Friday, June 14, 2019

NAUPAI NUPI HEHBAIH?

Naupaai nupite banghang heh baih hiam?

Naupaai laitak in lungsim kikhel baih mahmah hi. Heh baih, nuam baih, khasia baih uh hi.Ahangin

1.Hormone ki kimlo in, a tamzeel a tawm zeel hang ahi hi. Lungsim a kikhel baih laitak a lungnop theih nading un a innkuan pih te in hopih siam ding, theih siam ding ki sam hi. Amah le amah zong ki telsiam in a lungsim a daih nading huih nakpi in a diik ding ki sam hi.

2. Nidang tawh ki bang nawnlo in, a nasepna ah a tangzangloh ciang, a lungsim bangin a sepzawhloh ciangin a lungtom thei hi. Luaksuak, gimbaih, ci le sa teng na cih bangin khat khit khat a ci a noploh ciang a lung uh tom hi. Adiak in a pasal in a nau tawh ki sai a lung himawh pih kei le khasia nuam deuh uh ahihman in, pasal ten telsiam aa naupaai naihciang ci in nidang sang dopbawl ding ki sam hi.

3. Naupaai nupite lunghi mawh baih mahmah uh hi. Tacil paai te suuk zaw kan lai hi. A suah ciang a natluat ding, a zumhuai ding ding lau zaw lai uh hi. Ka ta a khut akhe a kim mah ding hiam? A nuailam pan mah ka suak zo ding hiam? Hih daan in lumleeng ka nau a gim kha ding hiam? cih daan in lunghi mawh den uh ahi manin lungkimloh nading thu neuno a ombeh ciang hehna lianpi suah thei uh hi.

Naupaai laitak heh pahpahna le lunggimna in, pound cinglo naungek suaksak thei hi. Asuah ciangin zong suah haksatna thuak thei hi. Tua bang tawh kipelh nading in innkuan pih te-in limtak kepsiamna, tha om thei nek le dawn piakna, Vitamin piakna, exercise hunman in bawlsakna, ihmut cimsakna le thungetna tawh panpih ding ki sam hi.

Deihsakna tawh,
Hau Lun Lam-etna

Ref; က်န္းမာေရး ဗဟုသုတ

Thursday, June 13, 2019

A MANPHA MAHMAH PA

“A manpha mahmah Pate”
By Rev. Pau Khan Khai

Leitung ah Pate ni kum 1910 akipan in akibawl hi in kiciam teha, Pate ni Piankhiatna gam pen USA gam hi in, tulai tak hileh USA gam pan apian mah diam cihzong dotna thupi khat hongsuak ta hi. Ahizongin Pate ni hongtung ta ahih manin phawk huai mahmah pawlkhat lungngai khawm ni.

1. PA NEI NAWNLO TE PHAWK DING:

Napa a om nawn kei leh, lungneu leh lungkham lua in omken, napa thupha leh hongitna uh tuni dong sinai hetlo cih phawk in.

2. PA NEILAI TE PHAWK DING:

Napa a dam lai leh napa hongit na leh athupha te nangah nadingin na pa tungah lungdamkohna thupi takin nei in. Na mawhna pulaak inla, napa lungsim atawl damna dingin hanciam in.

3. THUPHA NANGAH NADINGIN ANKUANG LUI IN:

Isaac in Esau kiangah thupha kongpiak theih nadingin sameh lim hongbawl in ci hi, napa tungah aduh adeih thute natangtun zawh nadingin hanciam in. Topa Pasian in Pate tung panin aluan sak thupha nam tampi tak om hi cih phawk ni.

4. PA TE LUNGGULH THUTE:

– Na pa thu man sawm in.
-Na pa pahtawi siam in.
– Na pa na vaite thei sak den in.
– Na pa dem kha kei in.
– Na pa simmawh bawlkei in.
– Na pa thupitna gensiam sawm in.
– Na pa langah pang kei in.
– Na pa ahoih lam in panpih in.
– Na pa tungah thupha tuh in.
– Na pa lungnuam sak in.
– Na pa lungkim sak in.
– Na pa midang te tawh tehkaak kei in.
– Napa thanemna panpih siam in.
– Na zi hang in napa langpan kha kei in.
– Na pa ginatlohna te thuk kik ngei kei in.
– Na pa khanggui pan tangthu ki sut cih mangngilh kei in.
– Na pa leh na nu akikhen lehzong na pa langmuh ngei kei in.
– Na pa thupha nasan nadingin hanciam den in.
5. PA TE PAN PASIAN TAVUAN PIAK HI.

