Thursday, March 30, 2017

ZOMITE AKSI PI IN HONG CIAHSAN TA



REV. KAM KHAW THANG' TANGTHU
Rev. Kam Khaw Thang pen Tuithang khua mi Pu Sim Tung Nung leh Pi Ciin Za Dimte' sung panin October 17, 1927 ni-in Tedim gamhuam Tuithang khua-ah suak hi. Tua hun lai-in Tuithang khua ah sang om nai lo ahih manin Tonzang ah 1937-1941 dong sangkah hi. 1946 kum in tan 6 zo a, 1947 ciangin tan 7 kah ding kimlai a pa' leh Rev. Vial Nang i deihsakna tawh sangkah khawl in, Lai Siangtho sang Rev.F.O Nel Son' tonu sangah 1947-1950 sung kah hi.
1952 kum ciangin Tedim pan Kam Khaw Thang Hakha pan Lun Cung Nung leh Falam pan Lal Hninte kiteel in, Insein ah Special Course kah ding a cih pen Special course hilo-in Regular course kahsak in a lawm dangte in sangkah zom zo loin khawl uh a, Kam Khaw Thang bekin sangkah zom suak in, 1956 kum in a tuam vilvel in B.Th degree kipia hi. March 19, 1957 ciangin Tedim Baptist Association (TBA) General Secretary semin, kum 2 sung GS a sep sungin Tedim Labu nihvei hong puah hi. 1960 kum ciangin Myanmar Bible Societyte' sehna tawh kizui-in Zolai Lai Siangtho tei hong kipan a, Late, Isaiah, Piancil cih bangin hong sem toto hi. Thuciam Lui (OT) pen 1976 kum in zo a, Thuciam thak (NT) pen 1983 kumin zo leuleu hi.
A nu leh pate Tapidaw innkuan pan khangkhia hi a, Tonzang ah sangkah in a om sung Dec.15,1939 kum in Rev. Vial Nang in Tonzang gam Kongpi lui-ah tuiphum hi. Febuary 17,1959 kum in TBA kumcin khoppi a 12 veina Phaiza khua panin Siampi za (Ordination) kipia hi. Pasian nasep leh lai lam nasep thuah in nasem toto a, 1980 kum ciangin Zomi Christian Literature Society (ZCLS) hong piangkhia in, tua lai-ah 1984 pan lai nasep sem to suak leuleu hi. Sangmangte nungzui-in Tedim kiim tengah Gospel pai kawikawi a, mangkam leh manglai siam ahih manin Sangmangte kampau phensak hi. Laibu zong nam 5 bang thoh khin ta hi. Zogam bek hilo-in khamtung gam buppi Tuiphum Pawlpite thudotpi muanhuai khat hong suak hi.
1999 kum ciangin ama nasepna leh service tungtawn in thupi leh minam pawlpi adinga kipiakkhiatna leh a sepnate pahtawina in Yangon Evangelical Bible Seminar (EBS) sangte in Doctor of Divinity (D.D) degree pia uh hi. A sih Zomi Pasian nasem Siate sungah a kum tam pen khat hi-in Pasian nasepnate zong ahih theih zahin mapang hi. Yangon (TBC-Y) pawlpi ah member in om a, kum 2010 in a zi S/M Niang Khan Ciin in nusia hi. A zi nutsiat hangin, atate in kem in Yangon khuapi ah teng hi. A zi tawh Pasian thupha tapa 4 leh tanu 2 nei hi. A tapa u bel Nung Khan Kham kum 1990 in Thailand Bangkok ah Electric mei hangin hong nusia khin hi. Pasian nasep sungin Tuiphum mimal (1235) tuiphum a, Nupa kop kiteensak (letthat) kop (41) tengsak hi. Tedim Lai Siangtho mangkam in hong letkhia masa penpen Rev.Dr. Kam Khaw Thang Zomite-in pahtawina kong pia uh hi.
Kam Khaw Thang gelh:
- Khamtung gam sangmang masa pen Dr.Carson tangthu bu (2003)
- Tedim gam (TBA) Siate' Kipawlna Laibu (2004)
- Zogam Tuiphum Pawlpi tangthu (1999)
Theih ding: Hih a tunga Sia Thang' kammalte leh a tangthu tomno pen Rev. Job Thawngno gelh, ''Tedim Lai Siangtho hong bawlsak Rev. Dr. Kam Khaw Thang' Pianzia leh Sepzia'' cih laibu pan ahi hi. Adang tampitak om.
Sia Thang' zat kammal Jesu hilo Jesuh, Khris hilo Khrih, Khasiangtho hilo, Kha Siangtho, Laisiangtho hilo, Lai Siangtho, leh hilo leh, Kam Khua Thang hilo, Kam Khaw Thang... cihte ama' zat ahi hi.
Zolai Lai Siangtho hong teikhia khat ahihna tawh TBA, ZBC, BBC, BCCte in a muan' khat uh hi a, sawm-a khat citak tak-a a pia hi a, ama' hoihna, ginatna tuamtuamte a suut nuam ka hi kei hi.

