Saturday, February 29, 2020

USA a beer dawndawnte 38% te in Conora beer kadawn kei ding uh cita leu2

5WPR Survey Reveals 38% of Beer-Drinking Americans Wouldn't Buy Corona Now

Conora virus hangin USA a beer dawnte in Mexico pan a hong pai Beer Conorate 38%te in kadawn nawn kei ding uh ci hiau ei 


NEW YORK, Feb. 27, 2020 /PRNewswire/ -- 5W Public Relations, one of the top 15 independently-owned PR agencies in the U.S., has conducted a survey via phone of 737 American beer drinkers over the age of 21 on February 25 & 26, 2020, regarding their opinions about the popular Mexican beer brand, Corona, as a result of the deadly coronavirus that's spreading around the world.
According to SEMrush, a trends data provider, and multiple media reports, there has been a consistent uptick in searches for "corona beer virus" and "beer coronavirus" over the past few weeks.
5WPR's survey found that:
  • 38% of beer-drinking Americans would not buy Corona under any circumstances now
  • Among those who said they usually drink Corona, only 4% said they would stop drinking Corona, but 14% said they wouldn't order Corona in a public venue
  • 16% of beer drinking Americans were confused about whether Corona beer is related to the coronavirus
"There is no question that Corona beer is suffering because of the coronavirus. Could one imagine walking into a bar and saying "Hey, can I have a Corona?" or "Pass me A Corona," said Ronn Torossian, Founder and CEO of 5WPR. "While the brand has claimed that consumers understand there's no linkage between the virus and the beer company, this is a disaster for the Corona brand. After all, what brand wants to be linked to a virus which is killing people worldwide?"
YouGov's buzz score reported that Corona beer's buzz score — a net score based on whether U.S. adults have heard anything negative or positive about the brand — decreased among those who have an opinion of the brand, from a high score of 75 at the beginning of January to 51 as of late February, 2020.

Israel Makes Breakthrough in Development of Coronavirus Vaccine

Israel Makes Breakthrough in Development of Coronavirus Vaccine

Israeli researchers at #MIGAL – Galilee Research Institute  developed a vaccine against avian #Coronavirus Infectious Bronchitis Virus (IBV) and adapting it to create a human vaccine.

#Israel #ShabbatShalom #Jewish
By:- Israel News Agency (Twitter)

ATHEIHHUAI MAHMAH ZOGAM GALPI THUMNA KIPANTA

Zogamah Galpi thumna kipanta ~ Lian Tuang

Leitung galpite ong piankhiatna a hang pen thu tampi om kha dinga, tua sungah leitang le leisung sumpiangte kituhna (kidemna) hang zong a thulian pen lam ahi dingin mipilte in gen hi.

Leitung Galpi I , II lai in mikang galkapte in Zogam leitang la dingin ong kuan toh uh ciangin I pu I pa ten luangkham in Gam le lei na hu uh hi. Hih thu pen tu ma kum zalom khat hun lai hi. Tua hun lai in leitang ngahna dingin thauvui thautang zang uh hi. Nuntakna khua-ul sisan tawh leitang na lei ngiatngait uh hi. Tanglai pupate in luangkham in a na nan (lehdo) tentan uh pen tu hun khangthakte ading i tangthu hi a, I kipakna hi. I angtanna pi pen hi.

Tanglai pupate in thuman le citak takin gam le lei ading maa apan’ manun leitung bup in Zomi le Zogam ong kitheih lawh hi. Ong kizahtak lawh hi. Pu le pate in amau sep ding le sep tuakte kim takin sem uh hi. Thu le la khempeuh amau deih bangin a piantheih lianloh hangin hanciam theihna khempeuh tawh thasan tantan uh hi.Tuate hangin galpi nihna tangthute I sut kik ciangin angtangna kipakna lungsim tawh I sutsut hi.

Galpi lai hun bang tektekin tu hun ciangin zong Zogamah gamkek thak pawlkhat ong om leuleu hi. Tu hun gamkekte in thautang zang lo uhi. Laikung laidal leh sum le pai zang ta uh hi.

2011 kum khit lamciang zong Zogamah khangthak gamkekte ong lut ziahziah hi. Hun lui bang danin a vui atang tawh hi nawnlo hi. Tu ciangciang tuabang gamkekte Zomi Zotate in I nial zia/ deihlo leh i mapanzia pawl khat kikum suk dih ni.

1) Shwe Pyu Mo Company te in Taingen khua le Hiangzing khua kikal leitang ekka (ares) 5000 val lei dingin kumpi tung na ngen ziau hi. Ngah theihna ding lampi tawh na kithawi ahih manin a thu asiang ding dinmun khat tung ziau hi. Hih vai a lem bang hi zenzen leh khua mite lo gamte le singhalh gamte nangawn a huam mang ding hih tuak hi. Hih thu pen Taingen khuamite in a hun lap takin naphawk pah uhi. Akisam bangin na gamtang pah uh a, company te cimawh in nung kik hiau hi. (company te pen nasem ding sangin leitang deihna hi zaw ci)

2) Tin Win Tun company mah in Taingen khua khungah leitang eka ( acres )3 lak sawm leuleu hi. Khuamite in company te ngimna taktak tel khia ahih manun na deihlo leuleu uh a, tawl khat khit ciangin maban zom thei loin nung kik uh hi. Athu pen Hakha le Naypyitaw dong zan delh uh hi.

3) Companyte’n a ngah zawh loh ciangin tua mun tek mah galkap za lian mahmah khat kithawi leuleu a, tua zong thusuak zolo veve hi……, Hih bang dan pen tampi om lai tham hi.

Hih bang thulianpite avaihawm amakaite pen Zominam bup adingin a angtan huaite ahi hi. Apahtawi huaite ahi hi. A zahtak huaite ahi hi. Ahi zongin tu cianginciang kuamah in tuate kipawk kha lo hi. Khangsawnte ong pil semsem dinga tua hun ciangin amaute in apahtawi taak taktakte ong tel siam dingin lamen hang.

Tu sung tenga I buaipih ahi Gullu mual zong leitang vai in gen leng leitang ekka ( acres ) 100,000 val thu ahi hi. leitang ong kideih gawh hi a, ong kikek sawm ahi hi. I pilvang keileh amawkna nangawn in ong kilaksak sawm hi. Hih vai ong kisem taktak leh I theihtheih sa mah bangin a mun amual om te nisim nuntakzia ong kikhel ding hi. Galpi I / II khit ciangin Zogam ah nuntakzia kikhel mahmah hi. Biakpiakvai zong ki lumlet hi. Ngaihsutzia zong kikhel hi. Ngeinate zong kikhel hi.


Tua bang tektek in Zogamah mipite I picin ma in Gullu project le investment tuamtuam ong lut zaizai takpi leh I biakna, I ngeina, I nuntakzia, I thupomziate tampi ong kikhel ding hi. Latomno I sak ciangin “ Min bang pianna tuan pupa ten sinlai lung a mawl man in ..” I cih mah bangin khang sawnsawn ten zong eite ong cihna in tua banglian la a sak khak ding khalau huai mahmah hi. ( Tedim le Tonzang ah sen ten nailung khawi ding lunglut. 23 Feb in sen te mi 5 ong pai…, tualo a tuamtuam tampi om )

Hih bang investment lianpipi ong lut ciangin I pilvang leh a lawphuai, a deihhuai nopna hauhnate kingah lawh a, a langlamah sup le baina, hagawina, salsuahna ( mi nasem ) kipiang thei hi. I gam I lei sung tektek mah ah refuge a kisuak thei bek tham loin, minam nangawn a kimangthang thei thu ahi hi.

