi. Ka piankha hi mawkin Buh kila, in lungbang hong lengsak mahmah hi. Ka nu in buh kalkhat ka lakpihman ci mawk ahih manin Khua lam ah buh ki-atte ka muhteh ka lung hong lengsim peuhmah in Nulepa hong itna khualnate ka phawk dandan hi. Tua mah bangin ka Zi in hong itna leh hong khualdan tuni dong mah hong itna ka phawk dandan hi.


            Nulepa leh Zi hong itna kawmkal ah tuasangin hong it laizaw itna mang Pa Pasian, To Jesu hong kepnate ka phawk dandan hi. Cikmah hun a hong nusia lo hong it tawntung Pa Pasian tung, Ka Zi tung leh Nulepa in hong zak theih nawnloh hangin ka lungdamna ka pulak hi.


            Pasian itna ahih mah bangin koikoi ah Zomite itna ih kisam uh hi cih zong ka gengen nuam lai hi. Zomite sung ah zong itna ahi Pasian hoihtak thei-in nuntakpih in, Itna nei taktak peuh leh hang; Zomi sung ah ( Innkuan sung, Khua sung, Kipawlna sung, Biakna sung, Politic nasepna, Minam nasepna sung) ah nuamlo, kikhuallo, khangtolo, deihsakna omlo, cih bang omlo ding a, Khanglui mite in Ka pheisa hong eu nuamsing acih bangin kinuntatek ding a, Zomi sung nuam mahmah ding leh khangto mahmah dingin lamen ngaungau ing.


            Itna a kineihna mun, gam leh Minam sung khangto lo cihbang omlo a, thusia tawm in khanglian mahmah ding hi. Itna anei minam, pawlpi, innkuan sung ah kideihsakna, kikhualna, ki-angvanna, khang ding a, Minam lian leh Khangto mite kisuak ding hi.


Itna lo tawh Innkuan, Biakna, kipawlna tuamtuam, Politic sepna, Minam sung khanglian, leh khantohna om ngeilo ding a, Itna bek mahin kideihsakna, kikhualna, leh ahoih lam hong tun bek ding hi cih tomnocik khat akitheisak kikkik hi hang!

Asimkha mimal khat ciat nuntakna Itna ahi Ih Pasian in hong lawng ngiatta hen!


Lungdam

Siampu Khaute

Oct 29, 2019 Tues






Wednesday, October 23, 2019

HALLOWEEN PAWI VAI

HALLOWEEN PAWI HONG KIPATKHIAT DAN: HALLOWEEN PAWI LEH KHRISTIANTE THU UPNA KITUAK MAH DING HIAM? 



Thu Patna: Leitung gam tuamtuam ah a kizang kawikawi Halloween pawi pen a si khinsa mi siangthote (saints), martyr a site leh upna cingtak nei-a si khinsate phawkna ding cih bangin October kha bei kuan panin November 5 dong kizang pawi hi a, a kizat dan nam tuamtuam na om hi. America gam-ah Halloween pawi sungin kum sim in $9 billion kibeisak den hi ci zen hi. Lai Siangtho sungah mi siangtho kici om loin Kha Siangtho cih kammal bel tampi om a, martyr a site phawkna pawi na kham un cih thupiak zong na om lo hi. Halloween pawi hong kipatkhiat zia leh Khristian kicite adingin hih pawi zathuai mah hiam cih lim takin ngaihsun in kikumkhawm ni. 



HALLOWEEN BANG A CIHNA HI A, CIK IN KOI LAI-AH HONG KIPAN HIAM?



Halloween cih kammal a khiatna pen All Hallows Day (or All Saint’s Day) tun ma nitak a cihna hi a, November 1 in a pawi kikham hi. Halloween a khiatna tom in Allhalloween zong kici a, All Hallows’ Evening leh All Saint’s Eve pen October 31 in a pawi kikham hi. Halloween hong kipatna leh a khiatna pen tanglai Celtic anlak pawi (harvest festivals) panin hong kilasawn kammal hi napi tu hun ciangin Halloween zan pen muamkhum (candy), naupangte inn khat panin inn khat ah ban pai-in candy leh sum cihte ngetna (trick-or-treating), maipumte (pumpkins), sikhate leh misite (ghosts and death) kineihna zan tawh gualnopna bawlna in kidim hi.

Halloween pawi pen a beisa kum 1900 hun lai-in England, Ireland, leh Northern France gamte na kizang a, tua panin hih pawi hong kipankhia hi. Celtic ten kum thak pawi bawlna Samhain kici November 1 in pawi kham uh hi. Celtic siampi ahih kei leh dawi thu siamte (druids) in Halloween pen kum khat sunga pawi omte lak panin a thupi pen in ngaihsun uh a, November 1 ni-in a si khisate khate leh a dam laite tawh kikholhkhawm theina hun hi ci-in thupi ngaihsut mahmah uh hi. Hih pawi hun in meiphual kicih pen kipibawl mahmah hi.

Samhain pawi pen Celtic mite omna kiim-ah St. Patrick leh Khristian missionary-te hong tun' mateng uh pawi minthang mahmah khat hi. Missionary-te hong tun uh tawh kituakin a mite zong thu-um Khristian hong suah ciangun hih pawi kidau ngaihsut hiaihiai a, a minthan'na in kiamlam manawh hi. Ahih hangin thu um lo mite gamtat luzeekziate (pagan practices) - “Halloween” or Samhain" cihte a kiphiat sangin Khristian biakna pawlpi (church) in hih an lak pawi deihna lehhei zawsop (twisted instead) in Khristian thu upna ahi lo biakna dangte (paganism) leh Christianity gawmkhopna dingin zang uh ahih manin a tualsuak mite in (local populations) state religion in a heina dingin baihlam sak hi.



HALLOWEEN KIZAT ZIA: 



Ngeina dangah siampi ahih kei leh dawi thusiam (druids) ten November 1 zan ciang dawite (demons), dawi thusiam ai saan numeite (witches) leh kha gilo (evil spirit) in amau khuahun (season - zan sawt hun leh phalbi hun sunga khuavot kha sung tenga zingsang phalvak madong) hong tunna a muakna dingin leitung ah suakta takin hong vak uh hi cih upna na nei uh hi. Dawite in a si thei mihingte kimawlpih in, lausak leh kikhemna ngiante (tricks) cihte hong zang uh hi. Mihingte in dawi ten a lauhsakna panin a suahtak theihna dingun Halloween pawi hun in a lungkimna dingun nek ding ante leh muamkhumte na pia uh hi. 

Tua ahih kei leh zong dawi ten a bawlsiatna panin a suahtak theihna dingun mihingte zong dawite bangin a mel leh puam ahihna uh seelna dingin kiliah; kisiamsia (disguise) in, dawite kineih in a lauhuai thei thei dingin kibawl in kizem uh hi. Tua bangin mihingte a mel leh puam uh leh a kizep dante uh dawi bangin a kisiamsiat ciangun dawi ten mihingte tua banga kisiamte dawite leh dawi thusiam numeite sa uh ahih manin Halloween zan ciangin lausak lo leh nawngkaisak lo uh hi. 

Khristian biakna a um lo leh zui lo Roman empire hun in Halloween ciangin annek khawmna ahih kei theigah (apple kinak zat mahmah) piakkhiatna cih ngeina dan (custom) in zangin ciing uh hi. Rome empire mite in tua bang ngeina a zatna uh a gam kiimte - Britain gam panin Ireland leh Scotland ah, Austria gam panin Slavic gamte (Belarus, Russia, Ukraine, Czech Republic, Poland, Slovakia, Bosnia & Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, Slovenia etc) cihte ah kizeel hi. Tua bang ngeina pen Rome mite nusian (goddess) ahi huan leh thei kiciin'na huan (gardens and orchard) hoihna dinga kibia Pomona nusian bulphuh in pawi na bawl uh hi. Kum sim in Feast of Pomona kici Rome nusiat biakna annek khawmna hun November 1 in a zat uh pen tu hun in Halloween pawi bawl hong kipatkhiatnate bulpi khat hi a, apple tui dawn in pawi ngeina bulphuh uh hi. Feast of Ponoma hun pen October 31 - November 1 kikal hi. 

Kum zalom 20 leh 21 hun ciangin ahihna uh seelna dingin kiliah; kisiamsia (disguise) in puante kisilh a, tanglai-in Halloween pawi-ah theigah kizangte tang dingin muamkhum (candy) leh a etlawm thei ante (fancy foods) tawh kilaih a, naupangnote inn khat panin inn khatin pai-in candy leh sum ngetna (door-to-door trick-or-treating) hun in zang uh hi. Tu hun in hih bangin naupangnote trick-treating in a paina uh leh Halloween pawi tanglai hun in biakna piakna an leh theigahte nget (souling) in inn khat khit inn khat ah pai-in late sa-in, misite' ading cake tawi in, misite adingin la a sakna uh panin a kilaih hi bek hi.

Halloween pawi taktak pen Irish (Celtic) ten a zat masak uh hi a, Mexico leh Latin American gam tuamtuamte (Día de los Muertos) ah "Day of the Dead" ci-in a phamsa a it a ngaih uh leh a pian' khiatna uh a pu-a-pate uh a phawkna dingin na zang uh a, Ireland, Canada leh United States gam cihte ah picingte leh naupang ten Halloween holiday ci-in zang ngeingai napi ta uh a, US gam tung khin ei Zomite sungah zong hih pawi a thupisim kitam mahmah ta hi.