1991 leh 1998 kikal sung hun khat lai-in, Sia Thang Khen Pau (Pasadena, California) in Sia Kam Khaw Thang' thu, hong gen khat ka phawk lai hi. A thu a them a nengin ka ciamteh thei nawn kei hi. A man lo a om leh, amah'n hong puapha kik thei ding hi.
Sia Thang Khen Pau' inn pen Bo Aung Kyaw Street, Yangon ah om hi. Khua zan ta, 11:00 p.m. bang ahi ding hun lai takin kong hong kikiiu hi. A hon' uh leh Sia Kam Khaw Thang na hi hi. Amah pen inn lam (Tedim lam) pan-a hong tung hi a, ama' omna (Yangoon-a a omna) zong tung nai loin, Sia Thang Khen Pau' inn ah hong tung suak pah na hi hi. "Inn lam pan lai hong kikhak, hong pua ing. 'A thupi, a thukin hi; na piaksak pah in,' hong kici ahih manin hong pia pah hi ing," ci-in a lai puak pen pia hi. "Tu phot in; niangtui khawng i bawl kei ding hiam?" a cih uh hangin, "Inn zong tung nai lo ka hih manin na pai pah ning," ci-in pai khia pah hi. Zan kim hi ta hi.

Sia Thang Khen Pau in hih thu, gen thei zel hi. Sia Kam Khaw Thang thupi a sakna hi. Khua zan khin ta, khualzin hi sawnsawn ahih manin gim ding hi. A omna ah paisuak photin a zing teh tua lai pen pia pan leh zong, kuamah in mawhsak thei lo ding hi. Amah a ngap kei leh zong, mi khat sawlsawn in piasak leh zong kuamah in mawhsak thei lo ding hi.
Lai a na puaksak ding saang zo ahih manin lam kal ah man'suah loin keemcinga, a ngah dingte in a ngah hamtangna ding ngaihsut masa bel in nei hi. "Thukin hi-a piak pah ding" cih thu ahih manin, Yangon a tun' phetin ama' omna zong tung nai loin, a ngah dingte kiangah ama' pumpi mahmahin pia pah hi. A ettehhuai thumanna, cihtakna hi.

Pu Kam Khaw Thang (Rev Dr.) a luanghawm koihna ding mun
Hih thu leh hih mun pen Tedim khuapi, Myoma veng a Tuiphum pawlpi CMBC ii ngaihsut siamna thu hoih ahi hi. Zomite khuamial pan khuavak hong puak Cope Topa ii han pen, Khalkha khua-ah om vetse mawk a, pammaih mahmah hi. Hih hangin zong Tedim sang Khalkha in thupha ngahzaw hiam a ci zong ki-om hi. Hi thei leh bang bel Cope Topa guhte/han zong Tedim lamah pua kik thei ding lehang a lunggulhhuai mahmah thu khat ahi hi.

Japante in, Japan gal lai-a, a galkapte uh ii guh them nangawn, tam veipi zongin Tedim ah hong pai uh hi. US gammi Pasian nasem, leitung nasem mi tampi takte ii luanghawmte US in a gam uh-ah pua kik uh hi. A luang a ngah theih nawn lohte uh a vanzat luite uh, gtn. lupna, singkuang, meivak, laibu cihte nangawn dongin a gam vuah pua kik hamtang uh aa, minampi ahih lam uh kilang mahmah hi. Hih bangin a vaihawm thei thu ngaihsut siam Zomi sungah Pasian in hong omsak ahih manin, nampi i hih lam kilang khia semsem a, lungdamhuai mahmah hi. A tawpna ah, leitung thulam pan en mah hi lehang zong hihte pen tourist attraction nam khat mah hong suak thei lai ding hi.
REV. DR. KAM KHAW THANG' TANGTHU TOM
• October 17, 1927: Tuithang ah suak (Pu Sim Tung Nung + Pi Ciin Za Dim)
• October 18, 1936: A pa in Khristian suahpih.
• May 18, 1972: A pa'n sihsan (kum khat phakma a Nu si)
• June 1937 - March 1941: Tonzang ah Zolai tan 4 dong kah
• September 11, 1938: Rev. Vial Nang in tuiphum
• June 1941 - March 1942 : Tedim Manglai sangah Tan 4 dong kah
• June 1945 - March 1947: Tedim Manglai sangah Tan 6 dong kah
• June 1947 - December 1950: Nelson Lai Siangtho sangah kah
• June 1952 - March 1956: Insein Lai Siangtho sangah kah
• June 1956 -December 1956: Hakha Lai Siangtho sangah sem
• May 4, 1957: Sister Niang' Khan Ciin tawh kiteeng.
• February 1957 - February 1960: TBA Secretary sem.
• 1960 - 1982: Tedim Lai Siangtho tei
• April 1984 - 2006 : ZCLS laitei.
• March 30, 2017 8:30pm ( 7:30pm IST) in Yangon ah hong nusiatsan ta hi. A luang hawm pen May 1 ni sun nai 12:00pm in Zangkong pawlpite tawh hun bawl khawm ding uh a, tua aman ciangin a kivuina ding a kibawl kholhna Tedim khuapi ah Tedim ah a luanghawm kipua to pah ding a, CMBC (Cope Memorial Baptist Church) Campus, Myoma Veng, Tedim ah kivui ding hi.
Source: Source: FZI. Group mail pan Mar 27, 2007 ni-in Taang Zomi gelh hi & Job Thawngno
* Rev. Dr. Kam Khaw Thang, B.Th, D.D
March 30, 2017

Add caption

Monday, March 27, 2017

UN OFFICE AH MEETING PAINA

A 61 VEINA UNO MEETING KAHNA SUNGAH MYANMAR MI SUNGPAN A NAUPANG PENPEN ZOLIA (KIM NU)
March 27/2017

Hihpen March 13-24 sung,UN Meeting kah a,a pai lia Kimnu in a Facebook ah a nakoih hi'n naupang lai khat in hidan lai agelh pen thupi salua kahih manin kong hawpsawn hi.

