Saturday, April 29, 2017

"NUPA KAL NOPSAKNA DING" (2)


SEX
LUP KHAWPNA

Mi pawl khatin, “Pasian in kuamah sex/lupkhawpna phal lo ci hi.” Pawl khat in, “Pasal in nopsak ding hi-in, numei kul kei ci hi.
            A man taktakin ah; Pasian in Pasal hi-in zi hi ta leh lupkhawpna ah nopsak tuak ding hi ci hi.
            LST sunga Solamon la a pasal in azi kiang ah:
            Ka ngaihno it luat aw na itna khumin thuk a nong itna gimnam tui pen ahau pen pa neih leh lam sangin hoih zaw hi. (4:10)
            Na pheingote suang manpha sangin man tam zaw hi. (7:1)

A zi-in a pasal tungah ci a:
            Na mukin kei hong tawpin, (1:2)
            Ka pasal ka nawi kal a hong lumin,(1:13)
            Hong itna khumin hong lawpsak a
            A mah ka lawm leh ka ngaih pen hi…(5:16)
Ka ngaihno aw hong pai-in mualtung lam ah kah to-in… ka itna ka hong pia nuam hi. (7:11-12)

            Hi hi. Pasian ngimna in pasal leh zi pen zan thu ah lunglut khawm a nuamsak khop ding hong deihsak hi.
            Lamet loh pi-in, pasal pawl khatin zan thu ah a zite nopsak leh lungkim nang ngaihsut sak lo hi. Zi hoihin tuabang ngaih sut kul kei e a lawmpa hih dan ciang a ah lungkim ding hi ci hi.
            Numei pawlkhat leuleu pen sex lamah awlmawh lo lua leuleu uh a, zan ciangin a lawmpa kiangah ut nahih leh hih vatvatin ihmu nuam ing ci thei hi.
            A tung a numei cihdan tawh kilamdang mahmah hi. Na mukin nong tawp a… nakam khum zungzung hi… amah in ka ngaihno leh ka lawmpa hi… hong pai-in kong itna hong pia ning ci hi.!! ( Sola. 1:2, 5:16, 7:12)

Na sep dingin: Na zi/pasal zantha ah na lungkim sak ding hi.
            Pasian in hih danin ci hi. Na pasal adingin kong bawl hi. Na zi a dingin kong bawl hi. Ading cih ciangin: Itna leh ukna/lunglutna(sex) ah cihna hi. Na lawm lunglutna leh utna ah na lungkim sak ding hi. Nang na ut, lunglut hun ah leh lunglut loh hun ah zong, Na tavuanin na zi/pasal pen Itna leh zan thu ah na lungkim sak det ding pen na tavuan lian mahmah hi.
            Pasal in na lawmnu pen zanthu (sexual) ah na lung kimsak ding hia, numei in zong tuapen na tavuan mah ahi hi. (1Cor.7:3)

            Pasal in natheih dingin ah, na zi pen sex lam ah a gil na kial sak loh ding thupi hi. Na lungkim sak zawh ding hi.
            Numei aw ngaihsunin, na lawmpa sex lamah gilkialin khua sungah a vak ding hoih lo hi. Inn ah lungkim sak den in.
            Bang hangin Pasian in sex (zanthu ah) Numei leh Pasal kilungkim sak tuak ding ci hiam? Banghang hiam i cih leh Pasian in Mi dang tawh vamawh (lumkhawm) cih pen deih lo hi. Nupa kal ah kilungkim sak tuak ding hong deih hi.

Na Pumpi pen na Pasal/Zi ahi
Pasal aw: Kitenna na neih ni uh a kipanin Na pumpi pen Pasian in Na zi tungah a piak hi ta hi. Tua ahih manin na zi-in sex (lupkhawp) aut ciangin tua pumpi zang ding a tua pen nang hi teh. A ma a hita
Numei aw: Na pumpi pen nang ahi nawn loin Na lawmpa a hita hi.
Na pumpi pen na lawmpa a hia, pasal pumpi pen a lawmnu a hi ta hi. (1Cor. 7:3)

Numei in hihdanin ngaihsun kha thei hi. Ka lawmpan ka kisap hong leisak nuam kei/Inn van ding lei nuam kei tukha sung sex (lupkhawp) hong pia kei ning ci thei hi.
Numei aw tua danin ngaihsun kei in, Pasian in na pumpi pen na lawmpa aa hi ci hi. Ama kingpanin sex tawh kisai la kik thei-ing cih ngaihsun kei-in.
Mi tampi sex Zanvai nalungkim hiam ci-in ka dotna sung uh ah 5 lak pan 4 in kham kei ung ci hi.

Tua ahih manin na Pasal/zi in akham zawh kei leh Pasian hong sawl bangin gamta-in la nalawmnu/pa lungkim, kham sak in. Ni dangin tuadan na hih kei leh hih na laibu nasim lai koihkhia vatin la va gamta pah in.

Note : aban damin hong kipost kik ding hi.
lungdam Siam Khaute


Tuesday, April 25, 2017

MEETNA DING BEKBEK KINGAIHSUN

A MEETNA DING BEKBEK KINGAIHSUN:
“Zomi” cih leh cihloh pen pawlkhat in supna leh meetna bekin tuat kha uh hih manin i minam kalsuanna lamzang thei lo tawh kibang a, tua hang mahin kikheuhkheuh, kiphinphin, kikhuatkhuatnate bei thei lo tawh kibang hi.
“Zomi i kicih hang gam lah nei lo…” ciin, mi thanemsak thei dingin meetna lam bek a en Zomite lakah zong omin, “Gam nei sate bel ziau leng hoih, tawldamhuai, meetzaw ding…” a ci mah hunkhop om hi.
Identity i cih, i omna mun leh gam tawh kibawllem leh i omna gama mite pom ziau theih hi lo hi. Pau, ngeina, tawndan, nopsaklam, etc. pen minam dangte in a neihloh leh midang tawh i kibatlohna pen minam tuam i hihna hi a, tuate paikhia khin a, mi pau le ham, lai, ngeina leh tawndan zui a, ei a nusiacip a om pen a piang thei lo khat ahi hi.
Tu globalization hunah, minam khat pen mun khat bekah omkhop a, gam khat sung bekah teenkhop theih hi lo hi. Gam tuamtuam ah i tam deuhna om ding a, i tawm deuhna om ding hi. Gam i neihna leh gam nei zo lo ding dinmun a i tawmna munah zong kiom kha ding hi. I nei kei phial zong i “identity” kepbit theihna koikoi ah ngeina/upadi om ahih manin tuate tawh kituak a kalsuan ding hizaw hi.
Bangbang ahi zong, minam hihna pen meetna bekbek, gam neihna ding bek khawng i sak khak leh kikhial mai thei hi. Meetna ding bek i sak leh kikungkia baih mahmah mai thei hi. Gam neih leh neihloh pen a kisam masapen hi lo a, i hihna bang, i ngeina, i zia i tong, i tawndan, i pau i ham, etc. leh “kei aa, ei aa” i cih theih pen a thupi leh, a kisam hi a, meetna bek lametna hiam a “kei aa, ei aa” i cih theihloh khat a kipiak mawk pen a hi thei lo ahi hi.
Leitung-ah a huampi a etin, minam mangthang tampi om a, a mangthang dekdek zong tampi om hi. Tuate a mangthanglohna dingin UNO leh gam kumpite in nakpi taka a hanciam laitakin, Zomite laka pawlkhat bel, i pau, i lai, i ngeina, i zia le tong bei a, minam lianzaw hi a i theihte belhziau khawng a ut pawl om banah, mite thuzawh sawmin a kipeipei, minam mangthanglohna ding a hanciamte langdodo pawl bang zong om mawk a, khasiathuai mahmah hi.
Utzawk dang i neih a, hizaw a kitheih dang i neih leh bel kua khaam theih hi kei… Mimal dikna leh suahtakna hi. Sum khawng nei pianin, pilna neiin, bang hiam mi lakah kizang theite koikoiah a hat lai, a hoih lai, hauh lai khawngin mi lakah nuamsa, suakta leh pahtawiin om uh a, leitung ngeina hi; hamphatna taktak hunah a kiphawk kha kei zel bek ua!!
I omna khempeuh-ah ei aituam gam neih i sawm khit mawk leh bel piang thei lo ding a, i minam hihna pen tua tawh i teh, tuate hang khawng bek ahih leh bel minam tamzawte bel a, mivomte tamna-ah mivom, mikang tamna-ah mikang, misan tamna-ah misan, mi-eng tamna-ah mi-eng, dawibia tamna-ah dawibia, milimbiate tamna-ah milimbiasuk ziau ding khawng i hih leh bel, poi mahmah napin, “mimal suahtakna hiven,” cih mai kul lo dia!!
Minam itna leh Identity kepbitna ding thu a kigen ciang minamdang huatna thu leh langpanna thu gen a sa om thei zel a, poi mahmah hi. Minam itna pen minam dang huatna hi lo hi. A kicianzaw semin khatvei genkik leng, *’minam itna pen minamdangte huatna hi peuhmah lo hi.’* Midangte zong amau hihna a kepbit uh poi kei, ahi ding mah hi, zahtakpih ni. *Ei Zomi sungah zong khua, gam, leh namke kibatlohna hang a themcikcik a kilamdang i pau, lai, leh ngeina zong kitheisiam tuah ni, kizahtaksak ni, kithupisim ni.*
Mi khat le nih hang hiam, mi tam leh tawm hang hiam, gam neih leh neihloh lam pen minam hihna hi masa lo a, a tehna ding zong hi lo hi. Minam i cih pen – pau le ham, lai, ngeina zia le tong, tawndan kician nei a, tua a zangkhawm leh suakta taka ‘kei aa, ei aa’ cih zatna hizaw a, tuate bei liang a, meetna deih luat mana sak lamah pai ciang uiphuk, khang lamah pai ciang kauphe, ziat lamah pai ciang thankhik, vei lamah pai ciang toktol kicih bel piang thei lo hi.
By: T. Sawm Lian || 24042017
Fb:Sawm Thomte