Mexico, Latin America leh Spain gamte ah Halloween pawi pen "All Souls’ Day" ci-in Nov. 1 ni-in na zang uh a, a pawi pen Oct. 31 panin na pan uh hi. A phamsa amau pian'khiatna pu leh pite (ancestors) uh Halloween ah a pai ni uh hi ci-in upna tawh muamkhuam (candy), paakte, maante (photographs) tawh a etlawm theithei dingin zeem in, a phamsate nek leh dawn duh leh ngaihte ne-in dawn in gualnopna hun in na zang uh a, annek khawmna a neih ma-un kisilna kuangpi (wash basin) leh amau pian'khiatna pi leh pute' kisilna dingin kinulna (towel) nusiat uh a, khuameivak leh paaknamtuite hal uh hi. Nov. 2 ni-in tequila leh mariachi brand zute ne-in dawn uh a, hun nuam zangkhawm uh hi.

England gam bup-ah bel November 5 ni-in Halloween pawi bawlna dingin tanglai a Celtic ten "Samhain" pawi a zat dan pian un "Guy Fawkes Day" ci-in meite hal uh hi. Martin Luther’ Protestant Reformation England gam-ah a kizelh khit nungin Luther' Protestant biakna um a zui ten mi siangtho (saint) cih um lo uh ahih manun English mi a tam zaw ten Halloween pawi zat na khawlsan uh a, All Saints’ Day tun ma (eve) in hih bang pawi zat kisam lo hi ch ngaihsutna nei uh hi. Ahih hangin tuuk leh phalbi kikal a khuahun (autumn season) in biakna pawi dang English kumpi langpang leh gam lehheekpa (traitor) Guy Fawkes (Guido Fawkes zong a kici) kithah ni phawkna dingin "Guy Fawkes Day" pawi hong kiphuankhia kik hi. Tu hun in lungphona lahna (protests or demonstration) leh civil disobedience movement khatpeuh a kineih ciangin maipho (mask) in a kizang mukmul kito zut, neh nuai-ah mul tam lo a om pen Guy Fawkes' lim lahna hi. 

November 5, 1605 in Gunpowder Plot kici England parliament building bomb tawh kipuakkhapsak sawm napi lawhsam hi ci-in a makai Guy Fawkes kimawhpaih in, January 31, 1606 in midang thum tawh kikhailum hi. Fawkes pen Catholic group member hi a, Protestant kumpi King James a thuneihna panin paihkhiat ding a deih mi ahi hi. Guy Fawkes Day pen Fawkes a kithah khit phetin na kizang pah a, a cil in meihalna (bone fires) tawh Catholic pope' guhte a lim in lahna dinga a kibawltawm (effigies) kihal hi. 

Kum zalom nih khit nungin Catholic pope' guh milim a kibawl mei tawh halna in pawi kizang pen Guy Fakes' guhte lahna dingin milim bangin lim kibawl in na hal uh a, a pawi zat dan hong kilaih hi. Milim kibawlte a kihal banah England gam sung mun pawl khatte ah naupang ten milim a kibawl ahih kei leh mi (guy) peuh zawngin sum ngen in inn khat khat inn khat sikin vak uh a, a sum ngahte uh amau adingin kem uh hi. Hih danin English naupangte' pawi zat dan pen American ten Halloween pawi ciangin “trick-or-treating” kici a zat dan uh tawh kinaih mahmah hi. Guy Fawkes Day pen a masa penna dingin Plymouth settlement ah mun siangtho ah Pasian bia dinga hawh mi (pilgrims) ten na zang masa uh hi. Guy Fawkes Day kiciil zat semsem ah tu-in kizang nawn lo hi.

Halloween kipatkhiatna Ireland gam ah Celtic ten naupang ten puan tumdangpi silh in “trick-or-treating” kimawl uh a, parties a neihna uh-ah “snap-apple" kici kimawl uh a, a nu leh pate un van manpha zon'na (treasure hunt) peuh kimawlsak uh a, a van manpha ngahte dingun candy leh pastries khawng peuh letsong in pia uh hi. Irish ten hih pawi hun ciang phekap kimawlna (card game) kimawl uh a, naupang ten sumtang ahih kei leh candy nuai-a phe kiseel zon'na nei uh a, a phe a mu pen in letsong ngah uh hi. Irish minamte patkhiat Halloween pawi leitung gam tuamtuam ah kizeel in, a pawi min leh zat dan a kibat loh hangin, "Ko pawi bek hi, no zat dan leh hun ko aa tawh kituak lo ahih manin man lo hi.. na zang thei kei ding uh hi," ci-in a phun leh ciak kuamah om lo hi. I Khua Do Pawi zong Zosuan namke tengin i ut bang ciat leh a kha i ut ni ciat in suakta takin zang in, leitung bup a kizelh zawh ciangin minam picing ihihna hong kilangkhia ziau lel zaw ding hi.




HALLOWEEN PAWI LEH KHRISTIAN THU UPNA KITUAK MAW? 



Mi' gam, mi' lei-ah i om ciangin minam dangte ngeina leh pawite simmawhsakna pen minam picingte ngeina ahih loh banah Khristian ngeina tawh zong kituak lo hi. Man hi cih thu bulphuh khauh zui-in thu lim takin a ngaihsun mi (logical thinking person) adingin Halloween pawi i zat ma-in a kipatkhiat dan ngaihsut masakhuai kha hi. Halloween pawi pen thu um lo Roman empire hun in huan leh theigah ciin’na huan hoihna dingin Ponoma nusian biakna pawi leh Celtic mite kiangah Lungdamna Thu puak masa St. Patrick leh Khristian missionaryte tun ma-in thu um lo mite in dawite bangin a mel leh puam ahihna uh seelna dingin kiliah; kisiamsia (disguise) in dawite kineih in, leitung ah hong pai a sisa mite khate leh dawi leh mihingte a kipolhna uh pawi thupi hi.   

Hih bang pawi thupisim in, midang ten zang uh hi ci suk pah in ei thu um a kici Zomite in i laptoh ding kilawm mah hiam? A pawi bawlzia, kizepziate leh gualnopna bawl dante i thu upna tawh a kituak in, phathuai mah in, hoih mah in, siangtho mah hiam? Halloween pen milim pasian vai thu bulphuh (godly themes) in kilemna, suahtakna leh hotkhiat thute ngaihsutna (idea of peace, freedom and salvation) pawi; lungsim sungah launa, kinengniamna leh saltan’na lungsim (feelings of fear, oppression and bondage) hi zaw hiam? 



Filippi 4:8 sungah hih bangin Sawltak Paul in hih bangin na gen hi: "Sanggamte aw, a tawpna-ah ka hong gennop thu in, a hoih leh a phattaak thute tawh na lungsim uh na kidimsak un. Tuate in: A man, a dik, a tang, a siangtho, a deihhuai, leh a pahtakhuai thute ahi hi". Halloween pawi Celtic ten a patkhiatna uh-ah dawi thu zatna tawh ai saanna, dawi thusiam numeite (witchcraft, witches and sorcery) cihte Pasian in kihuai na sa hi. Siampi Laibu (Leviticus)  20:27 sungah hih bangin Pasian in Moses’ kiangah hih bangin na gen hi: “Numei ahi a, pasal ahi zongin van a kah a, ai a saan leh kithat ding a, suang tawh amaute kidenglum ding hi. Amau’ sihna amau mah ngawh ding ahi hi,” na ci hi. 

Thu Hilhkikna (Deuteronomy) 18:9-14 sungah Moses in hih bangin na hilh hi: “Topa na Pasian un note hong piak leitangah na tun uh ciangin, tua minamte’ gamtatna a kihhuaite zuih ding na kisin kei ding uh hi. Note lakah a tanu ahi a, a tapa ahi zongin biakna-in a zang, ai a saan, khong a khai, mailam thu a gen, ai a tawi, bum a zang, van a kah, sikhate tawh a kiho, sikha thu a dong kuamah na om kei ding uh hi. Bang hang hiam cih leh hihte a hih mi peuhmah Topa adingin a kihhuai ahi hi. Hih bang a kihhuai gamtatnate hangin note’ mai panin Topa na Pasian un amaute hawlkhia hi. Note pen Topa na Pasian uh mai-ah paubaang loin na om ding uh hi. Bang hang hiam cih leh note in na suankhiat ding uh hih minamte in khongkhaite le aisaante thu ngai uh hi. Ahih hangin note ahihleh tua bangin na gamtat ding uh Topa na Pasian un hong phal lo hi.” 



HALLOWEEN PAWI ZAT KHIALHNA HI DING HIAM?



Efesa 5:11 sungah Paul in, “Khuamial gamtatna, bangmahin a kimang lo nasepnate su vet kei un la, tua bang gamtatnate a hoih lohna pholak zaw un,” na ci hi. 1 Korin 6:17-18 sungah, “Tua ahih manin Vanglian Topa keimah in kong gen in-ah: Amaute tawh kikhenin amaute kiang panin paikhia un la, a siang lo peuhmah sukha kei un. Tua hileh note ka hong ngai ding hi. Kei pen note’ Pa hong hi-in, note, keima tate na hi ding uh hi,” na ci hi. 



Thukhupna: I Lai Siangtho in hih bangin kician takin na gen ahih manin ei sia leh pha khensatna bangbang hi ding hi. Kuamah in Halloween pawi na zang kei un ci-in thu hong khen lo a, Pasian' deihna leh Khristian ngeina tawh kituak mah hiam cih lim takin ngaihsun pha-in eima khensatna bang tawh kituakin i zat leh i tanh ding eima tungah kinga hi. I gamtatna tawh kituakin i tungah thu hong khen ding pen Pasian bek hi. 