Kimnu omna pen Columbus,Ohio State,USA ah hi'n

A sangkahna...Columbus Community College...3rd years na hita hi.

A sinlai pen Biology

CSW61 #UN #Meeting Ka kah na Experiences leh statements hong at ing. Zolai tawh lai tampi khat vei ka at na ai teh spelling hong man kei leh mai sak un maw :)

A masa pen in Zomi ah hong bawl ahi Pasian tung ah lungdam ka ko masa hi. Tua ciang form ka submit na tungtawn in hong buaipih leh hong kahsakthei ahi  ZIUSA makai kempeuh tungah lungdam kako hi. Tua ciang New York omsung ka roomates U Nuam Bawi Samte leh U Esther Niang Theih Kim tungah lungdam ing. Tun ka Experiences na sim sak lai vo :)

Ka Experiences:

1. Leitung thu leh Christian life ( Christian nuntakna) ih khen siam leh zatsiam kisam sa ing.

2. UN building ka lutciang, gam tuamtuam pan leh minam tuamtuam a kahding ka muhciang in, ka lungsim ah Topa hoihna hongsuak masa pen hi. Zomi te zong minam dangte tawh liangko kikiim in hong kahsak thei hi.

3. Meeting hun sungtengin ih nampuan ahi, Zopuan ka nasilh tanghtangh uh a, Mi'n zongh hoihsa thei mahmah in, no koipan ci'n hongdong tam peuhmah hi. Zomi ih omlam hongtheituam pah uh hi. Tua ahih manin pawi thupi a omciang ih Zopuante silh tanghtangh ni. Tu'n konghawp sawntheih ka Statements na simsak vo maw :)

Ka Statements:
*******************
1. Equal Rights:

Equal rights pen UN women meeting ah Topic lianpen ahi hi. Tuaman inzongh thupit bawl mahmah uh hi. Numei leh Pasal na sepna-ah sum saanzah ki bangding, i ki zahtaakdan zong ki bangding cihpen a buaipihpen uh ahi hi. Tua ahih manin ka mipih Zomi numei tengaw na sepna-ah pasalte tawh liangko a kikim theih nadingin hanciam tek ni. Aih hang ih Innsung-ah Laisiangtho in a gen mahbangin leh Christiante gamtat dan in gamta ni.Ih pasalte mah a liangko uh sangsak zawin zahtaak siam ni. Ih innkuan sungah pasalte mah liansak zawleng ih Zomi numeite pen numei hoih leh picing ci'n Leitung bupin  hong ki theilawh ding hi.

Innpualam a, ih gamtat dan leh innsung a ih gamtat dan kibangsak kei ni . Innsung ah ih omteh pasalte mah liansak den ni. USA gamah Equal Rights in na vuknelh khitta a,ei Zomite zongh honglawh ziahziah ta ahih manin, Zomi numei pawlkhat te'n Zomite ngeina leh Laisiangtho deihnate ki thudon nawnlo in hih Equal Rights pen bulphuh pi-in a neihsawm Zomi numei kitam mahmah ta hi.

Gamdang ih tunteh numei te'nzongh na kisem ciat a, i pasalte tawh ih sum saanzah zongh kibang hi.A hih hang tuate pen ki phatsakna lamah la-in innkuansung-ah i pasalte ki zahtak nawnlo hi.Ko leh ko ki nungta zolel cih lungsim anei numei tampi tak omta hi hang. Tua lungsim ih neihkhakna in, innkuan nuam mahmah dinglai pen hong suksia mawk hi. Tua ahih manin, Equal Rights pen innpua lam leh innsung lamah zatdan kibangsak kei ni.

2. Education
****************
Numeite pen pilna kisam pente hi-ung. Pilna hongnei le-ung ka gamtatdan uh leh ka paudanuh hong pisuah zawding hi. Pilna hongnei le-ung ih Zogam leh Zomi adingin na tampi hongsemthei ding hi ung. Tua ahih manin,ta a nei te'n ta numei leh pasalte sang kahdan uh kibangsak ni. Numei ahihna hangtawh sangkah kulkei, pilna a neih kulkei cih lungsim pua kei ni. Tua ciang ka zomi numei pihte aw pilna hanciam ni. Kei numei hih ing, pilna kisam keng cih lungsim ah puakha kei ni. Pilna zongciat ni, pilna ih ngahte pen ih innkuan leh ih gam adingin zangkhia kikding hihang.

3. Domestic Violence
***************************
Pasalte aw Numeite pen naheh uhteh na utut hunvua nongtup nongvuak dingvua Pasian in hongbawl hilo hi. Pasian in numeite pen pasalte honghuh hongkhoi ding leh noh pasalte hon lungkimsak dinga hongbawl ahi hi. Tua ahih manin pasalte aw Pasian in a lungduai dinga hongbawl ahih manin lungduai takin ki dawm un. Numeite pen na-ut hunhun un vuak leh tup phalna neilo hi-uh teh.Tua ciang na kiim na pam-ah numei a ki bawlsia namuh uh leh nusia lo-in na huhzaw un. Numeite aw pasalte vuakvuak dingin na omkei un.Huhna na kisap uh leh nakan un.Ih ki huhtheih zahin ki huhding hihang.

UN Women Meeting kahna tungpan kei san dan hi'n,ngaisut dan sandan a ki batkei leh hong maisak un. Tua ciang hih UN WOMEN Meeting pen kibawl kinken hi a,a ki bawlkik ciangh Zomi numei a kua mapeuh in, UN ah, za ih neihtheih nading hanciam ciat ni.