Monday, April 24, 2017

KITENMA SEX MALEP HOIHLO


Mualtungmi Khristiante lak ah sex tungtang tate hilh kul a sa lo tamzaw hi. Bang hang hiam cih leh zahmawh ahih manin genkhiat a zumhuai in ngaihsun uh hi. Ahizongin a ta leh naute un leitung khantohna media tuamtuam pan na thei veve uh hi. Mi pawlkhat in mihing sanga haizaw gamsate zong sex hilh kul se lo uh ci. Ahizongin gamsa ten bel a pun theih na ding un a hunman a zang bek uh hi. Nidanglai khawng i ngaihsut ciang sex pen suan leh khak neihna ding dana kizang na hi. Ta tampi neih ding pen thupha nam khat in na tuat uh hi. Ta neih theihloh pen hamsiatna nam khat in kingaihsun hi. Kum zalom 21 na hong hih tak ciangin ta tam kideih nawn lo hi.Tua manin sex hanga gaai theih loh nading lam ngaihsutna hong piang hi.Tua in sex zatkhialhna mapi khat ahi hi.

Zomite i pi leh pute hun lai pek pan in sex lamah a siangtho mahmah nam ihi bilbel hi. Bang pan kitel hiam cih leh amau hun lai in Condom(CD) te om nai lo hi.Tuabang kawmkalah zawlgai tawm mahmah uh hi.Tun bel mangkang te gamtat zia khawng peuh copy nuam mawkmawk hi hang.I etteh nawp leh zong a hoih te etteh leeng pha hi.Mangkangte zatdan khempeuh hoih khin lo cih phawk ni. Singtang mite’ lak nangawn ah kingaih lai pana sex zatkhawm ding dana ngaihsun tampi ki-om ta hi.Nidang lai a mawhna a kituat pen mawhna dana tuat nawn lo mi bangzah hiam om ta.Ahizongin mangkang hiin hi kei phial ta leh Khristian muan huai te sex lamah pilvang veve uh hi.

Kiteen ma-a sex a zangkhate a kiteenna uh lawhcing taktak zolo thei hi.Kiitna pen nuntak sung man ding himah leh tua a kiteen ma uh hun tamlo nangawn ngakzo lo mawk uh hi.Tua ahih manin kicimtak vat thei uh hi.Kiteenma a sex zang pah loplop te gaai ek thei uh hi.Tua in a hun lo a phat lo in pasal neih kuul sak hi.Tua manin lai sinna zong sang tung man lo thei hi.A pasal in teenpih nuam kei laideep leh zawlgai suak in,tua pen a zumhuai mahmah a kingaihsun ahi hi. Sianthona(virginity) pen ki lakik thei nawn lo hi.Tua manin numei manphatna pen khat ahi hi.Sex a zat pih loh midang tawh kiteeng te ki-upmawhna tawh kidim in lungnuam thei lo uh hi.

Lawmngaihte sex zatpih sawm tinten zong ki-itna dik hi khin khollo hi.Tuabang miten zi a neih khit ciang na ngawn in lawmngaih nuamsa lai thei uh hi.Nupa kal a hi loa sex tamzat ten natna tuamtuam vei theihna chance sangpi nei uh hi.Tuhun ciang nat na gilo tuamtuam tam mahmah ta hi.Tua ahihmanin pilvang pen val ngeilo hi.Numeite pen gai thei uh ahih manin kiteen ma a sex a zat uciang lungnuamlo in om thapaai uh hi.Lungnopna pen a manpha mahmah khat hi.Pasal ten zi a neih ma un sex a zat hangun a zi neih uciang a zite un a virgin loh lam uh thei selo uh hi.Numeite leuleu bel a pasalte un a virgin loh lam uh thei uh hi.Tua ahihmanin sex zangsa tuak ah zong numeite chance se zaw kan lai hi.Ahizongin phawk ding thu khatah Pasian in numeite bek a siangtho dingin deih lo hi.Pasalte zong a siangtho ding in deih hi.

A kiteeng di veve te bangin malep kei thei le uh hoih hi.Pastor pawlkhat zong a gaaisa cih theih gegu peuh letthat thei mawk.Tua bang ciangin a kiteengte minpha zo lo hi.Tua banah a innkuanpihte nangawn in vang neilo tuam uh hi.Dan siangtho a kiteeng hi sam na pi a sawt lo a nau khawng hong neih mawk uciang thudik hong kilangkhia veve hi.Tuamanin hih dan kiteenna te pen ciamnuihna khawng peuh in kigeen nuam hi.”Pastor khutpal” cih kammal zong za ngei di hi hang.A kiteensak ten’ ta nei baih lua cihna hi.Bang hang hiam cih leh a gaai sa a kiteengsak mawk ahih ciang a. Dan siangtho zong kitheihsiamna hong omom leh, hong pengsuak tek tek ding tawh kibang hi.Tua ahihmanin pawlpi sia thutang(frank) pian pian zong a kisap hun om thei hi.

Thu-um mite amin bek a Khristian hi ding te hi lo hihang.Thu um lo mite etteh taka nungta ding te hi zaw hi hang.Sex lama sianthona ah zong khristian ahi lote etteh taka nuntak ding hoih hi.Khristian ahi lo namdangte khawng tawh utbanga gamtat ding hoih sam lo hi.Mi picing khat pen ei leh ei ki ukzawhna pasian in hong pia ciat hi.Lunggulhna a tuam tuam te pen a kinei ciat mah hi.Ahizongin a kihih thei khempeuh hih ding hoih khin lo hi.Pawlkhat te bangin khangno lai te theihsiamna nei zawmah lai uh hi.Khangno lai mawk un a tuci thei ding ah uh hi peuh civet vanglak thei.Ahizongin Timothe te khawng zong a khangno lai mah pan un na kikemzo uh hi. Bang bang hi ta leh khangno te aw, sex pen kin ngaihsut lua sam kei unla, na kiteen dong mah uh ngak keeikaai un!!

