Tuesday, April 25, 2023

HON LEN IN

 


HON LEN IN

         197.   HON LEN IN - 1 

1.      Topa aw kei hon len in, 

Simlei ah ka zinlai in keikia in ka pai siamlo, 

Ka zinna ah haksa in, 

lam haihin gammang zel ing, 

na lamvak hon musak in hong zui ning maw. 

 

Cho: 

Na lamvak ah ka paitheihna din, 

Ka lampi ah Na vak hong tanin, 

Mittaw bang khuamulo a, 

Zanmial bang ka pai lai in, 

Hon len in ka pukloh nang hon len in aw.


2.      Buaina tui kihawt kal a, 

Lauhnate’n kei hong tuam a, 

Lungmuanna hon neisak aw, 

Muanhuaipa a kip tawntung, 

Nang na hi nang kia na hi, 

Topa aw Na banin hon lenden in aw.


3.      Galkhat lam ka hon kai ma’n, 

Tua mual siangtho kong tun ma’n, 

Lampiallo di’n hon len in, 

Nisim in ka nuntakna, 

Hong siamthak hong hatsak in, 

Na ang sung ka tun mateng hon pi in aw.

Tuesday, April 18, 2023

CHRISTIANITY LEH RELIGION KILAMDANNA


 Christianity le Religion kilamdanna


1. Christianity pen Pasian Patkhiat (phuatkhiat) hi.

      Pasian in, Amah a bia ding mi zong khia hi.

          

2. Religion pen mihingte Patkhiat (Photkhiat) hi.

      Mihingte'n, a biak ding uh zong khia hi.


Tua ahihhman-in:

      • Christianity pen Religion sung ah kihel theilo hi. 

      • Christianity pen Religion nam khat aa ngaihsut theih zongh hi beek-lo hi.


Christianity: Pasian in Amah a bia dingin, Ama lim-le-mel sun-a, a bawl-sa a mangthangh leitung mite Zeisu tungtawn-in hong zon khiat hong tatkhia i hi hi. Tua tatkhiat-hotkhiat sa thu-ummite'n Zeisu Pasian thupiakna i zuih leh Christian i hi hi. Banghang hiam cihleh, Christian cih-pen "Christ." (Khazih) pan hong pai kammal hi-in, Christ (Khazih) nungzuite a cihna Christian (Khazihmi) kici hi (Acts 11:26)


Religion: Leitungmite'n a biak ding uh a pasian ding uh hong zong ciat uh hi, biak ding kilawm, biak tuak, biak taak a sak uh zongin biak ding tuamtuam zongb hong mukhia pong uh-a, amau hoihsak ciat biakna zongh hong phuankhia pah uh hi, a mau upna-biakna ciat le a kilawm a kituak ding geelna tawh amau pasian ciat hong bia uh hi, tua dan upna le biakna neite' biakna pen "Religion" kici hi. Tua ahihman-in, hih Religion pen; zon tawm, phuah tawm le bawl tawm biakna, ahi hi. Phuah tawm le zon tawm upna biakna ahihman-in, tualsuak upna-biakna ahi hi. 


Ka gen nop bulpi: Christianity le Religion kibang lo hi, a ci ka hi hi. Christian-te pen Religion group-te sung ah kihel lo hi, cih a gen nuam ka hi hi. Biakna dangte'n, ei Christian-te Religion khat in hong ciamteh uh hi. 


A taktak in hih thu tawh kisai Christian thu-um masate' khialhna lianpi khat ahi hi (tu hun Scholar te le Theologians tamzaw in zongh, hih thu a gen le a hilhcian om mel lo lai uh hi). Ahang-pen, thu-um masate'n zongh hih thu tawh kisai na thuk ngaihsut khalomawk uh hi. Bangbang hitaleh, ei Christian-te (Tapidawte) upna biakna pen, leitung mite patkhiat phuah tawm biakna peuh hilo ahihman-in, bawltawm biakna bangin neuseek khak lohding ka lunggulh lianpen khat ahi hi.


Mailam ah, i hun ngah tawh kizui-in, kammal thupi:

• Missions and Mission

• Protestant and Baptist

• Mission/s and Ministry

• The Lord's Supper vs Sacraments

• Sunday and Saturday

• etc


By: Desk Khaipi 

Thursday, April 13, 2023

EI-A BANGTENG HIAM?

 

Ei-a bangteng? ~ Hau Za Cin

Zomi-te mah bangin leitung in zong amau ateng, amau neih leh lam teng, amau pupa lamsa luahsa khempeuh na ciamteh, na thei in na kem uh a, mangngilh a omkha hiam ciin na kan behbeh lai uh hi. Zogam pen Zomi-te tenna gam ahih mah bangin midangte in zong amau tenna gam ciat na nei uh hi. Zomi te in i tenna gam ah thu leh la i zeek bangin midangte in zong amau tenna gam ciat ah thu leh la a zeek ciat uh hi.