Lungdam.
Kimnu



Saturday, March 18, 2017

USA GAMSUNG A TENG ZOMITE THEIHHUAI ##

USA GAMSUNG A TENG ZOMITE THEIHHUAI
Ih theihtheih sa uh hita leh athei nailo aom khat leh nihte ading cihna tawh khatvei kipulak kik ni ei. Tua ih kigennop pen in Social security or Pension leh 401k cihtawh kisai tawmkim cing in atheihhuai teng kigen zalzal ni ei.

Social Security, Pension
Social security ci a USA ah na ih sep ciangin sum ih ngahding hong lutma in Social ci in sum pay stub khat ah 50-70 bang la zel uh hi. Tua pen Kum ih cin (65) ciangin Pension ci a Kumpi in hong piak kik ahi hi. 
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjWqvq3pd_SAhVI6mMKHRWdC1MQFghIMAE&url=https%3A%2F%2Fwww.ssa.gov%2Fplanners%2Fcredits.html&usg=AFQjCNG95BJP-jjscIcJuuazfCjxAXM86w&sig2=Zi3ZEJydFN0YzwMKV7pezg


USA tungthak kum cing sate pen USA ah na asep ngeiloh hangin pension $700-800 ciang bang hong piaksak uh a, Kum nga acin ciangin Citizen angah kei leh kipia nawnlo thei cih thu hi. Citizen ngah teitei kul cihna hi. Hih hong piaksak zah uh pen Pongman Pension ngahte alang khong hi dingin lam en hang.

USA tung a kumcing nailo khatin Na asep kei leh tua Pension ih cih pen Kum 65 acinteh asan ding omlo ding hi. USA tung khangno Khangham khat in Na ih septeitei kul cihna hi a, Pension  a full ih ngahna dingin Credit 40 a cin kul hi. Tua pen Kum 10 sung fulltime ih sepleh cing hi cih ahi hi. Nasem a sum pen Social ah kholkul cihna ahi hi. Kum cing dekte na ngawn in zong pension ih deih leh kum 2le3 na hunneih lai sem hamtang ding cihna hi.(disability a ahivat te in pension angahna dingin kum 3 sem sate hi hamtang ding a Credit pen 6-20 cing ding ci ei.


Medicare ci a paystub a hong kila zel pen Pension ciang a zato kilah na ding ahi hi. Tua pen Kidney kal kisiate in ngahthei hi. pension ma.

Pension Kum Bangzah ciang kila thei
Pension pen amasa penpen in Kum 62.9 in kila theita hi. Kum 65 cinciang a late sangin khasim sum ngah tawmzaw hi cih phawk ni. Lahak leng khasim sum ngah tam hi.

Na sih leh Kuan ngahthei, lathei na Pension sum
Nupa khat pen alawm pa or nu asih zenzen leh adam lai penin a sipen pension pen adam sungteng ngah thei a, anih un asih khit teh kuamah in lathei nawnlo hi.(angahthei ding ih koih kei leh) Kum 18 cingnailo tate a om leh tuate in 75%  lathei a kum cingsa tate in lathei nawnlo hi.

401K TAWH KISAI
Hih tawh kisai pen kum 59.5 ih cinciangin pension dan mah in lak ding hi-a, ei leh ei a kikhol hi a, social danin anaa a kikholsak hi lo hi. Tax alakma in percent in hong kholsak uh hi. 0% pan 25% ciang ei deih zahzah kikhol thei in, ih kholzah I zahkhat pen na sepna company ten hong behlapsak hi ci ziau ni atom in.


Bang hun in kila khia thei
Hih 401k pen company dang khat i khutsung tung hi a, ihkisap leh kileitawi thei-in khasim hong loh sak uh hi. Nihna ah, Kum 55, 59.5 le 70.5 cih bang in kikhen hi.

Atom in kum 59.5 pan in na thoh leh tax 10% hong kila nawn lo ding hi. Na na seplai leh company leh na Plan dan tawh kisai a, hong pia thei or lo thei uh hi. kum 59.5 nuai siah ah na laknop leh na sepna pan khol a penalty tax 10% pia in kila thei hi. cih hiteng agen hi ni.

Sihna khat na neih leh form phihna ah alading a nakoih pen in la thei hi. Tua ahih manin USA ah mi tampite in401k pen ne manlo sihsan in ala ding lah omlo hi. Company pan or nasepna pan atawpnak uh leh penalty pia zaw in la khia pahpah uh hi.

Hiteng cini in, lungdam ei nong simsak man in. Na share sawn in khat peuh in phattuam pih ve!
Lungdam
Siam Khaute
March 17,2017




Wednesday, March 15, 2017

IN BURMA A CRY FOR UN HELP

The Washington Post
Original Source: http://www.washingtonpost.com/.../10/25/AR2006102501564.html