Behlap: 1. Pasalte kinepna pen Vantampi keng sumtampi keng himasa loin Numei in a virgin akending akhantawn a alungsim nuamsak pen hi zaw hi.
2. Tua mah bangin Pasalte zong numeidang na ciapkawi2 leh Khantawn a khatkia tawh na lungkim zawh loh khak ding kidawm leh ngaihsun sa in zi neihma kidawm in.
3. Christiante adingin zi/pasal neihma sex cihpen Pasian deihna hivet lo ahih manin ngaihsut huai mahmah hi. Sum leh sex pen Pasian taisanna abaih  lam pen ban ah Pasian in anak gen penpen tegel ahih lam phawk ni.

~ Thangpi Naulak
26th December 2011 
April24,17

Sunday, April 23, 2017

IH KITANGSAP MASAK UH

Zomite pen Hauh ding nopsak ding ki-ut mahmah in, ahih hang Tua hauhna, nopsakna dinmun ih tun theihna dingin akitangsam masa pen2 kinusia zawsop mawk ahih manin Tulai khangthakte'n ih delh masak kik kei leh, mite nung ah hattakin kitai veva khading ahihmanin, Tua amasa pen zong masa zaw leng cih deihsakna tawh khangthakte or khangnote akigen pha2 nuam hi hang!

Tua-in Jesuh hi, ihcih bangin Tua tawh kizom in #Pilna Pilna Pilna ahi hi! Lai Siangtho na ngawn in na neihsa teng a beilawh zongin zongin ci hi! Pilna in ih deih2 hauhna, minthanna, lungnopna, milian in hong bawl ding hi!

#PILNA LO TAWH VAI KIHAWM THEIH NA PI, PILNA NEITE TUNGTAN, HIHTAN, SEPTAN, BAWLTAN, HAUHTAN KIPHA LO HI" Tua ahihmanin Pilna kisam hi.

Hauhna leh sumlepaite kidelh masa a, pilna tawh sum hong zongte sangin ih zon masak hangin kihauzaw tuan lo in den mah a kipante in hong kheng zel hi. Tua ahih manin anuai ate ih khantohna dingin Pilna kisam hi.

Ih #Minam akhantoh nang
Ih #Biakna akhantoh nang
Ih #Business akhantoh nang
Ih #Social Lumuhgy akhantoh nang
Ih #Innkuan akhantoh nang
Ih #Mimal_Hauhsak nang
Ih #Sumlepai hauhsak nang

Pilna lo tawh kisem thei na pin, Pilna neite zah kimanlang lo, kibanlo ding ahih manin , #PILNA tawh na khat peuh2 kimakaihna, sepna dingin hanciam ciat ni!

#Minam vai leh Politics vai bangah bang mah pi I thei kei zongin MA, PhD khong hileng Mi makaihna, nasepna senpi ve, Mi Nam dangte zahtak leh i mipite zahtak zong bang ve hang, tun tan 10 ciang, zong aunglo kuan hong zah tak ding, Mailam ah Makai ding Khangthakte in phok un aw!

Political Science ah MA, PhD hilel ve,
MBBS hilel ve, Master, Doctorate  khat peuh2 zolel ve,
Tuakawm in sepnop khat semleng mimuan, misuan suakding in ihsepte zong tangtung zawlo ding maw sanggam!

Pilna tawh na khat peuh2 azia kai abat hang manlang zaw pek2 hi, Limtak pomin pahtawina hong ngahsak ding hi!
Lungdam
Siam Khaute
April 23,17


Friday, April 21, 2017

NUPA KAL NOPSAKNA DING" (1)

Hong khantohna ding: Na lawm tungah na zahtakna leh a hoihna na pahtawi theih leh na lawm hong khangto ding hi. Gentehna in nalawmpa’n nau pangte ading a deihsakna pen phat, pahtawi le cin nidang ciangin hong deihsak, a gamtat hong hoihsem ding hi.
            Kipahtawi lo a kigensiat/tawt uh leh khantohna sangin kigal neihna hong piang zaw ding hi.
            Laiat pan sangsia tampi tungah a dotna, “sang siapi pa hahkatna hangin sangsia hoih bang ci-in suakthei ding na hiam?”
            Sangsia tampite dawnna ah: “ka sepna tungah hong pahtawi siam leh ka hoih/hahkat ding hi.”
            HI MAH HI. Na zi/Pasal tungah pahtawina leh phatna tawh kipanin la na tate tungah zong tua bang mahin pahtawi dan siam in. Tua hileh na nupa kal leh na tate nuntak zia ah hoih lam manawh namu ding hi.
“Pahtawina in amah nu/pa Khangto, lian sak ding hi.”

2)    Lungduaina tawh Sepsak/Gamta in.

Nihna ah: Nupa kal nuam nasakna dingun, Itna tawh na kisepsak un. Hih teng ah Itna tawh hih ding pawl khat in:


Pasal theih ding
Ø  Na lawmnu kiang ah, Hong It, Ngailua ing ci-in ahang gen in. Tuadanin natung ah a hoihna na vagen ciangin amaitai sak in, hong lungdam mahmah ding hi.
Ø  Na zi tawh tukhomin thu kikuppih zel in la, na ngaihsutna leh na thuaknate kuppih zel in.
Ø  Na lawmnu adingin letsong pia-in la, na zi-in na itna leh khualna atheihna ding in.
Ø  Na heh laitakin na lawmnu kiang kampau dan kidawm, siam in.
Ø  Inn na sep huh zelin. Na zi Itna tawh na huhpen na ta ten hong muh ciangin alung uh nuamin Inn sungah Itna om e ci-in khamuang ding uh hi.
Ø  A hoihna leh a siamnate genin la, a siamnate hangin hampha ing cih gen zel in. (hihbang siamna anei zi ka neih hampha ing.)
Ø  A nute kiang ah na zi hoihna gen zel in.
Ø  Na zi-in na hong hihsak ciangin lungdam thugen zel in. A it huai mahmah thu mal nihin “Lungdam” ci zel in.
Ø  Nisimin thu ngen zel in:
o   Na zi leh na tate tawh.
o   Na zi tawh.

Zi theih ding
Ø  Na lawmpa ana sepna panin hong ciah ciangin kam khum tawh hoihtakin na dawn, muakin la a vante nasang in. Mai gum, mial sa-in na dawn kei-in la maitai sieusiau in.
Ø  Na tate tung ah napa un ei nuta teng hong khualmanin gim leh tawl khual loin na sem cih na tate hilh in. A pa na sepna panin hong tun ciangin na tate’n a pakiang ah genkik dinga a pa-in a gimna mangngilh ding hi.
Ø  A hoihna bek gen inla, na tate tungah hilh den in.
Ø  Min na lawmpa hoihna honggen leh ama kiangah hilh zel in. Hilh leng kiphasak in teh cih lungsim nei kei in.
Ø  Nikten puan silhzia kidawmin, Na kizepna-in mi dang lungsim alak loh nangin/minhong uk loh nangin. Ahih hangin Zan ciangin na lawmpa lupma’n na lumin la, lamdang asak dingin tangguakin puan nuai ah nalumin la...itna kihawm dingin a mansa-in na om in. Tuadan hileh ka zi-in a kilawm a pumpi midang lak lo-in kei ading bekin koih a hong lak, aman kei hong it”ci ding hi.
Tua dan ngaihsutna-in ko ngeina tawh kituak kei na cih leh phamawh kei. Nang ngaihsutna danin gamta inla tuni-in na lawmpa a ding koici om le cin a hoih pen diam? Ngaihsunin.

Na ngaihsutna in hunla kha mah ding hi. Hi hi, Sepna tawh itna lakin, gamtat sawmpah in. Itna leh deihsakna tak tawh na kihuh nak uh leh na nupa kal uh hong nuamin na lung uh hongdam ding hi.