Tedim, Tonzang, Cikha, Lamka, Singngat, etc cihte Zokam pan pusuak linlian minte ahih manin Zomi leh Zogam hong deihgawh khat in tuipi gal pan a min hong phuaksak hivetlo hi cih kitel hi. Rangoon, Bombay, etc cihte bel a mite min piak hilo in a tungnungzawte in ‘zawhthawhthu’ tawh a piak uh min hi a, khantawn a kikhomloh ding theihsa ahih mah bangin a hun a cin ciangin a min kilaih ziau lel hi.

Zomi-te in amau a bangteng hiam cih tel mahmah peuh leh Zomi tawh kisai buaina ding om peuhmahlo hi. Zomi khempeuh in koi pan piang, koi pan khangkhia, koi ci kinungta, koici leitung gam tuamtuam ah kikhenthang kha cihte tel mahmah peuh leh Zomi-te mailam ding patauh om vetlo hi. Zomi-te tenna gam leh khuate ah midang hong teng ciangin Zomi-te pupa luahsa gam ahihna telsak mahmah peuh leng amau zong theisiam mahmah ding hi. Pilna tawh leitung a kalsuan ma, khuamial sungah kinawk gawp bang hai gamtat hunte in hong khengta a, mi khempeuh khuavak sungah kalsuanta hi. Zomi-te in tua tel mahmahta ahih manin leitung in zong hong telpih nadingin mite i hilhsiam mahmah ding kisam hi.


Zomi-te mah bangin midangte in zong amau-a ciat mah na telsawm uh, na theihsawm masa uh ahih manin midangte gam leh zia leh tongte na kan khin masa zolo uh hi. Ei a midang i hilh zawh ding kisam a, ei a i theih mahmah khit ciang midanga zong i theih leh tua pen pilna hi. Ei neih leh lam tello pi a midanga thupi bawl gawp keei, midanga peuh thupi ngaihsut masak zawkna pen mihai khat in amau inn sang midang inn ah a teeng den keei nop mah tawh a kibang ahi hi. Tua bang mi pen mikim theihna bangin a ‘kisam khat om’ na hi gige hi.


Zomi ngeina – ki-itna, kingaihna, kideihsakna, kikhualna, kipahtawina, kihuaisiamna, khat leh khat kilawmtatna, khat leh khat kidomtuahna, nopni dahni a kihuaina, etc cihte khempeuh Zomi pen Zomi ahisak ahih manin a thupi-a a thupi kei zongin Zomi ngeina, Zomi zia ahih manin Zomi khat adingin tua zia leh tong paih theih hilo, paisan theih hilo hi. 


Lamgei ah puk khat a kiphong te ihih mah bangin a kisamzaw diak a om ciang a kihuhtuah liailiaite ihi hi. Phat tuak, pahtawi tuak a om ciang aki pahtawi, zu leh sa tawh khuang beenga lamkhawmte ihi hi.


Zomi aw, nang ateng na thei hiam? Zomi zia leh tong teng na kan ngei hiam? Midangte zia leh tong te bek thei in nanga teng na theikei kha hiam? Na kisittel nuam hiam?

Zomi ten Zomi mi leh sa a hung mahmah bangin gamdangte in zong amau mi leh sa na hung mahmah uh hi. US citizen khat pen gamdangah tuahsia in kisapna nei leh a gam leh a mipihte in na delhpah uh a, galkap leh kumpi a kisap leh zong na delh ngeingai pah uh hi. Mihing ngeina tua ahi hi. Amau a ciat mah amau mipih sapihte in na delh masa hi. I naihna mun leh phual ateng kidelh peuh leh a kisam teng kisutuah thei pahpah hi. 


Gamlapi ah kisapna aw a ging leh gamlapi mah pan a dawnna aw zong a ging ding ahi hi. I gam huai ding a kisap leh a ahuai ding eimah ihi hi. I pau leh ham puah ding akisap leh a puah a zuun ding eimah mah ihi hi. Midangte in zong amau a ciat mah puah ding zuun ding nei uh a, ei a hong puahpih zuunpih masa manlo uh hi.