Last month the U.N. Security Council formally discussed the situation in Burma for the first time. For Burmese people such as us, who live under the country's oppressive regime, this was a welcome development.
The Security Council discussion is incredibly important. Over the past 10 years we have watched with dismay as our country's military ruler has repeatedly hoodwinked a stream of U.N. envoys and ignored the world body's actions. Twenty-eight resolutions from the U.N.'s General Assembly and its former Commission on Human Rights, four consecutive human rights special rapporteurs and two successive special envoys representing U.N. Secretary General Kofi Annan have failed to produce political change, dialogue or national reconciliation in Burma.
Meanwhile, much of the world has failed to understand the gravity of the crisis in our country. It is shocking that the Security Council has taken so long to get involved. No fewer than 3,000 villages have been destroyed or dislocated by the military regime in eastern Burma in the past decade. During the regime's systematic attacks on ethnic populations, women have been raped, children conscripted as child soldiers and rice supplies burned. Recently the regime instituted a practice of using soldiers' bayonets to pierce the bottoms of rice bowls, leaving villagers unable to cook their most basic foodstuff.
Fleeing the cruelty of this regime, leaving smoldering villages behind, our fellow citizens run for their lives, often to inhospitable territories where the junta awaits. The cycle of terror seems without end. Because of the regime's practices, mortality rates in eastern Burma have risen to the levels of the worst conflict zones in Africa. Children are chronically malnourished, infant mortality rates are soaring, and the most common ailments have become death sentences for thousands.
We know the Security Council has responded to other cases in which there are horrendous problems with refugees and internally displaced populations, in which rape is widespread and conscripting child soldiers is the norm. Burma, with 70,000 child soldiers, waits for a similar response and resolve from the Security Council. We simply cannot understand why the council has not taken the same sort of action in Burma as it has elsewhere. Now that it has taken up the issue of Burma, it must go further and pass a
resolution.
Clearly, efforts outside the Security Council have not worked. After Ibrahim Gambari, a U.N. undersecretary of political affairs and envoy to Burma, visited the country in May, the military regime doubled the sentence imposed on Aung San Suu Kyi, the world's only imprisoned Nobel Peace Prize recipient, and increased its attacks on ethnic minorities. The heightened military offensive against these communities has resulted in thousands more refugees streaming across the borders into neighboring countries.
The regime has not stopped its brutal campaign of terror, in part because the secretary general is unable to act without the mandate of a Security Council resolution. Only a council resolution will provide the United Nations with what it needs to confront this situation.
Just last month the Burmese military arrested five of the most prominent members of our movement, including Burma's second most-famous political leader, Min Ko Naing. By writing this opinion piece, we, too, are risking our lives. Our freedom is worth the risk.
We hope that attention at the Security Council will do more to shed light on the important cultural and political context of our struggle and the threat destabilizing the region. The U.N. diplomatic corps must understand that, unlike other countries, in which factors such as religion or historical rivalries weaken public support for democracy, Burma is a nation in which the people have clearly and repeatedly articulated what they want: a democratic society. That is why the National League for Democracy and allied parties won 82 percent of the seats in parliament in our last elections, and why tens of thousands of people risk their lives to participate in our movement.
Put simply, there is overwhelming evidence that the people of Burma want an end to the dictatorship that has been forced upon them. Without this understanding and without a Security Council resolution, the United Nations is likely to fail in Burma yet again.
The writers are members of Burma's parliament, which was chosen in the country's last democratic elections but has never been permitted to meet.

Last month the U.N. Security Council formally discussed the situation in Burma for the first time. They need to act.
WASHINGTONPOST.COM



PILNA MAW HAUHNA KOI KISAM MASA ZAW!