@ Thang Khan Lian 

Monday, October 21, 2019

ZOMITE INNKUAN SUNG SUMZEKZIA DING

Innkuan sung sum zeekziading

Thu-um mite ihih mah bangin i vai khempeuh thungetna tawh Topa aap ding ahi hi. Athupipen ahi, inn leh lo a ki pan na khat peuheuh i zuak, ilei ding ciangin Topa dong masa ding hi hang. Lungsim kizawh siangna om masa lo in sum zuak sum lei bangmah sephuai lo hi. Pasian deihna i tel masak ding thupi hi. Taanglai in Zudah mite in apu apa te tung pan ua aluahsuk uh inn leh lo,vangilte mawkzuak lo uh hi. Tua mah bangin ineih ilam gilte zuak kholloh pen hoih zaw hi.

Innkuan sung sumzeekzia tawh kisai in, amasa in, khasim (Kumsim) sum ngahna (sum lut) tuat masa ding hi hang. Khasum, sumbuuk (sumbawlna khat peuhpeuh pan), lokhawhna pan gankhawina pan, bank summeet, pension, ctp. En in i sumlut buppi thei masa ding hi hang. I sum lut zah itheih ciangin sumzat nading kigeel thei pan ding hi.

Sumzat na ding geel ciangin ngaihsut masak ding thu pawlkhat om hi. Hih i leisawm na (van) pen a kisam taktak maw, i deih ponglel maw, ahih kei leh, i lunggulh pong maw cih khensat masa ding hi hang. A kisam taktak ahih leh lei ding hanga, deih ponglel, lunggulh ponglel ahih leh haksapi-in leikul lo hi.

Na khat peuhpeuh i lei teh ahih theih laiteng bat lak lo ding hi hang. Avekpi in piazo pah leng hoih pen hi. Tawmta a piakding (Installment) zong kidawm taka zat ding ahi hi. Ei mite in piak khat a i piak kei leh ahunhun a piakte pen kizatsiam pha lo hi. Pia zo nawnlo,pia nuamnawnlo cih om thei mahmah hi.

Sumzat nading ah, Pasian a ding 1/10 amasapen in koih ding hi hang. Tua khit teh annek tuidawn a beizah ding, nasem ineih leh nasem (Employees) te khasum ding, innsap ihih leh innsap ding, mei,tui,phone sap,mawtaw datsi man ding, bus saap ding, zatui zaha lei nang, puansilh niikten (khasim a lei hilo),kuang leh keu, sabuai, tutphah a kipan inn sung vanzat tuamtuam (khasim a lei hilo), thu phamawh tuamtuam(lu hmuh yee), leh i khol ding cih bangin lai mah tawh ciamteh-a, sazian bawl ding hoih hi. Pasian nasem khatin 1/10 Pasian pia ding, 1/10 khol ding, 1/10 upna khaici (mi cimawh/Pasian nasemte huhna) in zang leng sum tawh ki buai nawn lo hi, ci hi. A sinhuai thu khat hi.

Van ilei teh zong vanlei siam ding thupi hi. Tawmcikcik a ilei sangin honlei leng kimeetzaw cih khawng, tua ciangin a kiman a ki zuak laitak (On sale/Discount) cihte tuat tiltel mah leeng tampi noptuam thei hi. Van pawlkhat athak ahih pong hangin hoih khollo a, pawlkhatte lah ngallang (Used) hi napi hoih mahmah thei lel hi.Tua te pawl zong ngaihsuttaak hi. Van man pen saikhat leh saikhat ki bang lo thei ahih manin na tuah masakna ah lei pahlo-in dawp kawikawi phot ding hoih hi. I sumlut sanga atamzaw izatloh ding (Leiba lo ding) kidop huai hi. I sumlut sangin i sumzatna a tamzawk leh koilai munah kikhiam thei ding hiam cih etphat pahlian ding kisam hi.

Innkuan sung sum leh Paai thu ah athupi mahmah khat om hi. Tua in, Sum muhna nei nailo naupangte sum tawisak loh ding, zatsak loh ding ahi hi. A kisapna uh a om leh ana (a van) a leisak ding hizaw hi. Sumbuuk ah van lei dinga i pai ciangin zong naupangte tonpihhuai lo hi. A kisam lopi ” Hong leisak in” ci thei uh-a, va kileisak kha zel ahih manin akullo pi a sum bei thuah suak hi. Naupangte van lei ding a i sawl leh zong hong tun teh sum sazian sitkik tektek leng hoih hi. Naupangte sum natawisak, na zatsak leh ‘siatna va bawl in’ aci tawh kibang na hi hi. I tate in sum leh paai a lawhphial uh zongin zi/ pasal nei a thuktuam a suan keinak uh leh a sum ngahte uh nu leh pa mah hong aap le uh hoih hi. Tua banga hong aap uh leh nu leh pa te in tate aituam zat ding tawm khenkik zaw ding hi.

Bangbang hileh ei thu-um mite in hong vak taktak pen Pasian ahih lam phawka sum leh paai tawh kisai in Pasian mah imuan ding thupi hi (Late 111:5; 127:5;145:15;15,16; Mt 6:26). Tuma kum 50,60 lai in tu-a zahin vanman tam ding ci-in hong kigenkhol leh ei mi mawkmawk te cih thadah ahaupente zong nuntak ngap lo ding hi. Ahizong in Pasian in hong vak ahih manin kinungta bek tham lo in mun tampi ah nuntakzia nangawn tua hun lai sangin tuhun in sangzaw hi. Mailam ah zong bangbang piangphial taleh ei thu-um mite in Pasian muangin ama gam leh adikna zong masa peuh lenghang Pasian in inek idawn ding, isilh iteen ding leh ikisapnate khempeuh Khazih sunga ahauhna tungtawnin hong pia lo mahmah ding hi (Mt 6:33 ; Phi 4:19). 
Rev. Dr. Do Suan Mung

Sunday, October 20, 2019

ZOMITE SUM ZONNA AH KIDOP DING

Sumzonna ah kidopding thu pawlkhat
By: Dr. Do Suan Mung 

Sum bawlna ah Pasian leh Kumpite deih loh van ahi, zakang,zavom, No. 4, Thau cihte pawl peuhmah semkha lo ding hi hang. Tua bang nate tawh sumbawlin i tuahpha phial zongin sauvei kinekha lo ding hi. A kumpi thu mahmah in zong hong ki man leh sihdaan, ahih kei leh kum sawm tampipi thongkiat theihna thu a hi hi.Tawlkhat kawlpi, Bogyoke Lampi dunga innthak kilam khempeuh ei zomi ta vive a hi hi. Ahi zongin tuhun teh minamdangte khut sung tungkik ta hi. Zomite i hauh sun teh tomvei lua mahmah a, tua pen i sumzonna ah Pasian hong awiloh khat om hi ngelngel ding hi.


Tu-in kawlpi, Bogyoke lampi dungah minamdangte in store sai lian pi pi nei uh hi. Sumbawlna ah thumaan taka hanciam ding ahih hangin a khengval a huaihamna neihloh ding a hi hi (Pau:15:27; Thuhilhsia 5:10; Lk 12:15; Zm 1:29; Col 3:5). “Aakta duh gawl ki lawh khup” cih paunak ineih mah bangin huaiham lualiang leeng kisuplawh zaw thei hi. Sumbawlna ah i huaiham luat leh lampi maan panin ki pialkhial hamtang a, tua in siatna hong tun hi.


Mipawlkhatte in sum, Pasian (To) in nei uh-a sum bekbek thupi sa uh hi.Pasian thu zong phawkkha manlo, innkuanpih zi leh ta te nangawn awlmah zolo, Ama pumpi nangawn don manlo zahin sum zon cihtakin zong uh hi. Pasian phawk lo zah-a sum i zon leh bel dahhuai mahmah ding hi. Leitungbup inei zongin tua in i kha hong gum zolo ding hi (Mk. 8:36-37). Innkuan don manlo zah-a sum i zon leh zong innkuan sungah buaina hong piang dinga hong kimanzaw het lo ding hi.


Zi leh tate nuasia a mundang gamdang ah sum leh paai zonga kum tampi pi om bang deihhuai masa hetlo hi.Sum leh paai tampi i lam zongin i tate khawng migina lo na suak leh kiman het lo ding hi. Mi pawlkhatte sum zong lua kisa in Amau pumpi nangawn don manlo uh hi.An gina nangawn ne ngam lo, ne man lo, ihmut cim lo, cih bangin om-a, aneih a lamete nangawn lungnuam leh cidam takin zangkha lo lel dih uh hi. Hih bang hauhna pen khiatna mahmah nei lo hi.


Tua banah, Mihau dangte een’ na zong neih ding hi lo hi.Thukham 10 sungah midangte een’loh ding na gen hi.Pasian in ei tawh kilawm kituak asak zah hong piak a hih manin Pasian hong piakzah tawh lungkim ding hizaw hi. Midangte i een’ leh een’ ding beingei lo ding a cikmah hunin lungkim na kingah lo ding hi.


Sumbawlna ah tampi aman van tawmno khat tawh ibawl sangin, a tawm man van tampi tawh bawl leng kipzaw,kho zaw hi. Bill Gates bang ahauh loh ding hithei mahmah lo hi.Leitungbup in ama bawl Microsoft Computer kizang mawk hi. Van izuak teh zong ameet tam la lua in khawng mengmeng zaw in van lakik mengmeng leng hoih zaw hi. Sumbawlzia zong kidot, kihilh theihte kihilh huai sa ing. Ei hang a midang khat ahauh leh e’n zawnlawh hetlo in daupailawh zaw lai ding hi hang.Nidang in eimi sumbawl pawlkhatte in lamhoih khat thei le uh immawk in midangte hilh lo uh hi. Tua pen angsung khualna hi-a , Pasian deihna tawh kituak lo hi.