Pate tungah Topa in vangleh lim tampi koih hi. Innsung nuntakna zong Pate tungah makaih theihna tavuan ap hi. Pa tawh anunglo te leh Pa tawh anungta te midangte in a et ciangin azahtak dan kibang lo hi.

6. PA TE NI PEN ATHU BEKIN BAWL LO IN ACTION TAWH BAWLSAWM NI.


Pate ni hong tung ding beding cihdan in ngaihsut bek lo in manpha takin khiatna nei tak in zatsawm ni.

7. NA PA KHUA UL LEH KHITUI TE THUPHA SUAK DING HI.

Na pa in tate , innkuan pihte akhualna in gimleh tawl in na asepna te leh agim atawlna te khempeuh tate adingin thupha suak cih phawk ni.

Na pa in hong khawl pih pih manllo khadinga, hong tut pih pihmanlo khading hi , ahizongin na pa in nang adingin avai hawmhawm ahih lam mangngilh kei in.

THUKHUPNA:

Pate ni ah Pate thupitna leh manphatna tam gen in pate kisapna leh thanemna te itawm gen ding pen thupi leh pilvang huai kha ding hi.

Topa in Pate tung panin aluang thei ding thupha nam tampi tak tate tungah hongtung sak tahen.

Thuphapiakna tawh,
Sia Pau Khai

Sunday, June 9, 2019

PATE NI HONG PIANKHIATNA

FATHER’S DAY HONG PIANKHIATNA

Tanglai in ah hong pianna thu tom

Mipilte in agenna leh ciaptehna ah Father’s day akibawl zawh pen Kum 4,000 val phata hi cihna gen uh hi. Babylon lam pek panin hong kipan hi a, a kiciapteh danin ah  Elmesu akici Tangval pa in (Father’s day massage) Pa pahtawina lai Card tung ah a hong at pen kum 4,000 val khin hi. Elmesu tangthu ki-at na a om loh hangin Babylonian Pate aw Khansau in Damsawt un cih Card tung a ah at kimu thei hi. Tuciangin Father’s Day pen leitung mun tuamtuam ah hong kibawl hi.

USA sungah, Pate ni thangthu atom 

Pate Ni pen USA panin Hong kibawl masa hi a, tuapan in Leitung mun tuamtuam hong zel khia hi.

USA ah Pate ni hong pian khiasak masa Ms. Sonora Louise Smart Dodd nungak no pen Spokane, Washington pan hi in, Pate ni nuamtakin, ih zat theihna dingin, hong pian khiasak, haksatna tampi hong thuakpen  amah ahi hi.


1909 kum in Ms.Sonora in Nute Ni kibawlna ah Hanthawtna (Sermon) azak ciangin, alungsim ah Nute ni kibawl ahih leh Pate ni zong bawl ding hi ci-in hong ngaihsun hi. A Nu in USA tualgal lai-in Nausuahna pan in anu siat hi a, anu asihlai takin mah pen kum 16 pha in, A pa Mr William Jackson Smart in ata 5 teng gallau huai kawmkal ah hoih takin kem toin, Nu leh Pa dinmun lakhawmto ahi hi.

Amah pen Hih Pateni apian na dingin avaihawmlai in Kum 27 phata a, Nute ni apiang sak nu in Nute ni apianna dingin a hanciamna te a theihciangin tua in amah thahatsak a, Ms. Sonora Dodd in Pate ni apian theihna dingin USA sungah Campaign ( Theihsakna, lungphona) hong nei koikoi hi. Tuabang in hanciam takin hong omciangin Spokane Ministerial Association te leh Young Men's Christian Association (YMCA) te in panpih in, hong hanciam a, Spokane City ah Pate Ni pen June 19, 1910 in amasa pen hong bawl uh hi. Tua a kipanin Pate ni pen damdam in Khua khat khit Khau khat leh state tuamtuam, USA gambup, lei mong dong ah Pate nihong kibawl toto hi. 