Pilna maw hauhna, koi kisam masazaw hiam? ~ Dr. Dal Lian

Nitumna lam gamte hau uh ih cih pen a mawk hauh uh ahi kei hi. A pil man ua hau ahi uh hi. Japante, Korea a hauhna uh a pil man uh ahi hi. A pil manun a gam ua piangte mite’ deih theih ding kizatna tam nei dingin hong bawl uha, tuate leitung bup in ih lei ciangun amau hau seemseem uh hi. Ei gamah zongh gamlaka na omte ih theih nai loh man hi kei leh ih gam hauh sak nading hong pe thei om mahmah ding hi. Kawlgam bang a gam sungah na hoih nono tampi piang hi. Singkung hoih tampi piang hi.
Geentehna in: Dol kung khat $100 banga a zuak khiat pen uh a zuakna gamte’n van zat tuamtuam adingin hong bawl uh ciangin $ 1000 man suahthei uha, tuate pen mah Kawlgam mite’n lei kik thei hi. Pilna in pung sak hi. Pilna in hau sak uh hi. Tu lai-a kibawl leitung bup in a naak zat mahmah mobile handset khawng bawl nadingin raw material tampi kisam lo dinga, a bawl siamte’n sum tawmno khat tawh tampi ngah ding uh cihna hi. South Korea bang a neu mahmah hangin hih lamsang ah thupi mahmah ua, leitung bupa 17% khawng amau bawl bang ih cih ciangin a sum ngah ding daan uh tuat zawh hi lo hi.
S. Korea te van bawl tampi mahmah USA gamah zongh kizangh zihziah ahih manin, amau zongh ki-aangtang sak uha, kiphat sakpih uh hi. USA bang tawh kilevel pian uh ahih manin, USA tung masasa teen sawm tuan lo ahih manun, visa khawng haksa lo takin ngah ziauziau uh hi. Kawlgam khawng, India khawng, Bangladesh, Pakisatna, Srilanka pana paite bel a tung masasa teen sawm pian pahpah ih hih manin, visa ngah nading haksa mahmah hi. En le hangh, mipil tamna gamte gam hau hi mai uh hi.
Amau kiangah a piang diak hi lo-a, a piang bangbang, a piang sunsun na tuamtuama a bawl theih manuh ahi hi. Africa khawmualpi bup ah bangmah piang lo ahi tuan diam? Piang hi. Ahih hangin a gam neitute a pil loh manun a piang lo bang hi. Ei gamah zongh a piang lo hi lo ding hi. Ih theih nai loh man hi kha ding hi. Ei gam pen lo khawh nading mun bang hi leh a kivaat nai lo hi-a, a lei hoih mahmahna mun hi kha ding hi. Bangzah hong piang ding hiam cih a kisuut zo nai lo hi. Ih mabaan limci kha ding hi.
Mikaangte’n bang dinga leitung bup phial na uk uh hiam? A tam man hi lo hi. A pil man, a khantoh masak man uh ahi hi. Namdangte’n teipi tawh thaltang tawh gaal a do lai un amau thau hoih nono tawh gaal na do ta uh ahih manin, Asia gam bup phial a khut nuai uah hong koih uh hi. India gam khawng hong uk lai un, mikaangte khat in India mi a tul vaal banga hong uk hi uha, kinaak kihtaak mahmah hi. Ei zongh amau pil bangin na pilin amau bawl theih bang na bawl thei kha lee’ng ih ki-uk sak zenzen diam? Mikaangte’n hong uk lai-un ih gam pana na hoih teng amau gamuah pua uha, ei hauh saknateng amau hauh sakna suak hi. Pilna a neite mi hausa, mi nuamsa hi mai hi.
Tu mahmah nangawn in zongh pilna nei-a IAS, IPS leh dinmun saangpipi neite’n kumpi’ hausakna pen tui zatin zangh ziahziah uh hi. A vaak suk a vaak tohna a khualzinna khempeuh uah kumpi neihsa zangh uh hi. Ei dinmun saang nei lote, pilna saang nei lote’n kumpi neihsa ih zatpih thei kei ua, ih zinsuk ih zintoh na khempeuh ei sum tawh kipai ahih manin, haksapi takin ki-oma, hotel hoih khawng, an lim khawng, tuannna nuam deuh khawng ki zangh kha lo hi. Pilna in hauhna leh thu neihna hi. Pilna zong masa phot ni.
Hauhna pen a omsa hi-a, pilna pen zonna tawh kingah ahi hi. A pilsa kuamah om lo hi. Mipilte’n a kiim a paam ua nate pholhkhia in a etlawm leh kimanna nei-in hong bawl uha, mihau hong hi mai uh hi. Pasian in leitung a bawl lai-in, mun citeng ah leisung sumpiangte leh van thupi tuamtuamte tawh a bawl hi-a, ei gam khawngah zongh hauh sak theih nading na tampi om mai thei hi. Pilna nei phot peuhmah lee’ng, gilkial dangtaakin kipuuksi lo ding hi.
Ih gam ua singkungte bang hiam bawl nadinga zat theih ding tampi om ding hi. Lopa ci tuamtuamte zongh kimanna nei om ding hi. Geentehna-in, nahtang kung panin bawngnawi bang daan kingah thei a, a gahte a minsa-a kikeu sak, a min nai lo-a kikang keu, cihte oma, a kung pen puanin kigaan thei hi. Ih gama om singgah tampite pickle khawnga bawl theih ding om ding hi.
Bang hanga USA gam hi zahtaka hau a hi daim? USA te thusim khat in gamdang mi ahih hangin pilna leh siamna nei khat ahih naaak leh vias pia-in USA ah na seem sak, teeng sak uha, tua mipilte hangin USA khangto to hi. Hau seemseem uh hi. Leitunga mipilteng kituah khopna gam hi-a, tua teng in ahih theih zah ciatun na a sep uh ciangin gam hau mahmah khat hong suak hi. Tu laitakin ei gam ah zongh mipil, mi siam, tu-a zah tampi pha le hangh tuate’n lampi tuamtuam panin hauh sak nading hong mukhe ding uha, mi hau hi lel ding hi hangh.