‘Zawhthawh thu’ tawh gam khangto nailo leh minam khangto nailo gamte ah minam dangte nasem in kisol thei a, zawhthawh thu tawh nasep kiguan bek hilo in amau zia leh tong khempeuh zong a zui dingin kisawl, kiumsak, kizawhthawh thei hi. A neu tung pan a kizawhthawh khinsa te pen a liat a gol dong nangawn in tua bangin hong kizawhthawh hi cih peuhmah theilo in Faro khut nuai ah saltang Israel te mah bangin a mit uh, a lungsim uh na mial khipkhep hi. Faro khutsungah sila suak Israrel-te tuni in i mitkha tawh i et ciangin Israel te in ‘thei kei si uh’ ‘tel kei si uh’ ‘hai si uh’ i ci kha maithei hi. Ei zong ei leh ei ki en leng tua dinmun ah i om kha hiam cih kisuut a kul mahmah khat ahi hi.


Zomi a sang Zomi a hilo khat peuh i pi muh zawk khak leh bel Faro khutsung pan hotkhiat a kisam Israel-te mah tawh i kibat khak ding ka lau hi. Pau hi in, lai hi in, ngeina hi in, nek leh dawn, silh leh teen zia hita leh…. ki enpha ni. Limlang golpi a kisap leh zong lei mai ni. Ei leh ei i kimuh kei leh zong mite hong muhna sangsiam ni. Laphuakpa khat in: Zomi-te Zomi adingin…. na ci hi.


Zolai zang ding maw, midang lai zang ding cih dotna bang om zenzen leh – Zomi hihi lai ding maw midang suak ding? cih tawh kibang kha ding cihna hi. Zongeina kem ding maw midang ngeina zuilo ding maw cikha lehang – Zomi ihih a meetna om kei ‘mangthang vet ni’ cihna tawh kibang kha ding hi. A hun tawh kizui in Zomi ngeina leh Zolaite a kikheltoto ahih leh phamawh kei, Zomi a khempeuh pampaih ding midang a khatpeuh thupi muh pah keei ding cih pen thumaanlo, thudiklo ahi hi.


Akisam mahmah thu:

Neihsa kepna zong Zomi-te in i uangbawl mahmah ding kisam kasa hi. Zomi-te pianna, Zomi-te tangthu tuamtuam, Zomi-te tenna gamte, Zomi-te khuapi leh khuate khempeuh, Zomi-te khantoh zelna cihte leh tuipi gal kahzia, kahhun cihte khempeuh taptung tangthu gen bangin i gen theih kim ciat hangin sanginn ah, sunday school ah, naupang leh numeite kiangah i gen man kei leh zong laisim thei khat peuh in ana gen theihna dingin Laibu in koih dingin hoih kasa hi. Hih pen laithei, thuthei, upa makaite leh minam makaite te khempeuh mawhpuakna ahi hi ka ci nuam hi. Naupang khat a a tangval ciang, a nungak ciang midang lawmdang khat peuh kiangah ZOMI cih limlim a gennop ciang a gen ding thu kicingtak in a theihna dingin a kipattah ding pen ‘kei ka hi’ a kici ngam Zomi khempeuh mawhpuakna hi. Laibu leh laidal in a om kei leh khat leh khat tangthu gen kibanglo a, unau suul khat piang zong tangthu theih kibanglo ahih manin Zomi tawh kisai thu leh la khempeuh laibu tawh gelh ziahziah ding laigelh thei, thu kan thei te tavuan, duty, mawhpuak, sep ding, masuan hilo hiam ka ci nuam hi.

Tua hi leh Zomi khempeuh in – khangthak leh khangluite in zong – Zomi a bang teng, Zomi a koi teng, Zomi a cih ciang bangteng huam cih tel pah ding uh hi. Tel mahmah ding zong ahi hi. Tu ciangciang ah a kitello hilo hi. Ahi zongin khangthak hong khangte pen minam dang lak ah hong khangkhia pianpianta ahih manin Zomi teng bek i ten lai hong bang nawnlo in hong ‘deep thei’ lohing lopa tam tektek ahih manin tuate lak pan i kikep, kidalna ding a kisam ahi hi.

Ei-a bang teng, mi-a bang teng cih tel mahmah peuh leng Zomi maw, Kala maw, Kawl maw, Mikang maw… cih pen kitel mahmah ding hi. Ei-a leh mi-a i tel mahmah kei leh: “nang pen va-ak hi teh” hong kici leh ‘himah ka maw leh’ ciin kha dom liang in na kingaihsun thei ding hi. Tua pen ama-a leh mi-a a tel mahmah pa/nu adingin ‘pillo’ ‘pilvailo’ cih na tel mahmah ding hi.


Zomi-te leitungah a pil penpen minam khat hihang cih ihihna mite tungah lakkhia den ding hihang. 


Hau Za Cin (Phuitong Liim)