Kideidanna om lo-in US kumpi President Woodrow Wilson in hoih hi cih thukim pihna 1916 kum in nei hi. Tua mah bangin US President Calvin Coolidge in zong 1924 kum in hih idea pen thukim pih na nei hi. Hih bangin Kum 4 sung bang haksatakin Pate ni hong pian khiatna ding abuai pih sungin US President Lyndon Johnson in 1966 June kha nipi 3na pen Father’s Day hi dinghi cih theihsakna hong pulak hi.

1972, President Richard Nixon in June kha nipi thumna pen Pate Ni akizang dending Nithupi Ni hiding in hong tangko khia hi. Spokane khua sung a World's Fair te-in, 1974 kumin Ms. Sonora Smart Dodd pen Pate ni a pianna ding ah hanciamna hangin pahtawina pia uh hi. Sonora Smart Dodd pen 1978 kumin hih leitung nusia ta hi.


Translated by: Siam Khaute
May, 2012


Friday, June 7, 2019

MANIPUR ZOMITE MOVEMENT

MANIPUR A ZOMI MOVEMENT TAWH KISAI TAMLOU*
   ( 1993 -2019 June 7 Updated)

By  *K. Guite,*
_Founder President, ZRO & Political Adviser, ZRO_ Thugen 
   
Hih thun ah  Fonders te   ZNC phutte; ZRO /ZRA phutte thu kiggelh hi. Tuate  Pu T.Gougin; Pu S.Thang Khan Gin Ngaihte; Pu Khai Za Song Guite ; Pu Thang Lian Pau Guite  min  leh adangte kigelh hi. By  Hang shing  June 7; 2019)

Amasa in, Pathian hehpihna toh mipite’ deihna banga Zomi Re-unification Organisation (ZRO) i phuhkhiak uh kum 25 bang chingta a, Pathian min ka phat hi. Tup leh ngim kichiantak nei, Kivaipuakna daan leh duun kichuptak nei Pawlpi ahihziakin, haksatna leh buaina tampitak tuaktou zel mah leh puksia mailou in mailam nawtzel hi. Heutu masa te’n bang tupna nei a Pawlpi na phutkhia a, haksatna bangteng na palmualsuah uhiam chih leng theilou khangthak pawlkhat te’n gamteng sawkbuai a, ut leh dah a thudik kimkhat khawng i vek ekek uh kazak chiang in lunghimoh huai kasa mahmah hi.

*HONG KIPATDAN*
Zomi teng gawmkhawmna dia movement i pat uh British hun lai pek himahleh Manipur a Zomi movement i patkhiak uh sawtlua nailou hi. ZRO hong pianma in Pu T.Gougin, Pu Thianzakham@ S.K.Simte, Lalneihthang@ Zokhankhual, etc te makaihna in Daizang khua ah kum 1972 in Zomi National Congress(ZNC) na phutkhia uhi. Amaute’n Pu S.Thangkhangin, M.Phil, JNU a simlai samkhia in Zomi ihihdan nasatak in hon tangkoupih ua thupi kasa mahmah hi. Zomi ihihna kiphawk in, laa phuakthei in phuak, a gelhthei te’n gelh, ninam adia kalsuan thei in kalsuankhia in pan i la ua, khopi tuamtuam bang ah ALZOSA dinkhiak ahi. Kum 1988 in Champhai ah 1st World Zomi Convention nasatak in hon sai ua, huai nung sotlou in daltu tamtak ziakin, vangtahhuai tak in, Manipur a ZNC makaihna a Zomi movement hong muihkik a, poi petmah hi. Bangteng hileh, Manipur Zomi movement khangthu ah, ZNC leh huailai a heutute’ contribution chiamteh tham ahihna bei ngeilou ding hi. I theih dia hoih mahmah khat ahihleh, ZNC in kum 1980 a V.V.Giri, President of India kianga Memorandum a piakna ah, _‘unleash the political chain that binds Zomi(dismantle the political barriers between the Zomi of Burma and India’_ chih thulu na zang uhi.