Sum zeekzia ding


Sumzeek siamna bulpi pen Citna (Generosity) a hi hi.Pasian a ding leh midang ta dingin cinghin piakhia ziahziah ding hi hang (Pau 22:9, 11:24). Midang i cih ciangin adiakdiakin mizawng, mi cimawh, tagah meigongte a gen nuam i hi hi. Tua banah, na hoih a sem ki pawlna tuamtuamte zong panpih theih banga panpih ding ahi hi.Ei Zomite lakah tua bang kipawlna pawlkhat om a, Lungdam huai mahmah hi.Kipawlna tuamtuamte ihuh ding ciangin, kipawlna in na hoih sem takpi hiam cih leh , azeek a vaihawmte muanhuai maw, muanhuai lo cih et ding thupi hi. A haunuamluate leh a ciltentante ahauh cih thadah zawnna daan tuak ding ci-in Laisiangtho in gen hi (Pau 11:24; 28:20; 22;).


Tu laitak a leitung a mihaupente ahi Bill Gates, Warren Buffet te bang leitung thu tawh kisai in cingh mahmah mawk uh hi. Sum a billion a simin hawmkhia ziahziah uh hi. Tua bek zong thupha saantaak khin hi. Eimi sum nei mawhlo a kigen pawlkhat cingh hetlo mawk hi hang. Pasian a ding ahi zongin, Midang ta ding a hi zongin, ahuhtaak kipawlna khat peuhpeuh aa ding ahi zongin, piakhia nuam het lo mawk hi hang.bang zahta in i hau phial zongin, Pasian a ding leh midangte a dingin izat kei a, ei a ding bek peuh a izat leh i hauh thaman om lo hi.


Pasian a ding leh midangte a dingin cit mahmah ding ahih hangin ei aa dingin bel ciil ding thupi hi. Sum tawm i muhsun ciang in pheeng zat lo ding hi hang (Pau 21:17). Mi pawlkhatte in sum tawm mu leh zu leh sa tawh kidiah pahin, asumte abeitheilo ding bang in thangzat gawp thei uh hi. Sum pen bangzah ta in atamphial zongin pheeng zat leeng beihak hetlo hi Inn leh lo, mawtaw leh vanzat tuamtuam, niik leh puan, annek tuidawn cihte i lei ciangin a kilawm ciang khat om a, aval akaan leh uangtatna zong om ve ve hi. Na khat peuhpeuh ah uangtat luat loh ding thupi hi. 

Saturday, October 19, 2019

THU-UM MITE SUMZONZIA DING

Azom- Sum zonzia ding 
Dr. Do Suan Mung 

Akisam masa pen pilna (Theihna), Siamna leh kivakna a hi hi. I hauh nadingin hauh masak kul hi, ki ci thei a, tua pen maan lo hi. Tu laitak in sum $1Million na neih pong hangin na zat nading, na punsak,na meetsak zia ding thei lo-in mawk neknek le cin sauvei het lo in na sum teng hong bei lel ding hi. Tua ahihman in, a kisam masa pen sum zong hipah lo zaw in sumzonzia tawh kisai pilna,siamna leh kivakna hi zaw hi(Late 78:72; Thuhilhsia 10:10, Paunak 22: 29 NIV). Ei zomite a tamzaw bang pen na i sepsep pong hang in siamna leh kivakna neilopi a sem ki hi mai hi. Lokho, niangtuisai khawng hong, Moh khawng zong bawl, Ansai bang zong phuan, Puan zong khui hi keeisam napi hangin minam dangte siam bangin siamzo hetlo hi hang.

Sum leh paai bawlte inzong sumbuuk neuneu bawl leh asimtham a sum zonna (Black Market) ciang khawngbek a kisem thei hi-in leitung tawh liangko kikim a sumbawl dante ki thei nai lo hi. Kawlgambup mahmah en leng zong mi haupite sum ngahzia a thutuampi hi-a, mundang gamdang banga thuman tak leh siangtho tak a angah uh hi lo hi. Sumbawl zia i theihloh pen sinna i neihloh man zong hikha ding hi. Tuhun ciangciang sang a i sin thute nuntakna a izat theih taktak ding tawm mahmah a, mailam ah i zat theih taktak ding pilnate(Vocational Education) i sin phat mahmah ding zong thupi ding hi.

Tuhun teh ei zomite lakah MBA ngah khawng omta ihihman in lungdam huai mahmah hi.I kumpite in zong sumbawlna tawh kisai khantohna nading nak geel mahmah uh ahihman in mailam ah sumbawlzia pen gamdangte mah bangin khantohna om ding hi. Sumbawlna zaitakin hong ki hong leh bang sephuai hiam cih bang eimi sumbawlpite in ngaihsutkholh huai mahmah hi. Thukhat ah, MBA khawng i ngah manin haupah ding cih zong hilo zel hi. Athu a theih leh ataktak pen kibang lo hi.Sumbawlna ah ngaihsut siamna leh muhkholh theihna kisam mahmah hi.

America a sumbawlna ah ahaupen Walmart kici van citeng zuakna saipi ahi hi. Apankhia pa Sam Walton in mitampite beizawh ding in van ahoihlua ahilo te a kiman thei pen in zuak hi. Vante ahoih lua ahih loh hangin kizang thei veve leh tawm man ahih manin Walmart pen mi khempeuh phial in van leina phualpi in zang a, khan cihtakin khang to hi. Tuma kum 100 laipawl in America te Henry Ford kicipa in America gam mi khempeuh mawtaw tuang zo ding ci-in mawtaw tampi a kimantheipen in hong bawl ciangin mihaupi suak hi. Apple Computer phuanpa, hong nusiasa Steve Jobs, Microsoft Computer phuanpa Bill Gates te in zong hih bang muhkholhna tawh nasem uh ahih manin lawhcing mahmah uh hi.

Anihna ah, hanciamna (Cihtakna, kuhkalna) Zong kisam hi. Mi thadah ahau leh akhuasuak cih bang omlo hi. (Pau 6:9-11; 10:4; 20:13). A diakdiakin ei Tapidawte Pasian in nasep ahanciam leh a citak Pasian ahi hi. Topa Zeisu leitungah a om lai-in hanciam takin nasem hi. Leitung thu hi ta leh, Pasian thu hi ta leh, mi gina,mi khuasuak,mi thupi khat ahih naak leh hanciamna leh cihtakna nei hi.

America a mihau John D. Rockefeller , James Cash Penny(J.C Penny) te bang nasep niam mahmah tawh ki pan uh hi. Lai-at neu khawng sem in, in nipi kalkhat $2-3 khawng bek ngah uh hi. Ahi zongin nasep hanciam in,geel siamin, thumaan uh ahih man in leitung ah mihaupen te hong suak uh hi. Leitunga mihau pen khat ahi ngei, Apple Computer,Inc. Phuanpa Steve Jobs bang zong nasep a kipat dingin a sumbul ding neilo ahih man in a mawtaw lui Volkswagen minibus khat zuaka sum ngah sunsun tawh nasep kipankhia ahi hi.

Athumna ah Thumaan na: sumbawlna ah zuau peuhmah zang lo ding hi hang(Pau 16:8). Cikhum namtuamtuam hel, sathau nam tuamtuam hel, Coffee bawlna ah adang khat tawh hel, thei gegu pimah suangkhem (atuh) zuak, tawisuang namnih zang,ctp. Thumaan lote Pasian in thupha pia lo hi. Tua banah, zankhat thu in hauhsawm lo ding hi hang. Thakhat a haunuamte lamtawn lo khat kihel hamgtang (Pau 28:22) ahih manin a daan tuak ding ci-in Laisiangtho in hong hilh hi (Pau 28:20). Lamtawn lo a thakhat a hauhvat pen sauvei ki mang lo hi(Pau 20:21). Tua ahih manin, Lottery,che,phekap, etc. te peuhmah lawngkha lo ding hi hang. Lottery,che,phekap a mihau a suak cih bang zong om ngei lo hi. Ahaute in zawnlawh zaw hi. Thu-um innkuan pawlkhat te in phekap khawng kimawlna danin zang uh a, tua nangawn zathuai lo hi.Hong mu den i tu i tate phekap dan a hilhhilh leh a hanthawnthawn kihi gige hi.



Friday, October 18, 2019

THU-UM MITE LEH SUM

Thu-um mite leh Sum ~ Dr. Do Suan Mung

Sum leh Laisiangtho :: Laisiangtho sungah sum tawh kisai mun 700 bangah kigen hi. Topa zeisu mahmah in thu dangdangte sangin sum thu genmun zaw hi. A thugentehnate seh thum suah seh nih sum tawh kisai hi. Sum pen mihing ta dingin ahoih lam a hi a, ahoihlo lam a hi zongin, thupi mahmah cihna hi. Tulaitak a leitunga buaina a om khempeuh,thusia lasia leh kido kikapna a om khempeuh a tawng dongin en taktak le hang sum leh paai hang na hi gige hi. Tua zahkhatin, leitung a thupha ki bawl, na hoih kisem khempeuh zong sum tungtawn mah a kisem na hi zel hi. Pauciin minthang khat ah,”sum ‘to’ a na neih leh ‘togilo’ hi-a,, nasem a neih leh lah ‘nasemhoih’ ahi hi” ki ci hi.(Money is a bad master, but a good servent).Sum ki-uk saklo a, sum na uk zawh leh phattuamna lianpi hong pia ding hi.