I minam bup in I manthan ding pen nak lau huailua mahmah hi. Nisuahna lam panin a tunga I gensa bangin Minam manthan theihna ding ciang a piangsak thei lauhuai na a om mah bangin, nitumna lam pan in zong biakna le minam ong valhtum ding lauhuaina khat ong kipan pha mahmah ta hi. Tua in thudang hi lo a, I theihtheih sa mah ahi Bengali Muslim vai ahi hi.

Zomite tu laitaka I lungsim puakzia I khel zawh keileh tu zawh kum 30 pawl ciangin, Zogam bup pen Muslim gam suak zo ding hi.Rih khuadar Bali zong asawtlo in man ta ding hi ta hi……!! Hih vai pen biakna siate tel sim mahmah zaw ding hi. Christian tangthute en kik leng Christian te gal lianpen pen Muslims hi zaw hi. Isreal gam in gal hau mahmah kici a, a taktak in gal khat bek a nei hi zaw hi. Isrea le Muslim cih dan hi ziau hi.

Hih thu I gen ciangin kitel khial nuam mahmah hi. Bengali te kawlgam, Zogam sungah lut sak lo ding cihna hi a, mudah ding, langbawl ding cihna hi lo hi. Amau pen ei gammi hi lo hi. Ei zong mi gam mi lei ah va mawk pai leng ong kiman pah lel hi. Ahi zongin ei le amau kalsuanzia pen akiteh kak theilo ding thu hi. Amau pen nuntak zon na sangin a thuthukzaw ngimna lian mahmah khat tawh ong pai uh ahi hi.

Hih bangin Zogam le minam in alauhuai a dipkuakhuai thute I maingat laitakin na khat teitei sem khia lo ding I hi hiam? I pilna sinsin te in hih bangthute a hawm dingin ong kaito zo nailo hiam? Khutsunga I tawitawi LST bu in ong sawl zo nailo hiam? Makai I hihna in ong tawsawn zo nailo hiam?

Banghangin tu ni dong ciang mipi in amau le amau lampi zawt tawm sak I hi hiam? Leitang le minam a donlo khat in Pasian ka it hi a cih pen a tel hak thu hi lo ding hiam? Leitang le minam dongtuak hun laitakin mipi mai ah a dingkhia lo makai khat peuhpeuh in “ Gam le minam ading ..” ci in thugen asiam pong mawk leh a up ngam huai taktak diam……….? ……………
By:- Liantuang (February 26, 2013)

Friday, February 28, 2020

ISRAELI SCIENTISTTE IN CORONAVIRUS COVID-19 VACCINE MUKHIATA

ISRAELI SCIENTISTTE IN CORONAVIRUS COVID-19 VACCINE MUKHIATA
Israeli Scientistste in tulai a natna lauhuai mahmah Conoravirus (Covid-19 ) vaccine zatuipen mukhiata uh a tuni February 28, 2020 zingsang 6:45 am in New York post News panin hong suaksakta uh hi!

Azatui pen Kal 3 sungin zota ding uh a, Ni 90 khit ciangin kizangtheita ding hi ciziau uh ei! Pasian teltuam mite mah Pasian in thupha pia in hihbang leitung mite lungkham hatsatnate ah atate mah hong zang ziau zel hi! Israelte hangin Pasian minthang semsem hen!

Scientists-te pen USA a omte hi-in Israel’s mahtawh a kizomdente hi!

Thudang khat ah:- USA ah Mihau mahmah 10 kiteng khia leh 10 ah 8 pen Jews-te na himawk hi! USA pen ISRAEL-te gamnihna cileng a kikhiallo phial hi! 

Israel-te omomna gamte pen khangto mahmah mawk hi! Leitung en koikoi leng! Israeli-te Topa’n Thupha hong piaksak semsem hen! Leitung mite in Pasian a Muhna dingin!!!

“ Nang Thupha hong piate Thupha kapia ding a, hong samsia mite ka samsua ding hi”
Anuai ah English tawh nasim in link na en un 
#By:- Siam
Lungdam 


Israeli scientists claim to be weeks away from coronavirus vaccine

Amid fears of a looming pandemic, scientists in the US and across the globe are scrambling to develop vaccines – including in Israel, where one group of researchers says it could be ready in just three weeks and available for use within 90 days.

The scientists at the Galilee Research Institute, known as MIGAL, are adapting its vaccine against the avian coronavirus infectious bronchitis virus, or IBV, to work for the novel coronavirus known as COVID-19, the Jerusalem Post reported.

“Congratulations to MIGAL on this exciting breakthrough. I am confident that there will be further rapid progress, enabling us to provide a needed response to the grave global COVID-19 threat,” said Ofir Akunis, Israel’s minister of science and technology.

The independent research institute, which specializes in the fields of biotechnology, environmental sciences and agriculture, says on its website that its team “includes 80 PhDs and a total of 260 researchers” at 53 labs.

“Our basic concept was to develop the technology and not specifically a vaccine for this kind or that kind of virus,” said Dr. Chen Katz, MIGAL’s biotech group chief.

North Korea Pu pa in Cina khat conoravirus Covid-19 neikhat meklum ziau ci ei!

Khauhpai veve mawk ei North Korea Pu pa Kim Jong Un

February 26,2020 News a kigelhna ah North Korea ah mikhat Canoravirus ngah ahih manin A pupi uh Kim Jong Un kaplum sak ziau dan hi!

Amah bel China ah hih natna hang mahin Media vai khong azin ahitam khua or gam aciahteh Natna hangin kithat ziau mawk hi! Gamtat veve maw!

Gam kinai mahmah uh ahihteh tua natna huihte zong a tunphei mel zong bang kithei! Lau huai gamtat mahmah mawk ei, Leitung mun tuamtuam ah kizelta ahih manin Mipitamna munte ah vakvak paipai loh ding thupi ding hi! Eipawl kidaltheihna hoih pen hi!

Myanmar Zogam lam ate zong kidawmni kawlgam sem zong akitheilo bek hikha ding a Kawlte Chinna Pupite tawh kikawm mahmah uh ahih manin lauhuai mawhlo hi! Mipitamna Bazar, pawi tuamtuamte ah kidopzawh ding pen hih huhausungin hoih ding hi!

Tangvalte’n or nungakte in nungak, tangval ih nehneh leh zi or pasallopi Conoravirus kingahthei taksa kha kisithei aciveleh kidawm ciamteh! 

Lungdam 

Thursday, February 27, 2020

ZOMI SUNGAH LAIBU TUAMTUAM TAMPI NEIHZAWH DING KISAM

Zomi sungah laibu tampi ih neihzawh ding kisam!

Nidanin laibu cihbang kibawl ngeilo a, Innkuan sung, khuasung, gamsung thu lehla a kipan khualetui pianzia pen atheite in atate tung nagen sawnin, tua atate in atate tung nagen sawnin cihdan in Zomite nuntakzia ahi hi!

Laibu tawh koplo-in kam a kigenciang bek atamzaw himawk ahih manin tuma kum 30-70 dong ah Zomite tangthu kiciantak a simding tawm mahmah hi! Zomite tangthu cihthadah Innkuan khat, khuakhat tangthu kanding haksa mah2 mawk banah ih kanzongin thuman ding 100 ah 100 theih ding haksa mah2 mawk hi! Tuma kum 60-70 Lai a thute tulai-in akigelh ciangin, gentehna: mi khat thu, khua thu, leh Minam thu cihte pen za ah sawmgiat aman ding pen haksa mah2 in kam a kigensawn ciaptehte akilawm a kituakin phuakkawm behlap cihte tam mah2 hi!

Zomi Khangthakte in Zomite tangthu, Khuathu, Mihangsan, Mithupite thu adamlai mah un dong a laibu tawh hoihtakin ih kepkei uh leh tuzawh kum 60-70 ciang behlaptawm, phuahtawm tampi hong kihel zel ding hi!