Kimbawi’ Pa’n, ih Zogam a khua neute heu seemseem hi a cih pen maan ka sa hi. Manipur a singtaang mite a heu phial leh zongh Lamka zaanga hong lal suk, hong peem suk hi uha, Lamka zaangah Zomi kibehlap suakin Zogam bup etin kiamna om lo, punna om lo suak hi. Ahih hangin, a dhhuai mahmah khat in Kawlgama ih Zogam ah mi heu a cih in heu a, gamdanga peem khia vive ahih manun, mi kitawm hi. Tu-a bang ngen-a ih om uh leh Zogam ah mi om loh hun hong tun khaak ding lauhuai hi. Tawm khat teitang a kisateng, mi laka om thei ning a kiciteng, khangno thahaat dingteng, sum thalawh dingin gamdang pai ding bekbek kingaihsun mawk hi.
Tu lai-in pilna saangin hauhna bek bek thupi she lua ih hih manun ih gamun khantoh lam manawh lo hi. Mite a khantoh lai-un eite kikiam seemseem ding bang hi. USA, Canada, Germany, Australia, New Zealand cihte ih tun theih na’ng ahih khaak leh ci-in nungaak tangvaal, a khangno a khanghaam dongin Kawlgam nusia-in mi gamah sila, mi naseem, misimmawh khawngin va ki-om hi. A neu a lian, pilna nei lo, saang kah ngei lote nangawn Malaysai gam kipai hi. Tu-in Malaysia ah Zomi a kicite guak 50,000 vaal bang om ding hi kici hi.
Hih mite mi vaakvaai a suah khaak ding uh lauhuai hi. Gamdang tun nop man bekbeka, Refugee dinmuna Delhi-a om mi bangzah pha hiam? Kumpite mawk vaak ngaakin inn neuno khat sungah kum 3 kum 4 om uha, a hun hoihteng uh a bei mang sak suak uh hi. Ih gam uah zongh kivaak nading om lo hi lopi. Mihing pen social being hi hangh-a, mi tampi ih teen khop ciangin ei a teeng khawmteng hang mahin kivaak nading lampi tuamtuam hong om mai hi.
Laphuah siam leh a sak siam sanggampa Thawn Kham in “Zogam aw ke’n hong ngilh ngei kei ning. Zogam aw ke’n hong taaisan kei ning” a cih a khiatna ngaihsun lopi-in tua la sa kawmkawmin Zogam kinusia hi. Zogam kitaaisan ta hi. Tu laitakin Zogam khuate ah Zomi kici ngei loding galvan tawi pawl khat om uha, ei a tualsung mite saangin thu nei zaw uh hi. Ih Zogam uh ih khahsuah khaak ding lauhuai mahmah ka sa hi. Zogama piang saangin Zogam nusia a peem khia, zin khia kitam zaw hi. Dahhuai mahmah hi. Hihte a khohdaih theihna lampi a thei diam? Thuneite’n hong ngaihsun uh hen.
Ih Zogam a nuam theithei dinga puah ding, zuun ding ci lo-a, a nuamsa, a kizuunsa migama va teen sawmna pen KHELPILNA khat ahi hi. Ih minam adingin manthanna khat hi. Cimang dinga kisa hi le’ng kilawm ka sa hi. Gamdangah ih pai zuahzuah uh pen nuamhuai het lo thu hi. Ih Zogam uh nusia-a piakhia mi a tamzawte Zogamah hong ciah nawn lo ding uh ahih manin dahhuai ka sa mahmah hi. Taanglai Israelte zongh gamtengah kikhen thaang uha, kuama theih tham cing lo-in a bei mang uh hi. Zomite zongh gam tuamtuam ah kikhen thaang mang gawp ta hi. Kua’n hong gawm kik ding hiam? Kua’n hong kaaikhawm kik ding hiam? A zuatna gamte ah zung kha-in inn kip lo kip nei ta ahih manun, tua mite’n ciahkik ding lung ngai zo nawn lo ding uh hi. Zomite adingin supna lianpi khat suak hi.
Zomite pen koikoi ah ta lua, nuamsa lua ih hih manun ih tunnana ah khaw sak sawm pah hi hangh. Tuma kum 20 lai pawlin ei mite USA a va tun uh ciangin na seemin, sum kholin inn lamah sum khaak uha, khawpite ah inn nei kawikawi uh hi. Tu hun ciangin gamdang tung masasa a tunna gamgam uah kikhual uha, inn leh lo nei-in, zi leh ta tawh om ahih manun, a khua lui, a nu leh a pate, a sanggamte a khual zo kuamah om nawn meel lo uh hi. A milipin gamdang tung tampi a ki-om khit hangin ZOMI adingin a phattuam luatna kimu nai lo hi.
Tedim, Tonzaang, Cikha, Haaiciin, Kaapteel, Laitui, Tuithang, Anlangh, Thuklai, Kawlpi, leh mun tuamtuamte panin gamdanga om mi tam peetmahin kitam ta napi, hih munte ah inn thak, building hoihpipi cihte kimu tuan lo hi. Gamdang a tung zo mi ih tam bangin ih khua ih tuite uh puah hi henla, mit a muhin khangto hulhul henla, paak singseng leh mite’n hong ngaisaang pan ding hi. Gamdang tung masasa a mangthang, sumkuang tuili khiat bang kihi ahih manin Zogam adingin supna leh manna lianpi khat a suak hi. Punjab gama Ludhiana khawpi ah inn simah gamdanga om mi khat leh nihta om hi ci uha, tua mah bangin Ludhiana khua pen a dangte saangin khangto zaw hi. Mite’n nuamsa uh hi. Mita muh theihin khangto uh hi. Mite 3 leh 4 kipawlin company phuan uha, tua company pen a mipihte’n hamphatpih uh hi.
Ei Zomite bel, ngal khaat, banga ei guaka pum hauhsak nuamte ih hi uh hi. Mi 4 leh 5 kipawla company khat bawlkhiat ding cihte kingaihsun ngei vet lo hi. Ih hauh sakna, ih pilna, ih siamnate ih mipihte’n hong neekpih, hong phattuampih uh hen la ih zar hong zo uh hen a cite ih hi kei mawk uh hi.
Sanggam Mizote tung pana sin ding thupi khat in gam itna leh gam ngaihna a neih pen uh ahi hi. Tuma kum 60 lai-in Tedim leh Aizawl pen tehkaak theih hi-a, Tedim pen thupi dek zaw phial hi ci uh hi. Ahih hangin tu-in Tedim pen Aizawl ii siakmit ciang kihi lo hi. Dahhuai hi. Khatna ah kumpi kibat loh man hi.