Sumdeih luatna in mawhna zungpite lakah khat hi (1 Tim. 6:6-10). Pasian nasemte deuhdeuh sum deih lua mi hilo ding ci-in teltakin kigen hi( 1Tim 3:3). Sum deuh lua ta dingin kicingta, hoihbek ta cih peuhmah om thei lo hi. (Thuhilhsia 5:10 NIV). sum deihluatna hangin Judas Iscariot in Topa Zeisu na lehheek hi. Laisiangtho sungah sumhaupa leh Lazazuh taangthu(Luke 16:19-31) leh khangno mihaupa (Mate 19:16-24).Thu te i -et ciangin mihaute in Pasian thu awlmawhlo zaw hamtang cih Topa Zeisu mahmah in hong lak hi. Hih thu pen maan mahmah hi. Tulaitak mahmah in zong leitunga mihaupen sawm ki telkhia leeng Pasian thu-um khat zong ki hel khollo khamai ding hi.


Taangtawn a kipan tuni dong Pasian thu-um a tamzaw anei alampente kihi khollo zaw hi. Hih leitung nate lunggulh ding zong Pasian deihna hi lo hi. Kha thu leh tunglam nate lunggulh ding hi zaw hi (Kalawte 3:2).Hih leitungah i telkhial loh ding thukhat in, hauhnop luatna lungsim pen mawhna hih hangin hauhna pen mawhna hilo hi Mi pawlkhatte hauhna lunggulh tase kei leh Pasianin hausak lel hi. Hauhna pen Pasian thupha hi ci-in Laisiangtho sungah a ki genna mun zong om lua hi. (Thuhilhkikna 28:11, Zawba 42:10; Late 128:2; Paunak 13:21:21:21) Abiahang, Zawba, Shunem khua-a nupinu, Arimathea khuami Zawtah leh a dang tuamtuam tampite mihau vive ahi hi.Tuhun in zong Pasian a it mahmah mihau pawlkhat om lua hi.


I hauh phial leh zong i hauhna tungah i lungsim koihlo ding ci-in Laisiangtho in hong hilh hi(Late 62:10). I hauhna ki phatsakpih lo ding ci hi(Jer 9:23). I hauhna peuh i muan leh ki pukding ci hi (Paunak 21:28). I hauhna leh i hauh bang, i zawn leh i zawn leh zong i zawn bangin Pasian min thangsak dign a hi hi. Pasian in thu-um mi khempeuh ahau dingin kamciam hong pia lo a, ama gam leh ama dikna zong masate i kisap bangbang hong pia ding ci-in hong kamciam zaw hi. (Mate 6:33; Phi 4:19). Solomon zong kumpi hau mahmah khat ahi hi. Ahauhna ahang khat pen a gammite tungpan siah tampipi a don na hang hi-a, mipite in thuakhak sa mahmah uh hi. A tapa Rehoboam huna a gam phelnih a suahna a hang khat zong Solomon in siah tam a don luatman a hi hi.

LUNGNOPNA TAKTAK KOI-AH OM

LUNGNOPNA TAKTAK KOI AH OM?

By:- Rev. Khual Lam Cin Mang
Mission Secretary, TVBA

Thuhilhna 1:1-2
Lai Siangtho mun sim beh ding: Late 63:1-8

Mihingte’ kitangsap pen sumlepai na hi masa lo hi. Lungnopna, lungkimna ( satisfaction ) na hizaw hi.
Ahi zongin mi tampitak in lungnopna ngah nadingin:
1. Sum in a hong piakkhak leh ci-in sum nakpi-in zong uhi.
2. Neih leh lamte ( materials ) in a hong piakkhak leh, ci-in nakpi-in zong uhi.
3. Khamtheih guih theih zulesa leh zatui ( drugs ) in hong piakkhak leh, ci-in tuate tawh zong uhi.

Pasian mizat khat in: Sum na muan leh sum sep theihzah na ngah dinga, mihing na muan leh mihing sep theih zah na ngah ding hi. Ahi zongin Pasian na muan leh Pasian sep theih zah na ngah ding hi, ci-in gena dik mahmah hi.

Sum in meh lim an lim lei thei-a, ankam limna lei thei lo hi.
Sum in zatui zaha lei thei-a, cidamna lei thei lo hi.
Sum in inn hoih / inn nuam lei thei-a, innkuan hoih / innkuan nuam lei thei lo hi.
Sum in lupna nuam lei thei-a, ihmut nuam lei thei lo hi.

Kumpi Solomon in lungnopna pen a nam tuamtuamin a zon hangin zongkhial ahihna Lai Siangtho in hong hilh hi. Thuhilhna laibu pen Solomon in leitungah lungnopna a zonna leh a muhkhiat thute a ciamtehna laibu ahi hi.

Thuhilhna a liankhat ah Solomon in lungnopna a zonna ah a muhkhiat thu tawh hong pan pah hi. A lian 2-11 sungah a zonzon thute hilhcianna leh a lian 12 ah lungnopna taktak kikoici neih ding, cih hong gen hi.

Kumpi Solomon in a muhkhiat thu hih bangin hong pan hi: 1:1,2  1 Jerusalem khua sungah kumpi a sem, David’ tapa, Thugen Siampa’ thugente: 2 Thugen Siampa in hih bangin ci hi: A mawknapi, a mawknapi, na khempeuh a mawknapi.

Amah leh amah “ Thugen Siampa” ci-in kigen hi. Solomon pen hau mahmah, pil mahmah bek hi loin thugen zong siam mahmah cihna hi. Bang hangin Solomon in “ Thugen Siampa’ thugente’ cise hiam? Pasian kihel lo pilna, siamna, hauhnate pen a mawknapi ahihna mihingte in thei leh, cih hong hilh nuam lua ahi hi. Pasian hong kihel kei leh na khempeuh a mawknapi ahihna hong hilh nuam lua ahi hi.

A neu 2na sunga “ A mawknapi / vanity” cih kammal pen Hebrew kammal ah “ satpiang-phuan ( soap bubbles )” cih lam a genna ahi hi. Satpiang phuan pen phuan zihziahin a tam mahmah hangin mut leng, khoih leng beimang ziaulel hi. Tua ahih manin na khempeuh pen satpiang phuan tawh kibang lel, sawt daih lo, sawtpi a kikhom om lo, a ci nuam ahi hi. Tua banah a kammal khiatna pen haihuai, phattuamna om lo, a kizatna bei cihna zong ahi hi.

Aneu 8na ah:  Na khempeuh lunggimhuai-a, kuama genzawh ding hi lo hi. Mit in a muh cim thei lo a, bil in a zak cim thei lo hi, ci-in na gen hi.

Tua ahih manin Pasian hong kihel kei leh lungkimna taktak leh lungnopna taktak om ngei lo ding, cihna ahi hi. Bang hang hiam cih leh “ mit in a muh cim thei lo a, bil in a zak cim thei lo,” ci hi. Leitungah ‘ hun ta ( enough ) cih om thei lo hi. A haute hau semsem nuam hi. A pilte pil semsem nuam hi. ( Nupi khat in: Ka tapa sangkah khawl ta ding ka sak leh khawl sawm nai kei. Tu’n Ph D kah ding ci. Ph D khit teh bel RIP hi ta-in teh, ci hi ). A minthangte minthang semsem nuam hi. Pasian tawh loin leitungah ‘ kicingta’ a ci thei ding mi tawm mahmah hi. I thei ding khat in: Leitungah i deih khempeuh kinei ngei lo ding hi. Leitungah i deih khempeuh kingah leh vantung kisam nawn lo ding hi. Tua ahih manin Pasian a neite bek in thupha sim siam uhi. Bang hang hiam cih leh Pasian a neite in hih leitung pen a tawntung inn ding hi het lo ahihna tel mahmah uh ahih manin gilkial dangtakna leh gentheih haksatna a thuak uh ciang zong lungkim zo veve uhi. Tua ahih manin laphuakpa khat in Paul cih mah bangin: Nundan ka siam ta, zawndan zong siam ing. Hauhdan zong siam ing. A piang na khempeuh tung lungdam den ding hi tang, ci-in la na phuak hi.

Alian khatna leh nihna sungah lungnopna Solomon in nam nih tawh a zonna i en suk pak ding uhi.

1.Kumpi Solomon in lungnopna a ngah nadingin cilesa noptalna tawh na zong masa hi ( Solomon first sought for satisfaction in fleshly ( or sensuous ) pleasures ).

Thuhilhna 2:1-3 1 Lungdamna zongin nuam ka sak bang bangin om ning, ci-in ka ngaihsun leuleu hi. Tua zong a mawknapi ahihna ka phawk zel hi. 2 Nuihna pen haina ahihna, nopna pen bangmahin a kiman lohna ka mukhia hi. 3 Mihingte in leitungah tomno a nuntak sungin bangci om leh hoih ding ahi hiam, cih ka muh theih nadingin pilna ka deihna mah tawh, zunekna tawh ka lung nuamsakin, ka utut sep ding ka hanciam hi.

“ Nuam ka sak bangbangin om ning’ ci hi. Ne ding, dawn ding. Ut bangbanga om ding cihna ahi hi. Solomon zahin ut bangbanga a om zo, nop a sak banga a om zo mi om khollo ding hi, kici hi. Tua bang hi ta se leh tuate zong a mawknapi ci veve hi. Zipi 700 leh zino 300 tak nei hi. Zan khat-in khatta a ut bangin luppih ding hi leh kum thum teh vial khat zo pan ding ahi hi. Ci dihdih leng, Solomon innsung pen kizepna bekbek tawh kidim leh kilawm hi. Tua ban ah mel hoih nadinga mizem ( cosmetics dealer ) a tam ding dan!