Zomite thubek hilo in Leitung khantoh tawh kiton in,
  1. Science tawh kisai,
  2. Health Cidamna tawh kisai
  3. Business Sumbawlzia tawh kisai
  4. Pasian thu tawh kisai leh ih nuntakna a ding ahoih Magazine tuamtuamte agelhtheite in gelhin, midangte pautawh akigelh lai khantohpih ding a kilawm laibute translate letkhia in laibu tampi ih neih ding kisam mahmah hi!
Sumlepai zawnna dingin ngaihsunlo-in Zomi khangthakte phattuamna dingin, Zomite pauzat Zopau tawh laibu tuamtuam tampi ih neihzawh ding pen thupi mahmah ding hi! Mailam ah Gamdang tung Zomi khangnote in ih ngeinate a kipan atuam2 ei pautawh theinuam in hong zong ding uh a muhding simding a om ding kisam mahmah hi!

Tua bek hilo Zogam om khangthakte in laisim mah2 tawh pilna siamna hong muhtheihna dingin tulai ate in hanciamtak a eipau in laibu tuamtuam tampi ih neih zawh ding thupi mah2 ding hi!

Sumlepai metna dingin ngaihsunlo in mailam ah hong khangto dingte khualna in eipau in lai letkhia tangtangin ZCLS cihbangin a print or published lampang tavuanla cih bang hong hileh hoih mahmah ding hi!

Gamdang akhangtote ah Nasem a khawlsung (minutes15) in laibu mah nasim tangtang uh hi. Sanginn ah Naupangte Reading ci-in subject khatin lasak uh a, sanginn pan laibu kawmsakin asimnopte uh simsak tangtang in homework in pia hi. Tua ahih manin laisim nuamsa ngiat pah uh hi! Hun awng aneih uh leh laibu khat manin sim hamtang uh hi.

Zomi sung ah zong hong khangto dingte in lai sim nuam asak nadingun laibu tuamtuam eipau tawh a omna dingin hanciam ding pen pauleham athei khangthakte tavuan Lian mah2 in ka mu hi!

Hanciamteh ni cih hong hanthawn nuam ing! Deihsakna lianpi tawh

Siam Khaute
Lungdam 

TEDIM DC VAI NANG HILECIN ZONG NAPIA DIAM BY: Pu Vumnang

Kei hilengzong piakeining
Nang hi le cin zong napia diam??

Adiakdiakin Tedim DC (khazai)vai
Hih thu tawh kisai in ka Zomipih te tungah sawtpekin hilhcian nuamnapi ingin kakicinlah manin tomno khat ong gencian nuam ing
Nidangin Zogam khuapi Falam pan Hakha ah kituah hi cih thu zangei tekni tunzong tungsiahpan thuging pawlkhat Falam ten zakha ngei uh a keimahmah inzong kazakhangei hi
Tuma kumthum lai in Chin State zumpi pan Kalaymyo ah ongzin Pyine manzi pan Tedim khazai vai tungsiahpan thukizakna dotna အမှုတွဲ tawh kisai ongsawlngei  uh maw cih kadot leh ama ongdawn kikna ah
Ongkidong leh keimah ongkidong masapelmawh dinga hici bangin ka dawngkik dinghi ci
1.Falam leh Hakha tai 40 bek kigamla a
    Nainih  zong kipai lohi
2. Tua ahih man in Falam DC/ khazai 
      Pen Tedim ah tuah ding hoih hi kaci
     dinghi cingiau mawk hi
      Hakha in DC angah khit Tedim in DC ihseuh a kipan Falam te patau gawp uh a Falam DC kipnadingin pimi 2000 tulnih val in letmat thu in president kiangah lai puakngei uh hi
Alian aneu in thu genleng CM Lianluai in ongkhaktan hi kiciden kha hi
2019 January 31 nin Aungsan Suhkyi Hakha zin ding CM Lian luai tawh vandawn in Kalaymyo Airport ah nai khat sungbang ka holim kha uh a hih thuman genbelin nei hi

Daw Mang in Vice President Tedim ah an neklai takin Tedim DC nongkhaktan lai leh Mipi te sandah piahsak dinghing ci-in ong Challenge ngei hi nangap nakvua leh piah tapeuhun Hungngai napiahvua bang hamphatna na ngah uh hiam kacihi ongcihi

Ama ong gen kikna ah Chin South lama ten no North lam bebekah kikhualin ko ong phawk khangeikei uhteh ongcihcih uhteh kuamah kideidan kei ni cih akilat nadingin mun nih mun thum ah myo kivaihawmsak hi
 Tua mah bangin tua Tedim in DC angah theih nadingin Falam Myo kia hitheilo ahih man in Waibulah myo kipia hi tua tawh hi leh Falam DC ongkip thei dinga tua khit teh Tedim in DC angah theih nadinga akihanciamhi ongcihi(waibulah myo ngah kacihlai in fb sungah ngahpeuhmah kei ongkingeingai in ongkiko laihi)
Myanmar Kumpi ten ei leh ei ongsutuah(uino suktuak bangin) ong sutuakin ongkidemsak hi lel in kangaihsun hi
Nunga Tonzang mahmah panin hih thu akidot lai takin Salai Lianluai in adawn kikna ihzaksa tek hi Tedim DC /khazai ngahtheih nadingin Falam khazai nawngkaina a omkei leh / akituah  kei nak leh cih thutawh Suhkyi zakin adawn kikna ihzatek dinghi
Tua hi a Kumpi lam ten Suhkyi mahmah in Falam nawnkaina omkenteh cipah lel lo hiam cingamlo ahih nungsangin tunglam pan nawngkaithei ding cih thu omcihna hipah a CM Lianluai zong mawhsakluat dingin ken kangaihsun kei hi.
Thu khupna van leh lei abawlpa kiangah thu ngen lehang ahun atun teh pello (pello)in ih ngah takpi dinghi cih tawh hunsak phot ning laisim khempeuh tung lungdam
By: Pu Vum Za Nang 

Wednesday, February 26, 2020

USA Thukhunthak Immigrationte ading, theih huai thu


US Gam sungah aom Kawlgammi bek hilo Peemta akici khempeuh gaak cihtak a ong gaak Thukhun thak khat USCIS Lah-Wah-Kah zumpi pan February 24, 2020 Ni in tangkona nei uhhi.

Hih Thukhun thak pen February 24, 2020 pan kizangh, Effective ahihi.
Tua Thukhun thak pen “Public Charge” ci a akiciamteh mimal peuhmah US lut theihna Visa pia loding, Green Card pia loding cih thu hi.

Kuate pen Public Charge mimal in kiciamteh hiam cihleh anuaia Kumpi huhna nam (6) angah te ahihi.

1) Food Stamp

2) Medicaid

3) Housing Programs – Khasum kicing lo aihcianga Kumpi in Innsap nading huh

4) Supplemental Security Income (Kum 65 cingkhin sa te damlohna hang ahihkeh Sumlutt tawmluatna hanga Kumpi in khasial Sum tawh huhna pia)

5) Temporary Cash Assistance for Needy Family (Cimawh beidongh mahmah innkuante tawmvei sung Huhna)
6) Income Maintenance tawh kisai huh le panpih

Hih atunga Kumpi huhna khat peuhpeuh te, kha (12) pan kha (36) sung na ngah leh (ahihkeileh) US nong pai’ma Shiau ning nacih leh (ahihkeileh) US nong tun’ khit ciang zong shiau ning na cihleh, US lut theih nading Visa ong kipia loding a, Green Card zong shiau theilo ding cih Thukhun ahihi.

Tua ahihman-in, Green Card na shiauh ding ciangin, Form I-485 le “Kumpi huhna ka kisam kei dinghi” cihna Form I-944 phih kul dinghi.