Nihna ah gam leh nam itna kibat loh man zongh ahi hi. Mizote’n a gam uh keen bulomtang hi ta se leh ngaina uha, Kan Zoram nuam ci ci mai uh hi. A dangte’n bel ih gam nuam kei lua ci ci hi hangh. Mizorama om mite in ni khat in mi khat in Aizawl cih kammal zangh lo-in kam pau ngei lo kha ding hi. Aizawl pen suang mahmah uh hi. A lungsimteng uh Aizawl ah om hi. A neih a lam a gote uh a tamzaw Aizawl ah om hi. Mihing mahmah a lang saanga tamzaw Aizawl ah om hi. Aizawl ah inn neih sawm uha, a mun lemin lem ta kei leh inn lam uh hi. A neih a lamhteng uh tawh state budget teng tawh mimal inn hi-in, kumpi inn hi ta leh lam zihziah ahih manun, leitungah minam mangthang nawn lo dingte hi ta uh hi.
Aizawl khawpi sungah inn crore nga crore guk ciang man ding tam mahmah hi. Lakh 30 pan 50, 60 ciang man pen sim zawh loh phial ding hi ta a, khawpi khat nuntaaknateng in nungta ta uh hi. Sumbuukte amau aa, a zuakte zongh amau mah, ameetteng zongh amau ading mah, khantoh loh nading om lo hi. Ei kiangah bel sumbuuk a meetteng vaaigam tung khin pahpah. Ei kiangah kizeek kha lo. Bang hangin Mizote hih zahtakin khangto uh hiam? Minam itna, gam itna a neih man uh ahi hi. A gam uah a teen man uh ahi hi. Zomite’n ih gam ih lei uh it taktak zo lo hi hangh. Ei innkuan in nuamsa peuh lee’ng cih tawh ki-omin mi laka om ding zongh phamawh kisa lo hi. Hih lungsim ih paihkhiat uh kisam ta hi.
Bangalore khawng, Mumbai khawng, Pune khawng leh Hyderabad khawngah Colony bawl kuul lo hi. Ih gamah inn lam nading mun tam lua lai hi. Ih gamah kita lua lai hi. Inn thaat 5 ciang a lam zo dingte’n hong lam un. Ih zogam khuapite puah ni. Inn leh lo nei zihziah ni. Lo lam bawl theite’n zongh a hing dikdek dingin, tuuk leh khaal a anteh lohing kingah thei dingin hong bawl un. A lei ding bekbekin kithawi kei ni. A ciing, a piang sak dingin zongh kithawi ni, kisa ni. Ih khuapite uh kisakpih theih tham cing sak ni. Ih Zogam nuam lua ei, mundang ngai tuan khang ih cih ciat theih nadingin ih sum ih paaite uh mi gamah zangh kei ni.
Kawlgam context ah, Yangon leh Mandalay khawnga Zomite inn neihteng a man zah tawh Zogam ah inn kilam hi leh ih gaal et ciangin paak phinghphengh dinga, a lakah ih vaak ciangin, Topa hoih hi, Topa lian hi kici nuam ding hi. Manipur context ah, mun dangdanga Zomite’ inn leh lote ih Zogama kilam, kinei hi ta leh tu-a saangin a zah tampi-in hong etlawm dinga, mi zahtaakna ih ngah ding hi. Manipur gam sung mahmah ah zongh mun dang ci lo-in, ih teenna munmun, Zomite omnana-ah a thupi thei penin lam ni. Ih gam puah ni. Ih gam uah teeng ni. Africante Africa ah teeng uh hen. Kashmirte Kashmir ah teeng uh hen. Malayalamte Kerala ah, Vietnamte Vietnam ah. Tua mah bangin Zomite Zogam ah ih teen ding uh ahi hi.
Pilna masak lo-a, sum bekbek ih masak, ih masuan uh leh khantohna hong tun lo ding hi. Gamdang pai nopna natna pen uang mahmah-a, ih gamah na seem nuam lo, sep sawm lo-in, mi gamah sila banga om phamawh ih sak loh pen hoih lo hi. Pilna zon sawm lo-a, Malaysia pai ding bek bek ih geen pen dahhuai hi. Ka saang naupangte khat, tu kum 2009 in Class VIII ah hong kah Peter Lianpi a kici khat in “Laisim nuam ke’ng, Malaysia pai nuam ingh,” ci mawka, pilna a thupizia leh pilna a ngah khit cianga a ut leh Malaysia a pai theihdaan ka geenpih hi.
Blue Star Academy pana pawl 10 zo khat, Pune-a Symbiosis ah B.Com kahin a zawh nading kum khat in a sapin Malaysia ah va pai mawk hi. Symbiosis pan zo hi leh nasep ngah pah dinga, Malaysia-a saangin tamzaw kha lai ding hi. Mi dang khat B.Com zo ta, M.Com kah lo-in Malaysia pai-a, tu dong tua ci om lai hi. Nung kha deuh in numei khat Blue Star pana pawl 10 zo, Pune-a 11 simlai sum Rs. 60,000 khawng a bei khit nungin Malaysia pai ding ci-in hong ciah-a, tu’n a tung nai diam thei ke’ng. Malaysia natna, Zomite’ supna, Zomite’ man thanna hi. Kei theihpih loh mi bang zahin a laisim lai nusia-in Malaysia pai ding uh hiam?
Khawdo Pawi khawng, Zomi Namni khawng ih bawl ciangin USA, Singapore, Canada, New Zealand, Australia, Germanyte ah kibawl ci-in kisialhpih nawn dah ni. Lungdampih dah ni. Zomite gam danga mi sila, mi naseem dinga a pai khiat nawn loh nading, Visa hong kipiak nawn loh nading, gam nusiat nopna lungsim neih loh nadingin, thungetna tawh phawk ni. Mi a tul a tul-a ih paikhiat hangin ih gam adingin phattuamna om kei. Zomi Zotate kitawm tuama supna lianpi piang hi.
Ih kidop kei uh leh ni khat ni ciangin a mangthang minamte ih hih khaak ding dahhuai hi. Lai Siangtho Lui hun lai-a minam thupi mahmahte, empire na ngawn a nei zote, tu-in a tunna a beina uh kithei lo hi. A suan a khaak dingte uh kithei lo hi. Leitung hun sawtpi om lai ding hi leh ei zongh kituaci thei veve ding hi. Geen nop tam lua mahmah lai nave’n tu a zah tawh khawl bawl phot ni.
Dr. Dal Lian
Blue Star Academy