Pasian in thu-um lomite tawh kiten loh ding gen napi Solomon in Pasian thu man ding sangin ama pumpi nopsak nading na telzaw hi. Ahih hangin hih a tenpih zite in lungkhamna guanzaw hi. Tua ahih manin numeite tunga nopsakna zon ( sex ) zong a mawknapi mah na ci hi.

Tua banah lungnopna a ngahkhak leh, ci-in zulesa tawh hong zong leuleu hi ( v.3 ). Ahi zongin tua zong a mawknapi, ci hi. Zu leh beer advertise bawlte in a company uh a hoih pen, amau zu bawl a lim pen leh a minthanna khawng gelh uh hi. Gen uhi. Kawlgam ah zong beer dawn kidemna DOEMAL BEERFEST ci-in beer dawn kidemna bang bawl uha, a khatna late Ks.1000000/- [ Kyat one million ) tak pia uhi. Ahi zongin hih zu bawl company-te in zu hoih lohna gen ngei khollo uhi. Zu hangin innkuansung buaina thu gen ngei lo ding uhi. Zu hangin nupa kaal buaina thu gen khollo ding uhi. Zu hangin accident a sih hun lopi-a a site thu hong gen lo ding, advertise het lo ding uhi.

Zu bawl company-te in bang zahta-in a advertise zongun zu in mi a hoihsak sangin a siatsak tam zaw hi. Dawimangpa galhiam khat zong ahi hi. Tua manin hih a galhiam zu tawh khangno tampi mah khem zo hi. Lasiam Sangpi lasak: Dawi mangpa nang khem dingin hong pai ciang, a hi bembomin hong pai lo ding hi. A etlawm mahmah tawh hong pai ding hi, a cih pen dik mahmah hi.

Mihingte in minuamsa i cihte pen duhduh a ne zote, a dawn zote, numei mel hoih tuamtuam tawh a ut bangbanga omkhawm zote, zusai ansai minthang mahmahte ah a tutu zote pen mi nuamsa, ci-in i ngaihsun kha mai thei uhi. Ahi zongin Lai Siangtho in minuamsa a cihte pen mi gilote gamtat banga gamta loa, sun leh zana Pasian thu a lung ngaingaite, ci hi. ( Late 1:1-2 1 Mi nuamsa i cihte pen migilote’ thu a zui lo mi, mimawhte’ gamtat bangin a gamta lo mi, mi a thusim lote tawh a kipawl lo mi ahi hi. 2 Ama nopsakna pen Topa thu sung bek mah hi a, sun le zanin ama thu a ngaihsunsun mi ahi hi. ).

2. Solomon in lungnopna a ngah nadingin a nihna ah a zon pen leitung neih leh lam tawh na zong hi. ( The second area where Solomon searched for satisfation was in materialism ):
Thuhilhna 2:4-11

4 Na lian tampi tak mah ka sem zo hi. Keima adingin inn tampi tak ka lam a, leenggui lo tampi tak mah ka nei hi. 5 Huan bawlin singno cinna lo zong ka nei a, ka huan sungah nektheih namkim kidim hi. 6 Tua singnote tui piak nadingin tuikhukpi zong ka bawl hi. 7 Ka inn-ah a suak silate banah, sila a nu a pa-in tampi tak ka neithuah hi. Tuuhonte le bawnghonte zong tampi tak ka nei a, Jerusalem-a om ngei dangte khempeuh sangin ka hauzaw hi. 8 Ka zawhsa kumpite’ sumkholna panin keima adingin ngun le kham zong ka la hi. Ka lungnop nadingin la a sa ding lasiam numei le pasal tampi ka nei a, ka deih zahzah zong ka neizo hi.
9 Tua ahih ciangin keima hun ma-in Jerusalem-ah a om ngei mite khempeuh sangin ka lianzaw a, ka pilna zong bei tuan lo hi. 10 Ka deih khempeuh ka nei a, ka ut bangbangin omin ka gamta hi. Ka sepna khempeuhah nuam ka sa hi; tua nopsakna pen ka nasepna hangin ka phattuamna ahi hi. 11 Tua ciangin ka sepsa na khempeuh, tua bangin haksapi a ka sepnate ka ngaihsut kik ciangin, na khempeuh a mawknapi ahihna, le leitungah bangmah phattuamna a om lohna ka phawk hi.

Hih Lai Siangtho mun i et teh leitung neihlelam ( materialism ) nam nih kimu thei hi.
Khatna ah: Amahmah in a bawl neihlelam
Nihna ah : A ngahtawm neihlelam

Solomon in a bawltawm neihlelam; 2:4-6 4 Na lian tampi tak mah ka sem zo hi. Keima adingin inn tampi tak ka lam a, leenggui lo tampi tak mah ka nei hi. 5 Huan bawlin singno cinna lo zong ka nei a, ka huan sungah nektheih namkim kidim hi. 6 Tua singnote tui piak nadingin tuikhukpi zong ka bawl hi.

Hih Solomon hihdante pawlmah hilo maw, tulai mihaute in zong a hih? Hih zo hi lehang nang leh kei in zong hihdanin hih nuam kha ngel ding hi hang. Hih dana inn hoihpi lama, huang sungah singno suana, kisilna khuk ( swimming pool ) neite khawng bang ki-eng mahmah hi lo hiam? Tua bang a nei zote hampha i sa uhi. I eng mahmah uhi. Solomon in bel hih bangte zong Pasian hong kihel kei leh a mawknapi, ci-in gen hi.

Leitungah inn manpha pen Two Billion Dollar House ( Antilia ) kici pen India mihau mahmah Mukesh Ambani lam hi-a Mumbai ah om hi. Pi 568 sang hi. That ( stories ) 27 pha hi. A that nuainung pen ah mawtaw 168 kikoih thei hi. A that tungnung pen ah helipcopter 3 tu thei hi. A sungah kisilna khuk ( pool ), kimawlna tuamtuam, juice bar, yoga studio leh dance studio cih bangin a muhnop tampi om hi. Movie etna ding mi 50 tut theihna zong om hi. Vanrada a mengkhia ( balconies & terraces ) tuamtuam zong oma, innsung a vot nadingin tuate ah singkungno, pak nam tuamtuam kisuan hi. Pi 4000 square feet ahi hi. Anhuan leh na sem tuamtuam 600 bang pha hi.

2. A ngahtawm neihlelam: 2:7-10 7 Ka inn-ah a suak silate banah, sila a nu a pa-in tampi tak ka neithuah hi. Tuuhonte le bawnghonte zong tampi tak ka nei a, Jerusalem-a om ngei dangte khempeuh sangin ka hauzaw hi. 8 Ka zawhsa kumpite’ sumkholna panin keima adingin ngun le kham zong ka la hi. Ka lungnop nadingin la a sa ding lasiam numei le pasal tampi ka nei a, ka deih zahzah zong ka neizo hi.
9 Tua ahih ciangin keima hun ma-in Jerusalem-ah a om ngei mite khempeuh sangin ka lianzaw a, ka pilna zong bei tuan lo hi. 10 Ka deih khempeuh ka nei a, ka ut bangbangin omin ka gamta hi. Ka sepna khempeuhah nuam ka sa hi; tua nopsakna pen ka nasepna hangin ka phattuamna ahi hi.
Aneu 10na ah kician mahmah hi. A deih peuhpeuh nei zo, a ut peuhpeuh hih zo hi. A ut bangbangin om zo, ci hi.
( Ei tawh bel hong kikhai pian veve ding hi. Ei a bel i deih khat nangawn lei sawm leng ka sum cing kei, cih hi phot hi. A ut bangbangin om nuam leng zong a sum ding om lo hi. )
A neu 11 ah: 11 Tua ciangin ka sepsa na khempeuh, tua bangin haksapi a ka sepnate ka ngaihsut kik ciangin, na khempeuh a mawknapi ahihna, le leitungah bangmah phattuamna a om lohna ka phawk hi, ci-in na gen veve hi.

Roman Emperor Nero zong leitungah nopsakna a nam tuamtuam a zon hangin mu zo loin a tawpna ah amah leh amah kithat ( suicide ) hi. A gol mahmah Roman Empire gam sung uk hi. Amau hun lai-in leitungbup a theihna ciang a lazo pa ahi hi. Hau mahmah a, lungnopna ding a nam tuamtuam a phuak theite letsong tampipi pia hi. A pawi bawlna innkhum ( ceiling ) panin pawi simte lutungah a buak seuhseuh dingin gim namtui ( perfume ) koih hi. Nopbawl siam ( entertainer ) minthang tuamtuamte kumpipa a lungnuamsak dingin mun tuamtuam pan kipaipihin letsong tampipi kipia hi. A kumpi kham lukhu pen tulaitakin tuat ding hi lehang US $ 2 million man ding hi, kici hi. A sakolte ngun ( silver ) tawh kizem hi. Khual a zin ciangin sakol leng 1000 val in zui den hi. Puan khatvei a silhsa peuh mah silhkik ngei nawn lo hi. Ahi zongin a tangthu leh a nuntakna limtak a kante in hih bangin ciamteh uhi: Nero pen a lungtom mi( peevish ), a maitai ngei lo mi ( gloomy ),  leh lungdamna leh lungdamna leh lungkimna a neingei lo mi ( unhappy and dissatisfied ) khat ahi hi, ci uhi. Bang zahta-in lungnop nading a zon hangin Pasian kihello ahih manin a tawpna ah amah leh amah kithatin si lel hi. Sum tampi bei-in lungnopna i zong zongin Pasian kihellohna ah lungnopna om thei tuan lo hi, cih kilang hi.