3) Kitawtna/hawmthawhna tawm leh
John genna ah, “ka zi-in hong tawng den a, Ni simin ih Inn neu lua, ih mawtaw uh lui lua, ka sambawl nang sum nei ngei keng…’ci-in hong tawtbawl den hi.”
Anna in gen a, “ka lawmpa Inn hong lutsim in, hih danin hong cihi, Sa na huan ciangin hihdanin huanin, bang hangin na puan tutna tungah pho na hiam?”
Na nupa kal uh a nopna dingin lampi hoih penin, Na bawl, na sepnate uh kigensia, hawmthawhna tawh kitawng cihte a omloh ding hoih pen hi. Hi hi. Nidang ciangin hilhna ding, taina ding, tawt nading a om leh hawmthawhna tawh ci lo-in, nang kidong masa-in la, hih ka tawt sawmna pen a hihding mah maw, kul mah hiam? Cih ngiahsun masa in. Ka tawt sangin, lampi dang khat tawh ci leng ahoih diam? Hih dan hoihkei cia, tawt sangin, sa a huan ciangin, lim mahmah e hihdanin hih zawlai le hang lim zaw lai ding, na huan zel aw siamlua teh ci-in pahtawi lecin hong lungdam ding a hong siam semsem ding hi. Tua hileh Ki-itna hong khang semin nupa kal ah na neu cikcik tawh kitawt kisel hong tawm ding hi.

I gensiat sangin a hoihna lam gen lehang itna, kingaihna leh kikhualna hong khang zaw ding hi.

IhItna-in khialhna khempeuh maisak hi. (1 Per 4:8)
Khat leh khat na kigensiat, tawt uh leh na ki-Itna, lawmtaatna uh hong sia ding hi. (Gal 5:15)

Itna tawh en in, Itna tawh hong kithuk kik kei zong.
            Mi pawikhat in; bang hangin a nuai ate danin kenhih ding ka hiam cithei hi.
            1) Zahtakna, pahtawina lakin,
            2) Lungduaina tawh hihsak, sepsakin,
            3) Gensiatna, tawtna, hawmthawhna tawmsak in?
Ka nu leh pa in kei tungah honghih ngeilo pi, ken bang hangin ama tungah hih tuan ding ka hiam?
Ans: Jesuh Khrist in hong genna ah na nu leh pa itin, amau nang a hong It kei phial zongin ci hi. (Mtt.5:44-46).

Ka lawmin kei tungah nahoih hong hihsak kei phial zong in, ken amah pahtawi in, na hoih ka sepsak ding a, kagensia kei ding hi.

Hong tha hatsak Pasian hangin na khempeuh ka hih thei hi. (Phil. 4: 13)
A baih ding hiam leh? Baihlo ding hi. A hihhangin Pasian vang liatna tawh kihihzo ding hi.


=> Aban dam leh zom zel ni,

Translated by: Siam Khaute
Anuai ah laibu ah om hi, ih deih leh kakiang ah om $20 bek


           


ZOMITE ADING NGAIHSUTHUAI THU

#EI_ZOMITE_ADING_NGAIHSUT_HUAI_THU
BISHOP - LIEN KHEN THANG
August 1/ 2016
Ei Zomite’ ading, ngaihsut huai thu khat, ei leh ei mi ban ih kisak hang, UNDP te leh Kumpi Sipuazi leh Amyota Khantona lam lente hong muh dan cih article kong puak kawmin, kei muhdan khat zong a tomno khat in a nuai a bang in hong pula nuam ing.
Ei mite pen in, ih leitung nuntakna hamsa salua deuh a hiam maw, kha mi cihma ki om in, van ah hingtang in len kisawm phial ta maw hi. Gilkial daangtak leh zawn leh ngau na ih sa mahmah a, ahih hang, nezo dawnzo pian in, ih gil hong vah sunsun leh Pasian cih thadah ei mau min nangawn ki mangngilh thei hi. Nei pian in, zu leh sa nezo in nuam sa pian leng, gawl bembem, kamdimtakin Halleiluia, Praise the Lord ki ci zaizai in, Vantung gam malep dan khat in ki om phiupheu thei hi. Zawn puak nop kisa mahmah in, pilna leh hauhna ki puak siam zo nailo, kipai siam zo nai kei deuh leh kilawm kasa hi.
Ei mite pen, annek tui dawn, sum leh paai bek tham lo, pilna ciimna, upna, thu khualna, cihtakna, ki-itnate ah zong zawng khal lai, picing zo nai peuhmah lo hihang.
Ei Zomite lah ah, ih hai, lai theihlo, laitan neihlo, ih pilna neihlo pen na a sa, a awlmawh mahmah alaitang na venven pen mi kitam pha nai lo hi. Tua ahih man in,lai thei khempeuh mipil ahih lo hang, mi pil khempeuh pen pilna nei vive ahih lam tel in, pilna lo tawh mui kibun zolo ding, gual tung kituang zolo ding cih thei ni! Tua bang lungsim ih neih khit tek, ei khangthakte in, a maan pha mahmah ih khangno hun sung in, ih sum ih paai neih sunsun te tawh pilna pen tup lian bel in nei a, han ciam tak a pilna ih sin/zon ciang bek in, pilna kuitung, gualzawhna lukhu nelkaaite khu in, pilna ciimna phungpi ahi ih biak Pasian mahmah tawh zingvai nitak vai ih hawm khawp ciang, Zomite bangkua sung khempeuh ah, nuntak gim hong nam pan ding, a bucing khantona in, ih mite’ nuntakna sungah kip tak in zung hong kha thei pan ding hi.
Citciat in ah: Mel hoihna Topa piak hi napi, mel hoihna tawh mi tampi puk citciat hi. Hauna Topa thupha hi napi, a hau pawl khat Pasian mangngilh lawh citciat hi. Pilna Topa piak hi napin, a pil pawlkhatin Pasian awl mawh lo citciat hi. Za liatna Topa piak hi napi, a za lian pawl khat in Pasian mangngilh citciat hi. Cidamna Topa thupha hi napi, cidam sungin Pasian hehpihna ahihlam kiphawk lo citciat hi ( Pu Lian Za Kam, L.L.B; Advocate; Suang Suang magazine, p.140).
Ih nisim nuntak suangpona ah, pilna tawh thu ngaihsun a, pilna pen pansan kim mahmah khat a ih neih ciang bek in, ih sep ih bawlna leh ih vaihawmnate khempeuh ah, daupai maapai in, lawhcing tak in maa ih tung zo ding a, pil na gahte lungdam maitaai tak in ih lo zo pan ding hi. Tua ciang bek in, ih tuptup, ih deihdeih, ih lung gulh mahmah kumsawtpi a khawm khantonate ih Zogam, ih Zomite nuntakna ah hong tual suak ding a, gualzawhnate paak bang in ih tawi thei pan ding hi. Buh aal khuang e, taai khua vaal ta, ei Zomite gilkial dangtak, zawn leh ngau na sakna pan, ih pilloh, laitheihloh, laitan neihloh, ih hainate phawk siamthei in, pilna deihna lam ah kal khat ih suantoh ding, hun mahmah ta hi. Upna leh pilna tawh khut khat tawi khe khat khai bangin apicing khantohna lam ah.kalsuan diamdiam ni!. Tua hileh, Vantung ah na deihna a kicin mah bangin, leitung ah zong hong kicing ta hen, cih, ih Vantung thungetna hong kicing taktak pan ding hi (cf. Mt. 6:10).
Nisim naisim ih nuntakna leh ih vaite khempeuh ah, pilna tawh gelkhol masa, thuman thutak lampi tawn, upna tawh kal suan in, hanciamna bul let tawn tung zo leng, ih nuntakna hongpi cing in, hong nosuah ding, Zo laukha paallun ding hi.
Sepna bawlna, nopna dahna, nek leh dawnnate ah sem khawm bawl khawm diamdiam; nuam khawm dah khawm, ne khawm dawn khawm liailiai in, ih neih ih lam sunsunte zong, Thang Ho leh Lian Do te mah bangin mimtang phel hawm taangtang phel hawm leng, ih neih ih lamte zong Pasian in thupha hong piak sak ding a, hawm leh zeek hong cing ding, ih lei nunna ah van nunna ma lep in, lungdeih teng lii bang hong cing ding hi.
Ngaitui Von Tawi
Zogam Siampi
Msgr. Felix ZOHEISA
Kalay Diocese
Credit: Zo Daily Digest