$- Ahizongin, hih Thukhun pen anuaia mimalte tawh kisai lo hi.

1. Refugee na hihleh

2. Asylee na hihleh

3. VAWA akici Violent Against Women Act hangtawh US ah Gambeel a aom Numei khat peuhpeuh na hihleh

4. U Nonimmigrant Status hangtawh US ah Gambeel a aom Criminal khat peuhpeuh na hihleh

5. T Applicants akici Human Trafficking hanga Zuak thuak kha in, US ah Gambeel a aom na hihleh

Atunga mi (5) lakpan khat zawzaw na hih leh, Kumpi huhna nam (6) te na ngah hangin, Green Card shiau thei veve hiteh.
US lut theihna Visa pen atunga nam (5) tawh akigawm, nam (185) om hi.

Kawlgam aa na innkuanpih khat US ah na sap ciang, US ong tunkhit takteh, tua Nu/Pa in Kumpi huhna nam (6) lakah khat zawzaw ashiauh leh, amah pen “Public Charge” mimal ci in kiciamteh dinga, Green Card kipia loding hi.

Hih Thukhun thak tawh kisai akhasia, amawhsak le aheh US Officials tam mahmah hi.

"The implementation of the public charge rule today is a devastating blow for all Americans. The rule is heartless, cruel, and betrays our core values as a nation of immigrants," said Kristin Brown, president of the Empire Justice Center.
“In 1924, our policy explicitly made it much harder for people from some parts of the world than others to come here. There were country-based quotas and there were country-based categorical exclusions for Asian immigrants," Julia Gelatt, a senior analyst at the nonpartisan Migration Policy Institute, told CBS News.
"Today, it's not quite as explicit, but by placing such drawn emphasis on people's income and income potential, by putting in place what is essentially a wealth test, this public charge rule could have some of the same impact of reshaping our immigration system to be more European and less Latin American," Gelatt added.

By:- Mangpi


Tuesday, February 25, 2020

Midangte lakah Zomite ~ by: Awn Za Pau

Midangte lakah Zomite ~ by: Awn Za Pau

Ka tan sagih kum (1958-59) Mandalay ah sang ka kah lai in 4th Chin Bn omna Mandalay Hill kici mual bul panin Army Middle School, Nandwin( tuhun ciangin Nanmyo kici) dong, nisimin ciah leh kuan mawtaw tawh sang ka kah uh a, sangkah sung lobuang inn tun ciangin Kawlpau kizang nawn vet lo hi. Ka veng ka pam uh lah Tedim Zomi vive hi a, eimau vive tek pau mahin ka pau tangtang uhhi.

Meiktila Army Children’s High School ah(1961 – ‘62) tan 10 ka kah leuleu ciangin 4th Chin Bn mah pan a kah ka hi a, Mandalay sangkah lai tawh kibang linlian hi. Taunggyi College ka tun leuleu ciangin zong(1962 – ’64) kha nih sung khawng kei leh Tg Khai Do Thang (Suangpi) leh Kawlte khat tawh inn ka saapkhawm uh cih loh, tua zawhteh kum nih sung eimite kiang mahah lawm Khai Do mah tawh a om khawm ka hi uh a, Zo pau vive mah kitam zat leuleu hi. Cih nopna ah tan 12 on dong Kawlpau deih bangtak leh maingal takin ka pau thei naii kei hi.

Yangonah 1964 akipan RIT ka tun ngawngaw tak ciangin, cik a khan ka muh ngei naii loh Magwe pan Kawlte khat tawh ka kikhankhawm uh a, ka gei ka pamah Kawl pau vive a zangte tawh kithuah den ka hih manin RIT tun teh Kawl pau hoihtak leh maingal takin ka pau thei pan hi. Tua hi a, Kawl pau hoihtak a ih pau ih ham theih ciangin azia atong a lungsim puakzia kiciantheih pan hi. Amau lak mahah ciamnuih ih gen ziahziah theih takteh a kitualtel pan ahihi.

Ei mite pen ei leh ei ki-ngai phadiakin midang kuamah tawh kikhawl thei meellote ih hihi. Lai tan sangpipi a on uh hangin a lai hat mahmah napi Kawl dan Kawl zia kisiam lo hi. A zia a tong ih theih leh hi bek a, ei lak ah kizang nuam het lo lai hi. Ciamnuihna peuh bek in kizang hi. Kawlte peuh kisimmawh nuam thei laideep zaw lai hi. Ih biakna lah Kawlte tawh kibang hetlo pah phot ahih manin, ih ki-naiina ding ih kikholhna ding thu om thei lo mawk mah hi.

Tu hun tu laitak in koici ciang kitungta cih ka thei nawn kei a, ko hun lai in Kawlte pau leh tui leh nga bangin amau om dan khawl dan tawh kituak a kikhawl thei khollo tek vive mah ih hi tek tam, a diakdiak in kumpi nasepna sung zongah, ei Zomi ulian uneu a om sunsunte Kawlte lak leh mi nam dangte lakah, akihel zo a maingal zo ding kisangkhaat mahmah hi. Ka muanpipi Kawl pau Kawl dan siam mahmah ka sakpipite zong Kawl lakah ta zo mahmah lo in, Zo gam khawngah ciah kik ding vive ngaihsun uhhi. A om sunsunte lah nasepna ah mizia mitong leh mi omdan zong zui thei tumtum meelmeello ahitam.. a kinawlkhin pian vive tam zaw hi. Kawl lak a kihel zo a ta zo pen kitawm mahmah lai hi.

Tu hun tu laitak mahmah zongin, College leh University sangkah cih hangin nidang 1988 masiah lai bangin, a hostel cih khat lah om nawn ta mawng lo ahih manin, sangkahna pan kitheihpih lawm leh gual neih theihna ding tawm mahmah hi. Tua bang hun hoih lai in university sangkah pen hostel vive ah ki-om in, Kawlgam bup mun tuamtuam khua tuamtuam pan a hong kah a mi tei vive a kinei tengmah kisuktuahna ahihi. Sangkah hun sung bek hi lo in sun tawh zan tawh innkuan khat veeng khat bang aa, a ki-omkhop ngeiingaii ciangin, lai pilna lam bek hi lo in leitung pilna a tuamtuam om dan khawl dan mi zia mi tong a kipan kithei kiphawk khia ahih manin, a diakdiak in khual gamlapi pan aa hong pai Zomite tungah nakpi tak in lai pilna bek hi lo in, picin theihna pilna siamna lungsim namcin hong guan hong theisak hi.

Galkap kumpi hun sungin tan sawm ong sunsunte in biakna sang vive ah kipai ngeiingaii zaw ta leuleu a, Kawlgam bup a 5% khawng a pha Christiante sung pan a ci tawm penpente Zomite pian vive bek tawh kithuahna kikholhna bek om ahih manin, ih kim ih paam hong toi semsem hi. Koi mun koi mun ih tun hangin, Ih khua muhna leh ih ngaihsutnate tangzai thei tuan mahmah lo in Zomi kiukiau sung bek mahah ih omom veve lai hi.

Tu lai tak a ih mi bup tawh kituak lo liang a khantohna ih ci zaw diam kiam sukna ih ci zaw diam ih nei ih lam lian penpen bang ahi tam cih ka ngaihsut ciangin, biakna nasem siate leh biakna kipawlna biakinn a tuamtuamte banah, kinen suahsuah theihtheihna dingin beh a tuamtuam, khua a tuamtuam kipawlna ih neihte mah ahi kei nam ka ci simsim hi.