Leitung hauhna, minthanna leh khamtheih guihtheih neekledawnte ah lungnopna om ding hi leh leitunga a minthang celebrities tampitak amau leh amau kithat ( suicide ) lo ding uhi. Amaute in sum tampi neite hi uha, a neihsa sumte uh khang sawm ciangah zong gai lo ding uhi.

Mi minthang ( celebrities ) amau leh amau kithatte:
1. Lasiam minthang Chester Charles Bennington ( 1976-2017 ) pen lasa siam, laphuah siam, limcin ( actor ) siam leh music siam mahmah khat ahi hi. 2017 kum July 20 ni-in a teenna a inn California ah  amah leh amah kigui-awkin si hi.
2. Music siam minthang Brad Delp, Boston khuapi pan hi, amah leh amah carbon monoxide gu ( poison ) tawh amah leh mah kithat hi.
3. Britist limcin siam ( actress ) leh model minthang Lucy Gordon 2009 kumin amah leh amah kigui-awkin si hi.
Actress Jiah Khan ( 1988-2013 ) pen bollywood actress minthang khat ahi hi.  3 June 2013 ni-in amah leh amah kigui-awkin si hi.
4. Stephanie Adams ( 1070-2018 ), American model minthang mahmah khat hi-a, 1992 Playboy Playmate, ci-in zong kithei hi. Innthat 25na tawlet pan a tapa kum 7 a pha pan Vincent a sawtkhiat khit teh amah zong tuak lum hi.

Pasian kihello lawhcinna leh minthanna in lungnopna leh lungkimna hong pia zo tuan lo hi. Mihingte lungnopna a om khak leh ci-in khamtheih guihtheihte in zong lungnopna hong pia tuan lo uhi. Celebrities tampitakte sihna a hang pen khamtheih guihtheih zatui ( drugs ) leh zu hang ahi hi.

Thukhupna: Kumpi Solomon in a muhkhiat thute khempeuh a genna ah na khempeuh a mawknapi, ci-in lungkiathuaitakin hong koihdap lo hi. A muhkhiat thu khempeuh tungtawnin hih bangin a manpha mahmah a khupna ( conclusion ) hong bawl hi.

Thuhilhna 12:13-14 13 Hih thute khempeuh banah gen ding thu khat bek om hi. Mihing hong kipiansakna a thu bulpi pen in: Pasian zahtakna le a thupiakte manna ahi hi. 14 A pha hitaleh a sia hitaleh a simthamin i hih simte nangawn i hihna khempeuhah Pasian in thu hong khen ding hi.

Solomonin a genna ah: a pha hi taleh a sia hi taleh a simtha-a i bawlte nangawn Pasian in thu hong khen ding, ci hi. Tua ahih manin nikhat ni teh i nuntakna pen hong kisitkik ding, hong kitawikhaikik ding cihna ahi hi. Tua ahih manin nuntakna in man nei mahmah hi. Ut banga zat ding na hi het lo hi.

Gentehna: naupang numeino khat in a pi kiangah: Pi aw, bang hangin Lai Siangtho nisimin simsim den na hiam? ci-in a dot leh...
A pi in: Bawi aw, ka laivuanpi ( final exam ) ciang adinga kigingging hi ing, ci-in dawngkik hi.

I tunung cianga i nuntak nadinga tuni-in a kigingkholkhol hi hang.

Kumpi Solomon in zuih dinga hong thupiak ( injunctions ) nih om hi. Tuate in:
Khatna ah: Pasian zahtak ding ( to fear God ), ci hi.
Nihna ah: A thupiakte zuih ding, ci hi. Johan 14:15 Tua ciangin Jesuh in, “Kei na hong it uhleh ka thupiakte zong na zui ding uh hi.

Jesuh bek in i dangtakna hong phasak ding hi. Samaria tuitawi numeinu in Jesuh tawh a kimuh ma-in, Jesuh piak nuntakna tui a dawnma-in pasal nga vei na neikhin hi. Ahi zongin Jesuh tawh hong kimuh phetin a dangtakna hong kamh hi. Lungkimna taktak hong mu hi. A lungdam lua hi.

Thursday, October 17, 2019

LAISIANGTHO MAH MASASAKIN

### Lai Siangtho Mah Hi Sak In ###

1.  Thupi na sak pen Lai Siangtho hi sak in.
     - Na deih pen Lai Siangtho hi sak in.
     - Na sim nop na et nop pen Lai Siangtho hi sak 
        in.
     - Na zaknop pen zong Lai Siangtho hi sak in la,
      Na kitangsap pen zong Lai Siangtho mah hi           
          sak in.

2. Na kizepna Lai Siangtho hi sak in.
    Na limlang Lai Siangtho hi sak in.
   - Natehkakna ( pidan ) Lai Siangtho hi sak in la, 
    An duh tui duh bangin na duh pen nangawn zong
          Lai Siangtho mah  hi sak in.                

3. Na khutlet Lai Siangtho hi sak in.
    - Na lungdamkohna, na lungdamna bulpi Lai
       Siangtho hi sak in.
   - Na lungkham, haksat tun' na Lai Siangtho hi sak 
      in.
    Na etteh na zuih den Lai Siangtho hi sak in.
    Na Siapipa zong Lai Siangtho mah hi sak in la, 
    Na nuntakna bulpi mahmah nangawn-ah zong Lai Siangtho mah hi sak in.
      
    Tua hi leh na lungmuang tawntung ding hi.
  
By:  Kimboih.




Sunday, October 13, 2019

SOLOMON LEH PAUL, KUA IN LUNGKIMNA NEIZAW

SOLOMON LEH PAUL, KUA IN LUNGKIMNA NEIZAW?
By. Rev.Khual Lam Cin Mang
Mission Secretary, TVBA
Thuhilhna 1:1-2
1 Jerusalem khua sungah kumpi a sem, David’ tapa, Thugen Siampa’ thugente: 2 Thugen Siampa in hih bangin ci hi: A mawknapi, a mawknapi, na khempeuh a mawknapi.
Thuhilhna 12:8 Thugen Siampa in, “A kimanna a om lo, a mawknapi, na khempeuh a mawknapi ahi hi,” a ci hi.
1 Timoti 6:6-12 6 Pasian biakna hangin a neihsateng tawh a lungkim mite pen biakna in mihau a suaksak takpi mah ahi hi. 7 A taktakin ci lehang, leitungah mihingin i suah laitakin sumlepai tawh i suak kei a, i sih ciangin zong leitung panin bangmah i keng thei tuan kei hi. 8 Tua ahih manin annek tuidawn, nikten puansilh i neih nakleh a phazo ahi hi. 9 Ahi zongin a haunuam mite in ze-etna a tuamtuam thuak a, duhhopna, huaihamna a haivai thute-ah awkcipin, haksatna le siatna a tuahlawh uh hi. 10 Sum deihluatna in siatna namkim piangsak hi. Mi pawlkhat in sum deihlua liang uh ahih manin a upna panun pialkhia-in gimna lungkhamna tampi a thuaklawh uh hi.
2 Timoti 4:6-8 6 Kei ka hih leh Pasian biakna-in hong kipiak ding hun hong tungta hi. Hih leitung nuntakna ka nusiat ding hun hita hi. 7 Kidemna-ah ka hat tawpin ka hih khin a, a mong dongin ka tai khin a, upna thu khotakin lenin ka zokhin hi. 8 Thu a manin a khen Topa in tua Ni ciangin kei a hong piak ding thuman lukhu ahi gualzawhna thaman in tu-in kei hong ngak gige hi. Kei tung bekah a hong pia ding hi lo a, ama hong paikik ding itna tawh a ngakte khempeuh tungah zong a pia ding ahi hi.
Lai Siangtho Thuciam Lui sunga a pil mahmah leh a hau mahmah Kumpi Solomon leh Thuciam Thak sunga a pil mahmah Sawltak Paul, hih tegel kua in lungkimna ( contentment ) neizaw hiam? cih en pak dih ni.