NUNTAK NGAMNA by: Sawmlian Thomte

#NUNTAK_NGAMNA
Mihingte a si dinga nungta i hi a, a nungta dinga si bangzah hiam om hi. Tua nuntakna pen nopsakna, lungnopna, lungdamna, haksatna, lunggimna, buaina, natna, leh sihna tawh kidiah tawntung a, kipelh thei lo, a kimakhelhden, i nuntakna sunga kiphumcip ahi hi.
Leitungah i nuntak sungin, hihna, sepna, nuntakzia, leh kalsuandan tuamtuamah i nei uh a, tua i kihelna, i nuntakna sungah khatveivei thu limci, lungnop nading, leh thu sia la sia, liam le bai theihna leh a siahuai mahmah sih theihnate in hong nawk a, eima nuntak nading, i innkuan kepbit nading, i minam mailam khantoh nading leh mi hong simmawh-bawlsiatloh nadingin si ngam a panlak a kul hun om thei hi.
Mi in i omna pawlpi leh minam a gensiat uh, a thusimloh uh ciangin i omna pawlpi leh i minam a daisakte tungah phu lak nopna leh, i hihna humbit nopna hangin khuttum leng liang a kitotna leh thusiazaw piang thei a, tua bang hunah tua pawlpi leh minam adinga a si ngam tampi om hi.
Zomite nuntakna sungah, mite in hong simmawhna leh bawlsiatna hanga nam kal buaina hong omin, tua bang hunah Zomi adinga si gam nungak-tangval, nupi-papi tampi om hi. Tuate pen loh theihloh a minam humbit dinga hong kuankhia a om laitakin, mai lam kalsuan zelna dingah Zomi pen mite sila-a a om maimai ding lauhna leh mite pampaih hih ding lauhna tawh a kuankhia tampi mah om veve hi.
Sih ngam nuntakna pen hoih mahmah, thupi mahmah hi. Tua sih ngam nuntakna hong tun taktak ciang bekin a hihna uh a kilangkhiasak pawlkhat om thei hi. Tua sih ngamna sangin a thupizaw khat om a, tua pen hun hoih leh hum manpha a om lai a innkuan, pawlpi, khua, minam leh gam adinga ‘nuntak ngamna’ ahi hi.
Innkuan sungah, innkuanpihte phattuam nading ngaihsun mahmah lo a, nasep ding leh khantoh nading lam a ngaihsun lo, a hun manpha leh limci teng a mawk beisak, innkuan a buaisak mahmahte khawng pen pua lam pan innkuan siat nading hong tun hun ciangin a si masapen ding, sih ngam nuntakna a nei bangzah hiam om hi.
Pawlpi sungah zong, biakinn a Pasian bia dinga hun a ngah man lo(!), biakpiakna a thusim lo, pawlpi in sep le bawl ding a geelte uh zong a thupisim lo leh kipawl nadinga nuntakna leh hun a piakhia ngei lote khawng pen, midangte in tua pawl gensia-in suksiat sawm hi leh a zadah pen, a kitom masapen khawng peuh hi thei uh hi. Tua bang mite in pawl adingin sih ngam nuntakna a nei taktak mah ahi uh diam?
Minam adinga si ngam mahmahte minam adingin a nungta ngam hi khin lo uh hi. Cihnopna ah a hun hoih uh, a thatang hat lai uh pen kiim le kiang, khuapih-tuipihte tawh kilai nading maimai a zang a, zu le sa tawh kidiahin, naupang leh piteek-puteekte a linglawngsak, mite cimtak mahmah a nuntakna a zang bangzah hiam om thei hi. Tuate pen khua dangte in a khua uh suksiat sawm leh a si ngam masa pen khawng hi zawsop leuleu uh hi. Minam hihna tawh kizuiin – pau le ham, ngeina, zia le tong, nuntakzia zong a thupi sim lo leh, minam khantoh nadinga sem nuam lo, minamdangte laka kibubu mite khawng pen minamin haksatna a tuak ciangin a si ngam mahmah khawng hi thei bilbel uh hi.
I gennop bang hiam? Sih ngamna zong a sia khin hi lo a, nuntak ngamna a om kei leh phatuam taktak lo hi, cih ahi hi. Mahatma Gandhi, Nelson Mandela, Abraham Lincoln, Mother Teresa, Aung San Su Kyi-te pen a gam, a minam leh a nasepna uh dingin singam uh a, a nuntakna uah tuate zangkhiain, a nuntakna uh pen a itte uh adingin a hoih theipen leh a meet thei pena a zat uh ciangin lawhcingin, mi thupi leh mite zahtak ahi uh hi.
‘Zomi ka it’ ci-a gengente khempeuh Zomi adingin nungta ngam tuan lo uh a, ‘Pasian ka it’, a cici khempeuh Pasian adingin nungta tuan lo uh hi. I itte phattuam nadinga nuntak pen sih ngamna sanga manphazaw hi. Innkuante adinga si ngam napi, innkuanpihte’ phattuam nading bangmah a sem nuam lo, innkuan khantohna ding bangmah a ngaihsun lo khawng, pawlpi leh minam it ci-a tua a itte adinga a nungta ngam lo a tam leh, mailam kalsuanna-ah tua a ki-itsak mite hangin pawl in phattuamna ngah lo ding a, si ngam zaha pawl khantoh nadinga hong nuntak uh ciangin innkuan, pawlpi, khua, minam leh gam khangto thei pan ding hi. Tua banga nungta ngam lote, kingaihsut nading hun hoih nei uh leh tuate adingin a singam takpi mah diam?
~ T. Sawm Lian, Daihna Cabin, 20/4/12

Friday, April 14, 2017

INNLAWI, MIKSI THAHNA DING ZATUI

INNLAWI LEH MIKSI THAHNA DING ZATUI
Zogam lam, India a kipan, mun tuamtuam a om Zomite in Innlawi leh miksi ih thah theihna dingin zatui hoih kihawm sawn ni. Sum tampipi bei kul lo in tawm man mahmah van pawlkhat te tawh Innlawi leh miksite beina dingin deihsakna tawh kihawm sawn ni e.

Hih kagen ciangin India New Delhi ka om lai kaphawk mahmah hi, inn sapte pen neu thei mahmah in, Innlawi tamthei mahmah a, zatui tampipi man lei leng zong bei thei mahmah lo in sum tampipi lah kibei mawk hi. Tuadan mahin USA ah zong sum tampipi bei-in ihlei hangin hoih zotuan mahmah lo a, tuni in ahoih penpen kigen ding hi hang, New Delhi om lain thei kha leng zaw sum beikei ve maw cici ing.
Na sin tek un Khakha sungin Innlawi na mu nawn kei phial ding hi. Tua zatui dingin bang teng hoih hiam ih cih leh:
1.      Maida powder, an gawivui
2.      Soda, sungpuakza
3.      Sugar Cikhum
Hih thum teng hel ding hi ziau hi. Na hel ciangin tui tawh helin tui zilzial sak cih zong kingah in tuate Innlawi om na munte ah tah kawi2 ding, Powder dan mahin a vui-in hel tuadan in zang in tua powder pen Innlawi omna ah theih, tah kawi2 ding hi.

Hihteng na helciangin Soda pen tam lua leh Innlawi leh miksi in duhlo ding a, akhum lam atam kum ding hi. Soda bel tamsak lua ken. Hih Soda kihel powder khum pen innlai leh miksi in duh a, anek ciangin Soda in asungpuak sak in simang ziau hi.