Tua ahih ciangin sangkahna leh nasep sil bawlna ah, Kawlte a kipan nam dangte tawh kinaii tak a kikholh theihna om kei peuhmah leh Kawl milim biate lakah ei Christiante upna paizia tawh kikeelki mahmah ahih manin, kikholh theihna ding lam tampi om theilo mawk hi. Tua ahih manin tu dong mahin, Kawlte tawh kikhawl thei ding Kawl dan Kawl lungsim a zia a tong thei ding, ki-om khol kei lai leh kilawm kasa hi. Tua hi a, mailam ah khangnote in Zo pau Zo dan ih theih mah bangin Kawlpau Kawldan zong siamin amau tawh liangko kikim a, lungsim tawng tawh kizop kikholh theih ding leh amau suan amau muan a ih om theih ding thupi kasa hi.

Tu hun ciangin Kawlpau mahmah zong deih bang tak a pau thei kitam mahmah ta lel ding ahih manin, bangmah haksatna om lua tuan nawn lo ding hi. Ei leh ei sungah pilna khantohna ih ngah thuah nading haksa hi. Ciimnuai Zomite a vek in tul za thum ( 3 lakh) zong ih pha zo kei ding hi. Ih khan khiatna munte in khua neu khuata vive ahihi. Ih nu ih pate hun lai in kikhang to naii lo kankan ahih manin, amau tung pan khua muhna tawm zaw lai hi.

Zomite khuasak zia khua muh zia leh pil ih kisak, siam leh hau ih kisakna te in Zomi sung bup (Chin bup) zong huam sak zo meel lo in kamphen kullo Tedim kampau kiukiau bek sung pan a muhna leh kiciaptehna pan bek hi lawmlawm hi. Chin state sung khempeuh ah a mun a mual a khua a tui ah maingal tak a kihel theih kawikawi ding zong kisam pha mahmah lai hi hang. Zomi sungah hau mahmah ih sakte pen midang mihaute ii sawltak khat peuh dinmun na hi lel bek a, mi dangte pilna siamna leh neihna hauhnate tawh van leh lei kikhaih zah a kikhai ahih lam zong ih muh theih ding thupi mahmah hi.

Tua hi a, a tung a gensa mah bangin vahna ciahna ah mi thu mi la theihtheihna dingin, Zomi lungsim leh Zomi ngeina kemcing sa in, Zomi sung kiukiau bek ngaihsutna pan Kawlgam bup leitung bup muh theihna dingin mi dangte kiangah pilna ciimna ih tawktawk ding kisam pha mahmah hi. Tawkna ding mun ahoih penpen in library ah pai in laibu hoihnono sim ding leh midang lawm leh gual kitheihpih zong hau mahmah ding hang a, midangte lak ah sunglut in kihel zo leng hoih mahmah ding cih ahihi. Tua kawm kalah tu hun ciangin IT hun hoih mahmah ahih manin ommuan mun pan thu theihna leh pilna kingah thei kawikawi hi. You tube leh news a tuamtuamte bang ngai gai zo leng zaknop in teina leh pilvangna ding tampi hong guan mahmah hi. Kawlgam laigelh siamte “Literature Talk”te leh DVB Debate a thu kigente bang ngai leng Kawlte tei dan leh Kawlte pilna tampi tak kimu thei pah hi.

Tua mah bangin nasepna munte ah Kawldan Kawl pau Kawl zia leh tong hoih ih sak tata zuih theih pah ding thupi ding hi. Bangbang ahi zongin ih kumpite ahih banah Kawl mi pen Kawl gambup ah a milip in a tam pen banah, ei sangin kiu a tuamtuam ah na pil na siam zaw veve tham uh ahihi. Amaute mahmah in zong a pil masa mikangte kampau luhek dan teng mah a na lala na hi zaw uhhi.

Ei Zomite pen minam tawmte ih hih banah leitungah zong a pil a siam pen ahau pen kihi ngei peuhmah beek lo in kuamah hong en ding hong zahtak ding zong ih hi ngei beek zenzen kei lai hi. Ih khang lui ngeinate na kan phapha le uh teh, tuhun pai dan tawh zuih kik ding om lo in nusiat huai vive hong hi ta hi. Kua mah en loh kawmkal ah ki Zomi sak in ih ki-ultun sak lua liang bungleh luat leh ih valval zaw thei lel ding a pawl leh gual zong ih nei zo kei ding hi. Pawl leh gual nei kawikawi thei hi le hang, ih minamte zong mun a tuamtuam ah ih huh thei zaw ding a ih nahlawh a peek zaw meek ding hi.

Kawlte Ih Phak Lahna

Eimite pawl khatte in Kawlte pen simmawh bawl in neu et mahmah thei lai mawk uhhi. A taktak Zogam khawng a, gamtat hoih lo gamtat sia a hong tungte bek a gengen ih hihi. Tua gamtat siate etteh ding hi lo hi. Kawlte pen Kawlgam Tangthu sungah ih sim khak mah bangin, leitung gamdangte tawh khan kituak a, kumpi a sem Kawlgam sung a uk minamte ahih mah bangin, a na khempeuh leh a bang khempeuh ah ei Zomite tawh teh ding bang hi deksuai lo leuleu hi.

Kawlte ih cih pen mitam mahmahte hi a, a diakdiak in ei mite bangin khen thei siam lo in Kawlpau in pau peuh leh Kawlte a ci ziauziaute ih hihi. Ami tam zah mah in a mi ih et ciangin a hoih lohna leh a gitnat lohna zong tampi a om mah bangin a hoih mahmahna zong tampitak om hi. Ei sang a akhuamuhna uh leh a lungsim picinna uh pen a tawm pen kum 100 a sim tampi mah kikhai in ka um hi.

Ka cih nopna ah ei Zomite pen 1900 khitteh a mit keuh dia kithawi pan ih hi a, amau pen tuma kum zatampi lai pekpek in kumpi za tawh leitung gam tuamtuamte tawh kizom khin ahi uhhi. Leitung pilna sinnate ah khat leh nih sunsun in Kawlte a ban kawmkawm zong ih om tei hangin, tua bek tawh kiteh theih hi deksuai lo hi. A milip a a pu apa khang pek akipan aneu tung a akipattahna zia, a khan khiatpih uh a lungsim puakte, ei Zomi milipte lungsim puak leh ngaihsutna lungsim, zaidan leh apicin dan uh ei sangin tangzai zaw thampek a, kikhai mahmah lai cih ding ahihi.

Tu ciang dong mah sang lai sim laibute lo buang, Zomite a pua lam laibu a sim kitam nai het lo mawk hi. Kawlte in a neu limtak in lai bu a tuamtuam na sim aa, thu leh la tangzai takin na thei khin uhhi. Cihnopnapi pen ah Zomi leh Kawlmi ih khua muh leh khua theih dan akikhai mahmah ahihi.

Kumpi nasem ka sep sungin Kawlte akipan adang mi namdang a tuamtuamte tawh ka kithuah khawm tawntung kha den a, atam zaw Kawlte mah in innteek lungsim vomin innteek nasep uhhi. A tha uh zong hoih meel lo in gawng giilgeel zeen khilkhel tase leh eite sangin thuakzawhna nei zaw uhhi. Sun khuavak zan khuavakin na sem zo zaw uhhi. Khua-ul khua-dam zong thuakzo zaw uhhi. Thumthum tautau zong nei se lo uhhi.

Tua teng kawmkal ah ei a dang minam dangte in nasep ih sep ciangin, nisim a hun maan tak a sep dingte pawl ah ih nasep hat dan leh ih sepzia zong kibang tei napi in, vaii thupi mahmah omin nasep ding gitneihloh a, hun tomkal khat sunga, nasep ding vaai thupi bung leh beng a sep ding hong om vatteh, mitphiat kikal cih bang phial in a vaihawm dan ding uh thei pahin kilek pah zialzial uhhi.