I.KUMPI SOLOMON:
1.KUMPI MINTHANG PEN KHAT HI: Israel kumpi lakah a hau pen leh a pilpenin kiciamteh hi.
2.A HAUHNA: ( Thuhilhna 2:7 - Ka inn-ah a suak silate banah, sila a nu a pa-in tampi tak ka neithuah hi. Tuuhonte le bawnghonte zong tampi tak ka nei a, Jerusalem-a om ngei dangte khempeuh sangin ka hauzaw hi.) Pasian tungah pilna a nget leh Pasian in a thungetna thukimpih ahih manin hauhna tawh piakhawm pah hi. Solomon’ uk sung, kum 40 sung pen Israelte a nopsak pen hun leh a hauh pen hun, kilemna a om pen hun hi ( Golden Age ) ci-in kiciam teh hi. Solomon’ kum khat a sumlut ( income ) pen kham ( gold ) talen 666 ( 18,125 kg / kilograms ) tak ahi hi.( 1 Kumpi 10:14-15 ). A tui dawnna hai khempeuh pen kham ( gold ) hai vive ahi hi. Hau lua mahmah ahih manin ama hun lai-in ngun ( silver ) bangmahin kisim lo hi ( 1 Kumpi 10:21 - Kumpi Solomon’ tuidawnna haite khempeuh kham hi a, Lebanon Tulak Inn sunga om haite khempeuh kham citak hi a, khat zong ngun hi lo hi. Solomon’ hun lai-in ngun bangmahin kingaihsun lo hi. ).
3.A PILNA: ( Thuhilhna 1:16 “Pilna sangpi ka nei a, keima mai-ah Jerusalem a uk dangte khempeuh sangin ka pilzaw hi. Pilna le theihna a kici khempeuh ka thei loh om lo hi,” ka ci hi.) Pasian tungah ganhing 1000 tawh biakpiakna a piak teh Pasian a mang sungah kilaakin a deih khat peuh a nget nadingin gen hi. Solomon in ama aituam ading bangmah ngen loin a mite hoihtak a ukzawh nadingin ngen hi. Tua in Pasian lungkimsak mahmah ahih manin pilna bek hi loin hauh mahmahna zong piakthuah beh lai hi. Gamlapi pek panin kumpi Solomon omna Jerusalem ah Sheba kumpinu ( Sheba pen khuapi minthang khat hi-a mipilte in Ethiopia ahih kei leh Yemen gamah om hi dingin ummawh uhi. ) Solomon’ pilna a sin ( test ) dingin hong pai ngiat hi. Solomon in Sheba kumpinu thudotna haksa khempeuh a dawn theih loh om lo hi. Sheba kumpinu in Solomon pilna leh hauhna, a neih a lam a muh teh lamdangsa mahmah hi ( 1Kumpi 10:1-5 ). Sheba kumpinu in lamdang a sakna hih bangin gen hi: ( 1 Kumpi 10:6-7 Ka gam sung panin nangma thu le na pilna ka zak a kigen thute man mahmah hi. 7 Kei hong pai-in keima mit in a muh mateng a kigente ka um kei hi. Ahi zongin alang zong kei tungah hong kigen lo na hi a, na pilna le na daupaina in ka zak thute vuknelh hi.) Solomon pilna a kitheihna leh a minthanpih pen ta kituh nupi nih a thukhensakna ahi hi.
4.BIAKINNPI LAM HI: Solomon biakinnpi kici lam hi.
5.A LAIBU GELHZAH: Laibu bu 3 gelh hi. Paunak, Thuhilhna leh Solomon’ Late ahi hi.


6.A ZI NEIH ZAH: Zipi 700 leh zino 300, a gawmin zi 1000 tak nei hi.
7.A NUNTAKNA A BEI KUAN TEH A LUNGKHAM: “ A mawk napi, a mawk napi, na khempeuh a mawk napi,” a cih teh bel lungkimna taktak nei nawn het lo cihna hi. A nuntakna bei kuan a teek ciangin Pasian taisan ahih manin lungkimna, kipahna leh lam-etna bangmah nei nawn lo hi. ( 1 Kumpi 11:4-6 4 Bang hang hiam cih leh Solomon a teek ciangin a zite in pasian dangte’ lamah ama lungsim heikhia uh a, ama pa David’ lungsim bangin ama lungsim Topa’ tungah thuman bup taktak zo lo hi. 5 Bang hang hiam cih leh Sidon mite’ nusian Ashtoreth, le Ammon mite a’ ahi a kihhuai Milkom, Solomon in bia hi. 6 Tua ahih ciangin Topa’ muhna-ah Solomon a sia gamta a, a pa David bangin Topa zuibup lo hi. )
Solomon tungah Pasian nihvei tak kilaakin pasian dangte lamah a kihei loh nading gen napi, Solomon in Pasian’ thu ngai loin a zite’ milim biakpih veve hi. Tua in Pasian hehsak mahmah hi. Amahmah in zong lungkimna leh kipahna nei nawn loin kum 60 pawl a phak teh lungkhamna leh dahna tawh a leitung nuntakna bei hi.

II. SAWLTAK PAUL:
1.MISSIONARY MINTHANG PEN: Sawltak Paul pen missionary minthang penin kiciamteh hi ( The graetest Christian missionary )
2.A HAUHNA: A hauhna a kigenna om khol hi. Ahi zongin John Polhill in: Rome gammi hihna zong a nei khat ahih manin mihau innsung ( wealthy family ) pan hikha teitei ding hi, ci hi. Rome gammi ngah nadingin sum tampi ( Nitha kha 18 val man ahih kei leh zong sumgolh tampi piak beh kul lai hi ) tawh lei kul hi. Hun khatlai-in Kawlgam ah Kalate ( Vaite ) in matpongten ( NRC ) a ngah nadingin sum tampipi-in ( a haute bek in bawlzo ) a bawl tawh kibang ding hi. Martin Hengel in a genna ah: Ama hun lai-a sia ( rabbi ) minthang mahmah khutnuai-ah pilna sin zo ahih manin innkuan nuamsa pan mah hi ding hi, ci hi. Tulai-in zong sang minthangte ah sumhaute bek kah zo uhi.
3.A PILNA: Kum 13 a phak teh a nu leh pate in Palestine ah, rabbi minthang mahmah Gamaliel kiangah pilna sin dingin sawl uhi. Kum 6 sung bang hih pa khut nuai-ah pilna na sin hi. Thukham ( law ) lam siam mahmah ahih manin Jew mite ki-ukna Supreme Court ( Sanhedrin - mi 71 pha uha Jew mite tungah thukhen uhi ) ah sitni ( lawyer ) a sem to thei ding ahi hi. Hong pianthakkhit teh zong mipil ahih mah bangin laibu tampi mah ( Thuciam Thak sunga laibu a tamzaw ama gelh ) hong gelh hi.
Rev Dr Kh. Khaizakham ( former principal of Evangelical College of Thealogy, Lamka ) in: Theology i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phamawh, Missiology ( mission nasepzia ) i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phawh, Church Planting ( pawlpi phuhzia ) i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phamawh, Leadership ( kimakaihzia ) i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phamawh, Nupa kaal thu ( Marriage ) i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phamawh, Parenting ( Innkuan kimakaihna thu ) i sin leh Paul’ laigelhte sin loh phamawh, gen ding om toto hi. Tua ahih manin tulai bangin Ph D a kipia ding hi leh thuap tampi ngah ding hi, ci-in gen hi.
4. A LAIBU GELHZAH: Sawltak Paul in a paipaina ah pawlpi phut kawikawi bek hi loin a phuhsa pawlpite it-in, ngai-in phawk tawntung ahih manin a gal panin zong hopihpih zelin lai khawng zong khakkhak zel hi. A laibu ( laikhakte / letters ) gelhzah bu 13 pha hi. Lai Siangtho siamte in Hebru laikhak pen zong Paul gelh hikha thei ding hi, ci uhi. Tua ahih leh Hebru laikhak tawh gawm lehang bu 14 tak cih ding ahi hi. ( Rome pan Hebru ciang bu 14 ).
5. PAWLPI PHUT KAWIKAWI HI: Solomon in Pasian adingin biakinnpi lama, Paul ahih Lungdamna Gospel thu genin zin kawikawi-a, a zinzinna ah pawlpi ( Church ) va phut kawikawi hi.
6. A ZI NEIH ZAH: Zi a neih leh a neih loh kigen lo hi. Ahi zongin pawlkhat in a nei dingin ummawh uhi ( 1 Korin 9:10 ). A nei a hih leh zong a zi in sihsan baih hikha thei ding hi ( 1 Korin 7:1-7 ).
7. A NUNTAKNA A BEI KUAN TEH A LUNGDAMNA: A nuntakna a bei kuan teh a lungkim mahmah hi. Pasian adingin a nuntakna zang hoih kisa mahmah lel hi. Tu-in sita leh zong phamawhsa nawn lo hi. “ Upna thu kiptakin lenin, a mong dong tungkhinta ing,” ci hi. A nuntakna zangkhial kisa lo hi. Pasian’ na a sep khak kisik vet lo hi. Pasian in a piak ding a thamante a ngaihsut teh sih ding lawp mahmah lel hi. Leitungah a nuntakdan pen a lungkim mahmah hi. Amen.
III. HIH MI NIH TEGEL KUA IN LUNGKIMNA NEI ZAW HIAM?
Kumpi Solomon pen leitungah a nuntak sungin kumpi innsungah teng hi. A duhduh a deihdeih ne zo den hi. Zi tampitak nei hi. Lupna nuam penah lum hi. Ngun leh kham, sumlepai tampi nei hi. Ahi zongin hih hauhna leh minthanna khempeuh pen Pasian hong kihel nawn loh teh “ A kimanna a om lo a mawknapi, na khempeuh a mawknapi ahi hi ( Thuhilhna 12:8 ),” ci-in gen hi. Lungkimna leh kipahna khat zong nei nawn lo hi.
Sawltak Paul pen Damaskas lampi-ah Jesuh tawh hong kimu-in a pianthak-a kipat Pasian adingin a nuntakna buppi hong piakhia hi. Jesuh Khris hangin a iplahhuai leitung nate nusia hi. Khris hangin gilkial dangtakna, tuipi tungah tembaw tawh a khualzinna ah huihpi guahpi lauhuaina, bawlsiatna, thong kiatna, satna vuakna, liamna, simmawhna leh gentheihna tampi thuak lawh hi. Ahi zongin hih teng khempeuh a thuak hangin, ‘ ka ngah ding hamphatnate ka ngaihsut teh bangmah tham sa keng,’ ci-in gen hi. A lungkim mahmah hi. Timoti kiangah: Hih leitung ka nutsiat ding hun hita hi ( 2 Timoti 4:6 ), ci-in a gen teh kumpi Nero in sihdan piakhin a hihna zong a theihkhin ahi hi. Ahi zongin tua sihdan kipia pen lau dek suai lo hi. “ Thu a manin a khen Topa in tua Ni ciangin kei a hong piak ding thuman lukhu ahi gualzawhna thaman in tu-in kei hong ngak gige hi ( 2 Timoti 4:8 ), ci-in sih ding lawp mahmah lel hi. Leitunga a nuntakdan a lungkim mahmah hi. Nang zong na nuntakdan ah na lung a kim hiam?