Hih tawh kisai pen kei practical a kasin ngiat ahih manin hong hawm sawn hi ing,
Zomite ih omna gamgam ah Innlawi na hauh leh na sin le cin kal2,3 sung in innlawi na mu nawn kei ding hi. Hih pen hoih mahmah in sum lah tawm bei penpen hi. Nasin ciat un.
Deihsakna tawh
Siam Khaute

April 14, 2017

Saturday, April 8, 2017

TEDIM GAM THU TUAM2

TEDIM_GAM_THU_A_TUAMTUAM
~ Tawmging beh khang tangthu -1973 pan...
A sunga om Thute :
-------------------------

MEITEI GAL THU
KISIM NUNUNG
TEDIM PAWL
ZOTHAU NEIH NAA
MEITEI TE PAU SIAT
MANGKANG KUMPITE KHAN
TONZANG KHUA KI UKNA
TEDIM PAU LE TEDIM NGEI NA
KAM HAU UPADI
KAWLLAI SANG PIANCILNA
ZOMI PALIK KIPAT NA
TEDIM GAM A ZATO OM CILNA
PIANTIT GAM COOLY KUAN NA
JAPAN GAL THU
Tedim levy pianna
Kawlgam Paltante, India gam pai na
Mangkangte Kawlgam lut kikna.
Tedim mi, 1945 dong galkap sunga minphat-na ngah aki thei lai teng.
Lusuang gal thu
Tonzang khua Japan galpi
************************************************************
#MEITEI_GAL_THU
Tedim khua a ukpi Pu, Kam Hau a khan lai-in, Falam, Dallang tawh kipawl a hih man in, a pilna, a hanna le a uksiam naa, a hauhna kithang mahmah hi. Khamtung mi veve, tua zahta-a, a min a than ciang-in, Meitei gam ukpi, Leengpa, a kici, Leeng mangpa‟n haza in, 1834 a kipan Tedim gam ongsim den hi cin, kumpi zum lai sung ah om hi cin ciamtehna om hi.
#KISIM_NUNUNG
1857 kum ciangin, Maha Raja Nilsein, makai in, a gam mi galkap, mi 3000 tawh, Tedim gam sim dingin, SUKNUK (Sugnu) lampan, Pu Kam Hau' theih kholh lohpin ong kuan uh a, “MUANHENG zangah, Camp ong bawl uh hi. Tua lai pan Advance HQ bawlin, Suangkaang mual dungah, panmun bawl in a nuai a bangin kam zuau ong pai sak hi.
(l) Kam Hau pawl in ong kap leh, a thau kuang sungah tui phul ding.
(2) Phim le khau leeng sak dinga' ,a mit uh kikhui ding.
(3) Naang khau lom leeng dinga, a khut uh ki lehhen ding ci sak hi.
#TEDIM_PAWL
Tedim pawl in zong, Lailui khua khung mual le leitawhtan kikal,mual dung tengah, taakpang sat kawi kawi in, khua mial cianga, a hal uh leh, tua meikuang ziazua,a muh ciangun,mihing tam mahmah ding hi cin, Meiteite lungkia pian pah uh hi.
Tua banga, ni sagih sung, a kigal toto khit ciangun, Meitei galkap mang lian penpa, Suangsuang tung a san‟na pen ah, kahin, a gal sim nang khuadak kawikawi hi. Tua laitak-in, PU ZA TUAL in, thau a suak thei peuh mah hiam? ci- a,a sin naa in, ngimngim a, a kap leh a gawlgui kha a, Beeltang lui sungah kiasuk-in, si pah a, la-hi bang na phuak hi.
(a) Pau kisa a, sak ciang teimei, keimah bang hang, phuk ing e.
(b) Keimah bang hang, phuk ing aw e, gun lui-ah, naang bang diang e.
Tua banga, thau a suah theih ciangin, Tedim pawl in Meiteite pen, vok delhin, delh uha, a giah phual gei Tuithaulii, gun sungah nawh khia gawp uh hi. Meiteite pen, tui peek thei teng leh, a mangpipa ii Bodyguard tawh mihing tul thum sungpan, tul khat suakta bek hi kici hi.
#ZOTHAU_NEIH_NAA
Tedim gama, zothau tam ki pat naa pen, Meitei gal a kizawh ciangin, zothau pen, gun sunga kimu tawh, gun gei a kimu tawh, singheng, suanghenga, kisel kimu tawh, a kigawm cianga tampan hi kici hi.
Meitei gal taite lau saansaan na thu khat-ah, Tedim gam pan a, silah nungta-a, ataai ciangun, gam sunga, vaka hamte in “Taktapa” cih bang pian-a, a ham ciang leh, tunpi leikua tuak kha a, a deh gawp ciangun, Kam Hau ten, ah ai uh, ong khah hi cin lau saansaan uh hi.
Tua khit a kipan, Meitei mi khempeuh in, Tedim mi, Kam hau mipen, ong zahtak bawl den uha, a tate in, a dot ciangin, Kamhau mi ih cih pen, hi bang hi cin, Falam zasante a kam sungah baak uh hi kici hi.
MEITEI TE PAU SIAT
Meitei gal kap ten, Tedim khua ih sim zawh ciangin a saiha teng le, a zii, kua pen in tang ding ih hiam ci-in kituh khawl ni loh hi cih thu, a nuai a bangin, Pi Ciin Ngul in, la na-phuah hi.
1. (a) Zang vui sai le, lia ka sak duang, do tan sa, bang hawm khawm e; (b) Na awi nam aw, zin aw e, gual aw e, na awi nam aw.
2. (a) Khua minthang beel, bang suan ding do lun mang zong, dawh ai tawh kop sun ni bang, a sa ci e; (b) Dawh ai tawh kop, sun ni bang a sa ci e, zin in awi lo, khua khang phai, bin sem ve e.
3. (a) Sun ni dong hon, khua van nuai, mi za siam in, seino gual in, tawi thang hawm, taan ding ci e. (b) Ih tawi thangno, damtui a, aluan sangin, vaimang na lam, nuai sil kia, bang tom hang e.

MANGKANG KUMPITE KHAN
1887 kum a kipan in, mangkangten, kawlgam sung teng a lak khit ciangin, galkap mang RAIKES a cih makai in khamtung gam sim nuam in, kawlpi pan ong kipan hi. Tua hun a, khamtunga, gual zo pen, Falam Pu Tson Bik sam sak hi. Tson Bik kiangah, khamtung gam, AIJAL khua pai nuam ka hih ciangin, na gam sungah, ka pai thei ding hiam cin dong hi.

Tson Bik in, khaktan ngam lo ahih manin, 1888 kum a kipan, khamtung kah dingin ong kipan uh hi. A hih hangin, khamtung mi ten zong, a hat zah uh sit lo a, Tul suk, phat zang, leisan mual donga, a khaktan ciangun, kum thum sung kinanga ,ong kah zo pak samlo uh hi.
1889/90 Kum ciangin ih thau, ih tem zat kibang lo, ahih manin, kinang zo nawnlo-a, Sihzang gam Vangteh khua le Saizang khua ong nawk-in, Tedim khua ong tung in, ong teengcip pah uh hi. Tedim khua pan, Falam Tson Bik kam khak na le, mangkangte zia, kithei khin ahih manin nakpi-a, kikapna om nawnlo hi.

1890 Kum ciangin,Tedim Vuandok masa pen, Mr. Carey le, Tedim gam hausa liantengin, a nuai a bangin, gal kilemna, kamciamna na bawl uh hi. Sial go uha, asi lak-ah, sial mei diah in “Tu lang khat siah gal le sa in kinei nawnlo ding hi hang. Gal lel sa lel ih om leh kihuh ding hi hang”, a ciampel zaw sial si luan bang in, asi luang ta hen”, ci-in, sialmei in, kivat uh hi, ki ci hi.

TONZANG KHUA KI UKNA
1-2-1891 Ni ciangin zingsang khuavak ma nai 4 AM hun in Tonzang khua, theih kholh lohpin, mangkang gal kap mang Major Lundhall makai-in, um cih a, a nuai a bang teng ngen hi. (1)Kam Hau gam ukpi ding Pu Hau Chin Khup, a deih na (2)Tonzang ten, galsim thei a,a gal matte uh nget kik na.
A tunga, a ngetna mah bangin, Pu Hau Chin Khup le upate pawl khat, Tonzang pan, Tedim, Thangpite, nawk in, Rangoon dongah paipih hi. A gal matte pen, Tonzang pan ciah pih in, a khua lam ciat ah, ciah sak hi.