Nasepna khat ah haksatna khat om leh koi cih ding cih ngaihsutna pen gamdang mi a siam (expert) acihte zong sangin a khuak manlang zaw lai uhhi. A semte zong nasep manlangin kiallap uhhi. Awlmawhna lungsim nei mahmah uh a, patau meikang khat om leh kuama hanthot kul lo in a sem ahuh dingin pai pah vingveng uhhi.

“Kawlmang vaihawmna aakpi’n phiatnelh” acih linlian leh zuau thu gen ding ol ngaihsut lua liangin, a thu uh khelkhel kei leh a khuak uh hoih thei mahmah uhhi. Ih tup ih sawmna muikung tun dong lam pial pahpah lo in tangtakin ih masuan ah paipai thei hi le hang, manlang tak a akikhangto hanhan ding gam ahihi.

Thu Khupna

A tung a thute ih gen ciangin lungkiatna ding a, a gen ih hi peuhmah kei hi. Zomite neuseek in Kawl akici peuh upat bawl ding zahtak ding kihta ding cihna zong ahi peuhmah zenzen kei hi. Ih lungsim sungah kha 10 a suak tektek mihing a kibang gai khin hi hang cih lungsim vom cinten gige ding hi zaw hi. Mi khat peuhpeuh mawk simmawh ding ahih loh mah bangin mawk pi-et ding hi lo hi. Ama gamtat luheek leh lungsim puak tungah a kinga hi zaw hi.

Tua hi a, mi dangte hoihna khat peuh ih gen ciangin etkak kik theihna ding a, a beisa hun a thu piangte ih genna ahihi. Ei leh ei dinmun ih kitel theihna ding a, muhna kiu khat pan ih genna bek ahihi. Ei din mun kithei ding ih cih ciangin lungsim zawngkhalna ding thu a gen nuam ih hi kei a, khat leh khat ki-el kilangpan hun ding hi nawn lo in mailam ah kilungtuak tak a ih sep ih bawl khop liailiai ding masuan tampi ih neih lam muh theih ding a, a gen nuam ih hi zaw hi.

Tu hun ciangin, pilna zong nuamte a’dingin zon theihna ding khuano khuatate sung pan na ngawn in akizon theih hun ding sawt lo in hong tungtaktak ta ding hi. Ih Zo gam Chin State sung khua lian khuata tampi takah BEHS sang ciang nadongin sang tampi hong honsak khin zo uhhi. Hilh sia kician (Qualified Teacher) leh akisam zah akicingin kumpi in hong guan zo hi leh pilna zonna ding hun hoih mahmah hun hong tung ta hi.

Pilna siamna mah thupi sakin hanciam toto le hang, IT hoih mahmah hun ahih manin, khuapi sung zong phak tektek kul nawnlo hi. Zomi u leh nau a kuamah peuhte aw, ih tu ih tate a hi thei bang a tawsawn a, hanciam tak a pilna a zon tekna ding kong phawksak nuam phapha hi. Pilna leh siamna kivakhna kici khat peuh nei peuh lecin vahna ciahna ah tualtang thei in na maingal pahpah pah lel ding hi. Pilna zonna cih ciangin lai pilna bek hi lo in khut siamna a tuamtuam a kipan kimawlna dong a kivakhna nei khempeuhte a’ding amau tawh kituak kilawmna munah pilna sin tek ding a gennuam ih hihi. Pilna ih zonna ah Mangpau Manglai , Kawllai Kawlpau, Kawl zia leh tongte zong ih kan ih theih mahmah a kul ding hun hi ta hi. Nidangin ‘Zo gamah galkap piang hi’ akicih ngei zawzenna panin Zogam ah mipil misiam vive a pian theihna dingin mapang ciat ni. 
By: Pu Awn Za Pau


ZOMITE ADING MUHTHEIH KIPUMKHATNA By: Suang Khen Pau

Zomite aading muhtheih kipumkhatna ~ Suang Khen Pau

Thupatna :: Mangte in, “Kipumkhatna in thahatna hi,” ci uh aa, Kawlte in ahih leh , “Bawnghonte kikhenleh sahang in tuah hi,” ci-in ei Zomite’n bel, “ Nupa kilungtuak khua khat in zolo; khua khat kilungtuak khua kua in zolo,” cih paunak ih nei hi. Singkung a tangpote tukbaih-aa: a khawlpote puk hak hi. Khauzang khat sangin a kihekkhawm namkhau botsat hak zaw hi. Tua bang mahin ih minam dinmunah Zomite ih kipumkhat ding kisamta bek hilo in, a kul hi ta hi.

A kikulna thu Khristian biakna tung tawnin ih en ding hi. Amasa-in Zomite hong kikhenkhamsak thute ih suutphot dingaa, tua khit ciangin kipumkhat nading a kisapzia enin , a tawpna ah kipumkhatna ih neih theih nadingin sepkhop-bawlkhop theih ding thu pawlkhat ka hong sung ding hi. Zomite’ kipumkhat theih nading lampi a khunsawm ihi hi.


I. Hong Kikhenkhamsak Thute (Factors Leading to Division)

Zomite tu laitak ih kipumkhat theilohna ka et ciangin a hang pawlkhat a nuai-aa bangin ka mukhia hi.

(1) Ih Tual Lungsim (Localism) Thu tuamtuam hangin mun tuamtuam leh khuata tuamtuam ah kithehthangin ih teeng hi. Tua manin makai tuamtuam leh ngeina tuamtuam ih neiciat hi. Pau leh awsuah tuamtuam zong piangpah hi.Kizop-kivanna hamsa ahih manin khua khat leh khua khat mi tuampi ih suak hi. Kidemna tuamtuamte in zong mikhual hong tangsaklai hi. Tual lungsim neihna hong khang semsem aa, Khristian ih suahkhit ciang nangawnin tua in kikhenna piangsak hi.

Tual lungsim, kual lungsim, leh huang lungsim neihnate in eite hong kikhenkhamsak takpi mawk hi. Tual lungsim a khauhpai nadingin zong khua khat leh khua khat a mual a guamin hong hal-in ih awsuahte tangkai mawk takpi hi. Tua manin tual kibatlohna munte-ah kihuh kipanpih nopna omlo pah hi. Pheisa-liangsa ci-in ih kikhenmawk hi. Simta-zota, sakmi-khangmi ci-in ih kilo hi. I hihna bangin ih kimu thei kei hi. “Nang pa’ mei sang kei’pa mei sau zaw,” ci-in ih kidemden aa, ih kipantahnuam kei hi. Kipantah cih thadah ih kipanpihnuam keilai hi.

(2) Ih Beh Lungsim (Excessive Clan Spirit) Tual lungsim a behlap dingin beh lungsim na omlailai mawk hi.A behpa ahihleh nasep guan nuam deuh pawlkhat ki-om hi. A behpa ahih leh sum leitawi a piabek ki-om hi. A khialh hangin a behpa ahih nakleh panpih cih bangin beh lungsim khat pen Zomite’ sungah om gige lai mawk hi.Jesuh’ beh ih hihlam ih kimangngilh denkeeii laimawk hi.Deihsakdiak leh pahtawinopdiak kinei hi.Nung pan-in tawsawn nopdiak ih nei hi. Tua in ih pawlpi sungah ahi zongin, kipawlna khat peuhpeuh leh kumpi nasepna sungah nget bangin hong ne-in no pawl, ko pawl, cih hong khangpah lian hi. Tamlo na leiileii tua bangin kideidana kulhpi ih cian sawmlailai hi.

(3) Ih Pawl Lungsim (Denominationalism) Tual lungsim leh beh lungsiam sangin a siahuai zaw khat in pawl lungsim neihna ahi hi. Pawl lungsim neihluat manin unau-pata, sungta-putu ih ki-innlamtanh lianlianlai mawk hi. Ih Khristian nuntakna sungah ih picing nailoh man hi zawkha dingin ka um hi. Hih pawl lungsim hong khauhlua ahih manin Tuitphum, RC, AG, EBC cih bangin kigim neihna om aa, tuiphumte in ‘ko a innpite hi ung,’ cih lungsim hong neipah hi. Pawl dangte in zong miluite-piangluite ci-in thupisim deksuaituanlo hi.