Pu Hau Chin Khup pen, Rangoon khua ah, kha (6) khawng tamsakin, mangkang kumpite, pilna, siamna le, a galkapte, galvan teng, a lah khit ngingei ciangin, Kamhau gam sung ukpi zaa pia in, khamtungah ong ciah sak-a, a nuai a bang la zong ki phuak hi.
(a) Van sin nuai a , do lun mangten, ka min anglai a sia e;
(b) Ang a siatsa, lun no hing e, ka siang haibang, ngak ing e.

TEDIM PAU LE TEDIM NGEI NA
Tedim khua a, Pu Kam Hau in ukpi na sem a , a pilna, a siamna le, a hanna, vaihawm siamna pen, kithang mahmah ahih man in, a sim a mal pan, Guite , Zo , Thahdo, Vaiphei in na bel , inn 300 dong na pha ngei uh hi. Tua lai huna, Tedim khua a , a teeng khawm, mi nam kimte pau kigawm pen, tu hun ciangin Tedim pau kici kici hi. Tua lai huna, sihna, nopna a, zu hawm dan, sa-hawm dan, le lasak dan, te pen, Tedim ngeina kici a, tu tu hun dongin, Tedim kam pau mi ten, a ten na khua ciat ah, na zui uh hi.

KAM HAU UPADI
A tunga kigensa mah banga, Tedim khua a mi nam kim a ten khawm hun laitakin, Hausa upa teng vaihawm in, thusia a pian le tua ci khen ni, thu pha a pian le tua ci gen ni ci-a, a nam nam a, a bawl kholh na pen, tu hun dongin Kam Hau ngeina, Kam Hau Upadi ci-in, Tedim gamah kizang lai hi.

KAWLLAI SANG PIANCILNA
1904 Kum in, ABM pawl pi mangte vaihawm in, Khuasak le Tonzang ah, Kawllai sang om masa pen hi. Tua hun lai in a siate un, Kawilai hilh lo Pasian thu gen na thuah khawm uh hi.

ZOMI PALIK KIPAT NA
1906 Kum in, Tedim khua ah, zomi palik 50 ki phuan a, tua lai-ah, Khuasak Bo Mang Pum le Tonzang khua, Pa Suan Pumte, makai uh hi. Tuate pen 1910 kum ciangin, Military galkap suak-in, Falam ah mivomte tawh kigawm uh hi.

TEDIM GAM A ZATO OM CILNA
1890 Kum mangkangte Tedim khua-ah ong teng pah a, galkap zato, sikkhauto le vuandok zumte ong koih pah uh.1909 kum in Tonzang ah civil zato kikoih a, 1924 kum ciangin Tedim khuangzang mun ah kituah hi.

PIANTIT GAM COOLY KUAN NA
1917 Kum in, leitung galpi masa a kici mang mikangte leh Germanyte, kisim naah, galsung nasep huh dingin, mangkang kumpiten, huhna ong ngen uh hi. Tedim gam sung pan, sukte le sihzang kigawm, mihing 500, Kam Hau uk sungah 500, a vekpi gawm, l000 kipai hi.
Tua mihing tul khat pen pawl nih kisuah a, nambat 61 le 62 in ki khen hi. Tua Piantit Cooly sunga, mangkang makaite Captain Fauler, Capt Lundal, Mr Okh, Mr Caldon le Mr Wieflie te ahihi. Nambat 61 sunga zomi makai te pen, Bo Mang Pum,U Pau Za Cin,U Chin Mang, Ngin Vum, U Vial Zen, U Hau Za Nang, U Hang Kho Chin le U Chau Kamte ki thei lai a, a dangte ahun sau vei a hih manin kithei zo nawnlo hi.

Nambat 62 sunga, Zomi makaite pen, U Do Chin Lian, U Khup Za Dal, U Thawng Za Kai, U Song Theu, U Khat Kam le U Thuam Pau te ban-ah,U Kam Za Mang, U P a u Chin Lian, U Lian Za Kham, U Vung Za Kham, U Pau Za Gin,U Kham Khen Pau, U Pau Za Thang le U Kim Vungte, ban-ah, mi 30, ukte pen, kithei kim zo nawnlo hi.

Piantit paite khasum pen, a lianpen, 100/- sang, 75/- sang, 50/- sang, 30/-sang pawl li in kikhen a, Cooly nautangten, 20/- sang hi. Misite luang man pen, kumpiten 300/- pia hi.
Piantit gamah, Camp om na pen, thumvei ki-khel hi. A masa pen in, BISCOUT kitunga, tua lai pan, gal kikapna phual, a nai na pen tai 25, kihal bek hi, a kicih mah bangin, gal kikapna, thaupi gingte kiza den hi. Khuamial ciangin khuaphelep taangin, a kizom den in,tang zuaizuai den kimu hi.
Tua lai Camp panin, kinung kin-a, Brazi Camp a cihna mun kitungin, sauveipi mah kitam hi. Tua lai mun pen, Piantit Cooly pai khempeuh, kigawmna Camp hia, mangkangmi, sen, mi vom, negro, galleeng, tangkun, kawl, cih bangin, pawl (78) ki gawm na mun a hihi.

Piantit gam a, khuadam na thu pen, genteh na ding kithei vet lo hi. Khedap sungah samul puan nam khat kiphah hi. Mawza thuap nih, pheituam thuap thum, puannaak thuam li, khuttuam, ngawngvial, lukhu thuap khat le nih, kisilh napin kiliing lai hi. Zan khuavak a, vuuk namkhat a zu den pen, zingsang ciangin, bikhatuite pen, cimbeng bangin, pi khat pi nih, ding kaai hilhhelh a , tui tawi kul lo-in, tuate pen, maiphiat nang, tuilam dingin, kila pahpah hi. Khuavak ciangin kongvangte pen, vuuk in khak tan ahih manin, tupeek tawh tokhia a, kihong zel hi.

Piantit gam a, Tedim mite nasep hahkatna, manglianten a muh ciangin, London kumpi pan a zak ciangin a mi mu nuam ing cin, ongsam a, a-nuai a teng va pai hi. Capt Fauler, Bu Mang Pum, Vial Zen, Thawng Za Kai, Song Theu, Kam Za Mang, Vung Za Kham, Hau Za Nang, Thiau Kam, Thuam Pau. Kumpi pa in leimong pan a gal huh dinga nong pai uh mangkang kumpite taangthu a bei mateng ka mangngilh kei ding uh hi, na ci lian bek hi.

Piantit gam a, kum khat val a kitaam khit ciangin, paltan tum suak pah ding cin, Barazi Camp pan-Loan khua-ah, nambat 62 Kamhau pawl kipai hi. Ni khat ni ciangin Barazi Camp lui a om lai nambat 61 te pawl pen, Germanyten, Bombs a khiat gawp ciangin, inn lamah na ciah suak thei pah uh hi.
Tua thute a kizak ciangin, Kamhau pawlzong paltan tum nuam nawnlo in, a kibawl gawp ciangin, makai pi pa, Captain Fauler pen heh mahmah a, plantit pai teng noptuam nang bangmah bawl nawnlo in, a nuai a tengin, ngun nam khat ciat ngah bek hi.

(1) U Thawng Za Kai (2) U Song Theu (3) U Maung Pan.

1917-a, Piantit Cooly kuan na pen, khamtung mi ten, kumpina asep, kipatna, khual gamla a zinkhiat, a ki patna, ahih manin, a paite pen, asi ding mahmah in ki-ngaihsun a, tua huna, dahna pen, tu hun dongin, ki mangngilh theilo hi. Piantit paite la phuah a nuai a bang in kiciamteh hi.
1. (a) Ong kithang ven, vaimang na khan, ciau tui len, naak ong khon e;
(b) Tongluan siam a, thang khem sang e, ka teh pih ding bei tah e. 2.
(a) Pian tui a gam, lei aw e, sial za tam, tuang a tun na;
(b) Sial zatam pian, tui ngak hen aw, ih sau lam, zong ta ni e.