Tuiphum sung nangawnah ko TBC, ko ZBC no ZBCM cih bangin kilangmuhna lianlai mahmah mawk hi. Pawl lungsim neihna lianlua ahih manin unau sanggam khat hi gegu na pi, dongtuakna nagawnah kidon kilkello cihzah dongin Khrih hong itna ih pawlpi sungah ih neuseekseek hi. Pawl lungsim hong uangluat ciangin thupomziate nangawn dongah, “Huate upna peengte, hiate limsangte, ko pen upna laingil neite,” cih bangin ei aabek mah man ih sa liuleu mawk hi. A taktakin ei thupom pen ei adingin a dik pen ahi zah khatin mite’ thupomte zong amaute adingin a dik pen ahihlam ih muhsakkha kei hi. Hih pawl lungsim neihna in ih minam sungah unau-sanggam khat ih hih lam muh theih nading ih mit hong tawsak lailai hi.

III.Kipumkhat Nading A Tawsawn Thute (Factors Leading to Unity)

Kipumkhatna tawh kisai-in hong tawsawn thu pawlkhat om aa, tuate a nuai-bangin kong sungkhia hi.

A. Pasian’ Thu Tungtawnin Etna (Theological Imperative) Khristiante’ biak Pasian in Tothum Pasian(triune God) ahi hi. Thumgawm Pasian khat ahi hi. Pa Pasian, Tapa Jesuh Khrih leh Kha Siangtho ahi hi. Pa Pasian pen vannuai-aa piang mihing, ganhing, sihkung-lopa, tuipi-mualmau, nuntakna nei leh nuntakna neilo na khempeuh a bawlpa (creator) in hong kilang hi.A bawlsa nate puahin kemin a zuun Pasian (sustainer) zong ahi hi. Tapa Jesus Khrih ahih leh Pasian’ bawlsa mihing leh nate a gumkhia (savior) dingin hong pai ahi hi. Kha Siangtho ahih leh mihingte tawh omkhawm aa, a siansuah (sanctifier) ding in hong kilang ahi hi.

Tothum Pasian khat ahih hangun a nasep uh a tuamtek ahi hi. Tua hi-a Zomi Khristiante kipumkhat ding ih cih ciangin kipumbatna (uniformity) a cinuam ka hi kei aa, ii kibatlohna sungmah panin kipumkhatna (unity in diversity) a gennuam ih hi hi. Pa pen Tapa ahihloh mah bangin Tapa zong Kha Siangtho hilo hi.Ahi zongin amaute’ Pasian hihna sungah pumkhat ahih mah bangin Zomite zong ih kipumkhat theih nading a pulaaknuam ka hi hi. I biak Pasian zong kipumkhat-in Tothum Pasian ahih leh eite zong banghangin kipumkhat theilo ding i hi hiam?I pawlpi’ minte lobuang eite’ kilamdanna mahmah ka muzo het kei hi.

B. Mihing Hihna Tungtawnin Etna (Anthropological Imperative) Leitung-a piang Zogam a kicihna mun-aa teng Zomite pen mihing mah ih hikhawmciat hi. Mihing ih hih zahkhatin mihing zia-le-tong, nuntak-khuasakzia, ngeina leh lai, kampau leh ham a nei minam mah ih hi hi. Lunggulhna (will), theih theihna (cognition) leh khentat tawn theihna (violation) ih neiciat hi. Tua mah bangin nuntakna kha (soul) a neitek ih hi hi. Tua ahih manin kipumkhat theiloh nading thu a omkei hi. Mihing ih hih manin mihing neihding-a kilawm ki-itna, ki-lemna, thumanna leh suaktakna tawh ih kipawlkhop theih ding ahi hi. Mihing hikhawm bek thamlo-in minam khat Zosisan nei vive ih hih manin ih kithuhual theihloh nading thu mahmah om lo hi. Tu hun pen kikhenkhap hun hi nawnlo aa, kipumkhat hun hita hi. Kigensiatsiat hun hinawnlo-in kipahtawi hun hi ta hi. Kilangpan hun hi nawnlo aa, kipanpih hun hi ta hi. Kitelkhialh hun hi nawnlo-in, kitelsiam hun hita hi.

C. Pawlpi Tungtawnin Etna (Ecclesiological Imperative) Zomite lakah Khristian 95% ih hita hi. A nungta Pasian um-a Khristian biakna a biate ih hi hi. Tu laitak-in pawl tuamtuam (denominations) ih hih hangin I biak Pasian kibangin, i up kibang-aa, ih laisiangtho a kibang ahi hi. A taktakin hih pawl tuamtuamte pen gamdang pan-aa hong pai sangmangte hong ken hilel hi.Judson sangmangpa pen America gamah a omlai-in Tuitheh (Congregationalist) mi hi aa, sangmang nasep sem dingin hong pai-in India a tun ciangin Tuiphum (Baptist) a suak ahi hi. Judson sangmangpa pen Tuiphum na suak keileh tulai tak-aa a kituiphum sak mahmah nang-le-kei zong tuiphum hi keek khalo ding hi hang.

Tua hi aa, i pawl lungsimte pen sangmangte hong puak pawlpi tungtawn-aa hong piangkhia ahihna kiteel mahmah hi.Tua bang ka cih ciangin sangmangte a mawhsak nuam ka hi kei hi. Amau zong amau hunin a hoih pen ding ngimna mah tawh hong pantah uh ahi hi. Ahi zongin tu-in pawl kideidan-aa ih kilangbawlbawl leh sangmangte’ mawhna hang hi nawnlo dingaa, nanglekei mawhpuak hong hita ding hi. Pawl lungsim neihluatna in kipumkhat nadingin hong khaktan tawntung hi. A minin pawl tuamtuam ih hih hangin ih To khat, upna khat, tuiphumna khat leh laisiangtho khat a tawikhawm Khrih sungah innkuan khat ih hih manin ih kipawl theihloh nading bang thu om zenzen ding a hiam?

D. Tual Nuntakna Tungtawnin Etna (Sociological Imperative) Zomite pen minam khat ih hi khawm aa, lampuan zawngkhawmte ih hi hi. Zogam ah tengin, Zo sinsan, Zo lungsim nei-in Zo an ne aa, Zo ngeina tawh a khangkhiate ih hi hi. Zomi-in piangin Zomi mah aa a si dingte i hi hi. Tuinaak khat dawn khawmin lociingkhat khokhawm aa, pumbuuk khat zangkhawmin tulpi khat a neikhawmte ih hi hi. Nopna-dahnaah a ki-uapliailiate ih hi aa, a bawng nuntak (communal life) minamte ih hi hi.Zuhai-sakbak a tangkhawmte ih hi aa, zulim-salim a kisuah masakte ih hi hi.Tua ahih manin banghangin ma pangkhawm theilo mawk ding ih hi hiam?

Biakna lam panin kipumkhat theih nadingin ka etpak ciangin a tungaa thute ka lungsim sungah hong suakpak thute hi aa, kipumkhat nopna lungsim ih neih ngelngel leh bel ih kipumkhat theih nadingin thulela tampi mah omlai ding hi. Lai simte in ih ngaihsut beh ding kong hanthawn nuam hi.

III. Kipumkhat Nadingin Bang Sem Ding? (What should we do for Unity?)

Kipumkhat theih nadingin a kibang ngimna(common vision) leh a kibang kungmui (common goal) ih neihkhop ding kisam pen ding hi. I minam bupin kungmui kibang ih neihkhop ciang bekin na ih semkhawm thei pan ding hi. Tua kungmuite lakah pawlkhat a nuai-aa bangin kong pulaaknuam hi.

(1) Zomi Hihna Thupisakkhawmna Lamah (Towards New Identity) Ciimnuai masiah ih tangthu pen a kigenzelzul lai ahi hi. Ahi zongin ih pulepate’ khang-aa kipan tuni dong Zomi-in a kilo minam ih hi hi. Eile-ei ih kisap ciangin Zomi ih kici aa, mite’n hong sap ciangin Chin hong ci uh hi.Zogam sungaa om midangte in Tedim hong ci leuleu uh hi.Chin leh Tedim cih pen mite hong sapna hi aa, mite tawh ih kizopna-ah sangsiam-aa ih zatsiam ding thupi mahmah hi. Ahi zongin eilehei ih kisap ciangin Zomi ih kicitekthei hi. Tedim Kampau Zomite’ sungah awsuah zui-in Sihzang, Saizang. Teizang, Dim, Khuano, Losau, leh Zo etc., cih bangin a ke ki-omlai ahih manin tuate zong amau mun ciatciat-ah ih thupisak ding kisam hi.Zomi hihna sungah tua bang-aa a ke a ke-in, a bil a bilin, a khil a khilin ih omna in kimuhdah, ki-etsat, kipampaih nading hilo zawin ih hoihna honglak hi zaw gege hi.

Sihzang mi, Zo cih bangin ahi zongin a kilonuam ih om dingaa, tua zong ih thupi sim ding hi. Tua bang aa omna in ih Zomi hihna a kiamsak zong hi tuanlo-in a hoihna a pulaak ahi zaw hi.Paak huan sungah singkung nam tampi a om ciangin a etlawm pan hi zaw hi.Bangbang ahi zongin tuni dongin Zomi mah ih sangkim theipen ding hi. Ahi zongin mite’ hong sapna zui-in Chin ahih keileh Tedim a kicinuam a omleh zong, “Keng” sa-a thalnialpah ding zong hi ka sa tuan kei hi.Tuate in Zomi’ bei nading hilo zawin a thupit nading ahih lam phawkhuai ka sa hi.Tua ahih manin mite hong sapna zong thupisa-in eile-ei ih kimuhna zong thupisa-aa Zomi ih hihna ih kilat sak ding kungmui-in ih neikhawm ding hi.

(2) Pupa’ Ngeina Zo ngeina leh Zolai Thupisakna Lamah (Towards Promoting Culture and Literature) Zomite’n a kibang kungmui ih neihkhop theih nadingin i ngeina, i pauleh i laite thupisak ding hi hang. Ih ngeina pawite ahi zongin ki-it kingaihna late ahi zongin kepcing ih sawm ding hi. Ih Zopuante aa kipan ih vanzatte dongin thupisak ding hi hang. A diakdiakin minam khat-aa picing takin ih din theih nading ih lai leh ih kampau mahmah ih zuun ding kisam ka sa hi. Gentehna in tu laitak-in ih minambup in ih lai ih thupitsak theih nadingin Zomi Christian Literature Society ah kigawmkhawmin puahkhawm leng hoih mahmah ding hi. ZCLS in pawl kideidan lo-in a kilut thei Zomite’ lailamah khantoh nading a vaihawmpi ahih manin tua kipawlna-ah kituahin mapang khawmleng ih kithutuak baih pen ding hi.

(3) Zogam Khantoh Nadingin Pankhopna Lamah (Towards Sustainable Development) Thupha ngah minam ih kicihkeii sam hangin Leitugnah Kawlgam a zawng pen a hihna a khangsak pen Zogam-aa teng ei Zomite ih hi aa, 40% om hi, hong kici hi.I pianna Zogam khangto deknailo cihna hi. Mangkang kumpi in Zogam hong lak ciangin galkapbu khat in “ Pasian in leitung abawlin Zogam a hoihin lem manlo hi,” ciliang hi. Tua hi aa, Zomite’ kipumkhat theih pen nadingin Zomi Khantohna Committee neih ding kisam ka sa hi. Kayinte in neikhin uh hi. Tua bangin nei theihleng, “Zomi ahih keileh Tedim” cih nengnengte tawh ih buai mannawn kei ding aa, Zogam khantoh nading ahi; khuakim motor lam tun nading, khuakim in tuitha tawh mei a ngahzawh nading,khuakimah pilna a kisin theih nading, cidamna lamah khantoh theih nading, khuakimah kihona phone a om nading cih bangin ih semkhawm theih ding hi.

Zomite tomno sungin a khantoh theih pen nading ka lungngaih ciangin meitha(electricity) ngah ding kisam ka sa pen hi.Gentehna-in Meitei gun khakin meitha ngah lehang: anhuan nading sing kitom nawnlo ding aa ih gam hong nosuak kik ding hi. Huihlak kizopna hong khangto ding aa, phone leh internet-te deih bangin zang thei-in online tung pan leitungah ih zin kawikawi thei ding hi. Nisim ih nuntakna-ah tua meitha tawh na kisem ding a ahih manin ih living standard hong sangtuam mahmah ding hi. Meitha zang-aa sum bawlna private business kisem theih dingaa nasep manlang bek tham lo-in nasem ding zong hong tam mahmah ding hi. A khangtokhinsa gamte bangin mualkhat leh mualkhat sikkhau zangin ih kikawm ziauziau thei ding hi. Zomite khantoh theih nadingin mei ginatak (electricity) ngah thei leng lam bann pen dingin ka um hi.

(4) Khristian Mission Semkhopna Lamah (Towards Partnership in Mission) Zomite pen biakna mi, biakna uukte ih hi hi. Mission ih semkhawm ding hi. Mission Board khat ih phuankhawm dingaa tua panin sangmang ih puak ding hi. Kua pawl kua pawl cilo-in kideidan hetlo aa, tua mission board ah huhna sum ih puak lel ding hi. I pawlpi bulphuh lo-in Khrih leh lungdamna thu ih bulphuhzaw ding hi. Kha mangthang manin pawlpi ih phuh leh pawl’ min bulh sese lo-in Church of Christ (Khrih’ Pawlpi) ih cihsawm lel ding hi. A hih kei leh a kiang-aa a naii ompen pawlpi khat ih ap ngamlel ding hi.Tua bangin mission semkhawm lehang ih kipumkhat baih pen ding hi.

Thukhupna

Hih thului in Zomite’ kipumkhat theih nading biakna tungtawnin etpakna hi aa, a hampi petmah ahi hi. Hih bang danin ka et ciangin kipumkhatlah nading lampi peuhmah ka mu kei hi. A diakdiakin kungmui ih neihkhop ding thupi pen hi. Aituam (private) sep lo-in minam tangin (national movement) sep ding thupi ding hi. A toi lungsimte ih tanzausak ding hi. A kawite ih seektang ding hi. A phawkte ih tamkimsak ding hi. A diakdiakin minam huamin Zomi Development Network cih bang khat phuanin khantohna ih seppah ding kisam ka sa mahmah hi.

Tu ni ciangciang ih minam bupin ih sepkhop bangmah omlo ahih manin ih veeikhop omlo aa, ih neihkhop kungmui omlo mawk hi. Neihkhop kungmui a om masiah kithuhual tak-aa nasep ding thubaihlo kha ding hi. Hih bangin minam bup kipumkhat theih nadingin kithusimna (recognition), kisansiamna (acceptance) leh lungsim kipiakna (openness) cihte ih neihloh phamawh ding hi. Amasa-in kipumkhat nopna lungsimah ih kituah masa dingaa, tua khit ciangin ih minam aading leh pawlpi aadingin ma ih pangkhawm ding hi. 
By:- Suang Khen Pau, Myanmar Insititute of Theology, 
Insein, Yangon