ZOMI PALTAN TUM KIPAT NA
1921 Kum ciangin, Mangkangten, Piantit gam a zomite, nasep hahkatna mangngilh lo-in, Tedim, Falam, Ha-ka ah, Paltan thak Company khat ciat ong phuan a, Maymyo ah 4/70 Chin Rifle kisuak hi. Kanpetlet te pen, paltan sungah na tum masa hi.Tedim mi sung pan in, (1) U Thawng Za Kai (2) U Tun Khaw Lian (3) U Kim Vung (4) U Pau Za Gin (5) U Kham Khual le (6) U Gin Lam te makai uh hi.

JAPAN GAL THU
1941 December kha sungin Japan galpi kawl gam sung, a nuai a mun tengah, hong tung masa hi. (1) Meite (2) Tavoy (3) Moulmein (4) Phapong. Rangoon khuapi ah 23.12.41 nin a masa pen Bomb ong khiat a, nin, Bomber 60, le Fighter 30, ong pai na sungah, vanleeng 11, kikap khia hi. Mihing tul nih si-a, zanga liam hi. 25/12/41 nin Bomber 80, le Fighter 20, ong pai leuleu a, Bomber 7, le Fighter 14, kikap khia hi, cin kiciamteh hi. Japan galkapte pen, Bo Chuk Aungsante pawl tawh ki kop a hih manin, hat mahmah a, Mangkangten, a cih nanguh a theih nawn loh ciangin, Kawlgam sunga Kumpi galkap khempeuh 20 May 42 a kipan a nung kin nangun thu piata hi. Tua bang a aki nung kin ciangin apawl ciatin zan khua mial ciangin, ki pai a, sun ciangin ki tawl nga hi.
Imphal khua a ki tun ciangin, C-in-C galkap mangpipan, Chin le Kachin teng Levy nasem dingin, a gam ciat ah ciah sak a, Karen le Indian miteng, Hoshiarpure le Deradon khua ah tawlnga sak hi.

Tedim levy pianna
1942 April kha a kipan Kawlgam sunga Japan te hat dan a theih ciangin, Vuandok N+W+Kelly O.B.E, in Tedim gam sungah Levy nam nih in ong phuan hi. A Levy ten, thau tawi-in gal vil a, B Levy ten, a kisam dang teng sem hi. Levy sunga, zothau ki zat dan pen, zothau nei a, Levy sunga, a tumlo ten, a thau uh, Vuandok zumah, ap a, tangval thau nei lo, a Levy a sem nuamten, tua thau kiapte zanga, Vuandok Mangpi te thu kim na tawh tang den pah hi.

Kawlgam Paltante, India gam pai na
1944 March kha sunga, Japan galkapte, Kham tung gam ah, apel lo-a, ong tung ding hi cih, atheih ciang in, a sim thamin gam sunga paltan te, galvil a om kim lai khawmin, a ci dam a dam lo peuh kiteel na khat ong bawlin nam nihin ong khen dingin ki thawi uhhi. Tua pawl nih ki suah pen, a ki ut loh ciangin avekpi-in, India gamah na sep sin ding cin puak hi. Tua thu a nung theih ciangin, Mangkang te thu sau ngimna hi-a, Japante Khamtung gam hong tung leh, Paltan ten azi & ta, nu le pate, agam uh nusia a, ong zui lo ding tham lo-in, Japan tawh kop kha ding cih a ngim na uh a hih lam ki nung theih hi.

Mangkangte Kawlgam lut kikna.
1945 kum ciangin, Mangkang kumpi te, Kawlgamah ong lut kik ciangin, Holding Enguary pawl (18) in phuan a tua te in galkap lui khempeuh thu sit naa bawlin a cidam lal, angap lai teng 1 Chin, 2 Chin, 3 Chin, cin Battalian thum in ong khen hi. Tua hunin, Falam, Haka pawl, 1 Chin, Tedim pawl, 2 Chin, Chin Hills Battalian pawl, 3 Chin ah tam zaw deuh hi.

Tedim mi, 1945 dong galkap sunga minphat-na ngah aki thei lai teng.
1. Lt.Col. Suan Do. BGM, MBE.
2. Lt. Col. Put Pa, BGM.
3. Hony Capt. Pau Chin, KSM, TDM, OB.
4. Hony Capt. Ngin Zam, BGM, OB,
5. Capt.Mang Tung Nung, Sword of honour.
6. Hony Capt. Pau Za Gin, Sword of honour,OB
7. Sub. Khup Za Neng, BGM.
8. Sub Hang Khual, BGM.
9. Sub Chin Thang, BGM.
10.Vuandok Gin Za Chin, BGM.
11.Capt. Lam Kho Thang, MBE.
12.Sub. Thang Za Kai, MBE.
13.Lfn. Mang Do Khup, BGM.

Lusuang gal thu
1917 kum a , Mangkangten, Piantit pai dinga, Khamtung mi ong cial ciangin, ukpua lam Lusuang pawlkhat in, pai nuam lo-in na do uh hi.
1919 kum ciangin, Mangkang ten zong a cih nang uh theilo in, Kam Hau gam ukpipa, Pu Hau Cin Khup makai sak a , papi Levy 100, ki phuanin, khal khat sungin ki lem zo hi. Tua sunga makai te, (1) U Dim Kam. (2) U Tual Kho Thang (3) D Pau Za Chin (4) U Song Theu (5) U Pau Za Thang (6) U Kam Za Mang, (7) U Lian Za Kham.
Lusuang gal sunga, makaipi Pu Hau Chin Khup le, Lusuang Upa te kiho na, a nuai a bang ki gen hi.
1. Pu Hau Chin Khup in, utenau te aw, tu-in Mang kang te sawlna banga, kong pai hangun, ei taanga kipan khua sung khat a teeng, zulesa nekhawmsa u le nau a ki nei sa, ih hih ciangin ongkap het kei unla, onglut zaw ta un cin, thupha puak den hi.
2. Lusuang upa ten zong hi mah hi, Mangkang te ka do bangun, ei kido hi lo hi hang. Tedim mi khempeuhin dial kang ong khim ta un, ong kap het lo ding hi ung, acih mah bangin na kaplo petmah uha, khal khat sungin kilem ta uh hi.

Tonzang khua Japan galpi
1944, March kha sungin, Tonzang khua sungah Mangkang galkapte le Japan te ki kap naa phualpi ong suak hi. Tonzang khua pen, tua hun laitakin, Tedim gam sung ukpi lian pen pa khua ahih hang le, Tedim-Imphal mawtaw lam laizang, a hih manin, galpi nih ki suk tuahna phual suak a , inn khat beek a bit om lo-in a ki se khin lo teng a kang tum khin hi.
Tua banga, gal ki kapna phualpi a suah ciangin khua mi khempeuh, khua taw ki tai keek a , giah buk, lo buk te pen muang lo-in mun khat pan mun dang khat ah ki khin kawi kawi uh hi. Tua hun pen khua khal an neih nawn loh hun ahih manin galtai pawl khat te pen ukpua, Teikhang, Zotaang, khua dong tung in, vateeng uh a, TG U Lam Za Nang in, la hi bang na phuak hi.

1. (a) Kangtui lian a, milai lunh lian e, ka phung kim khen, len mual kai sak e. (b) Len mual kaai sa, sulah hei lo e, phak sap niang aw e, khua na ngai nam aw.
2. (a) Mel mak zai tha,hiam bang hat lawm lawm, sawl kha khat in, ciaugal kai sak e. (b)Vai tun nun tong, damin luang sak e, kum khal khatin, a dawng ah khia e.

Source : Tawmging beh khang tangthu-1973 hu kaihkhop leh gel thuah: U Pau Za Gin leh U Khai Za Kham Tedim. Khet leh bubawl thuah: TG. Vum Khaw Thang Tedim. Tedim gam Party zum Lai nambat 230/3U-1 28/3/69 bulphuh a kibawl khia hi. Bawl masak bu(200).

Khetkhiat nimit-16/5/73. Aman-K 3/-