ZNC movement bei khat suak mahleh, huailai sawng mah in research scholar tamtakin Zosuan minam ihihna diktak suikhia in hong tangkou khia uhi. Amaute laka chepteh tham mahmahte ahihleh Dr. Tualchin Neihsial, Pu S. Thangkhangin, Pu L. S. Gangte, Pu Dr. Kamkhenthang, Pu Dr. Vumson, Pu Lal Dena, Pu Rev. Dr. Mangkhosat Kipgen, Pu Rev Prim Vaiphei, Rev. Dr. Sing Kho Khai, Rev Khup Za Go, etc ahi ua, amaute laigelhte muhtheih in omvek lai hi.

Kum 1990s bullam apan Manipur singtangmite’ politics huihnung hong chituam mahmah a, galvantawi tuamtuam apan nawkna tuamtuam kituak hi. Hiai hun a i dinmun haksatdan, thawmhau dan leh i mangbatdante ka ngaihsut chiang in, Judate Aigupta a saltan lai bang lungsim ah hong kilang thei hi. Huchi’n Zomi nam lamkai leh Saptuam heutute leng patau in, awlmohna lianpi nei uh ahi ngei dia, December, 1992 EBC(ECC) Khawmpilian khit in Consultative meeting sam zihzeh uhi. Hiai hun a makaipi a pang Phamsa Rev.T.Jamkhothang panlakna manghilh theih vual ahi kei hi. Chial a ka om bang in kei leng consultative meeting ah kava tel zel hi. Heutu paikhawm te’n, ut leh utlouh thu gentheih omlou in, Pawlpi khat bawlkhiakna dia mohpuakna piak in ka om hi. New Bazar a Pu K. Vungzalian, Ex-Minister’ innsawngtung, common room ah hon final khum ua, Phamsa Upa T. Phungzathang, Ex-Minister in thumsakna hon nei hi. Huchi’n Jan 1993 sung ngei a Diphu nusia a Lamka hong pemtou dia thupiak toh ka kikhen uhi.

Lamka ka hong tun in koi a bangchi pat ding chih ngaihtuah ngal ahi a, Aizawl a om Pu Tielkhal, CNF heutu kava kimuhpih ua, belhtak ana hi khol kei. Huchi’n Lamka hong kik in, Burma a Kachin Independent Army (KIA) heutute toh kimu di’n kei, L. Tualkhanhau, G. Vungsuanthang leh Pu Tunzakham Hangzo ka kisa ua, Rev T. Jamkhothang in thumna toh hon khakhia hi. Burma ah Pu Thanglianpau, Gen.Secretary, ZNC(Burma) leh elected MP, Burma in hon makaih hi. Ka kimuhpih dingte uh Pawl min lou a muh theihlouh ahih ziakin, kou leng ka kikumkhawm ua, _i hihna diktak leh sak leh khang in i pomtheih pen uh Zomi ahih banah, researcher leh historian teng in leng Zosuan, Zomi ihihdan leh min dangte (Chin, Kuki leh Lusei) midang te’n hon sapna ahihdan nial vuallouh a suikhia khinta ahih ziak in,_ Pawlpi min ding in Zomi Re-unification Organisation (ZRO) chih April 1993 in, Phaphian mun ah, namkipna kon nei uhi. Pawlpi phuhkhiak dia thupukna bawl hun Feb, 1993 hi a, amin hong kiphuah April, 1993 ahi. Ahi a, hiai hun in leng Pawlpi structure bangmah bukimtak a lepfel ahi nai kei. Huchi’n KIA Chairman Pu Brangsai, Chief of Army Staff Pu Zawmai leh Foreign Secretary Pu Zongkhra te toh ka kimu ua, a siam un a hon deihsak mahmah uhi.

Lamka ka hong tunkik un, New Lamka YPA Hall lui ah heutu tamtak paikhawm in, report piakna leh ZRO structure/body bawlfelna kinei hi. Heutute’n hamphatna hon pia ua President hihna ka let banah, Pu Thanglianpau@Daniel Thang in Vice President, D. Kamsuanthang, Gen.Secretary, Thangzakhum, Fin.Secretary chihte guan masak ahi. Mobilization leh awareness campaign patngal ahi. Gam leh nam it tuailai bangzah hiam in gamnuai zuan ngal ua, Pu Kaizasang makaihna toh training kibawl in, huchi’n Zomi Revolutionary Army (ZRA) hong piangkhia hi. Kum Sept, 1993 in Delhi ah Thanglianpau@Daniel Thang toh ka hoh ua, India Government kiangah dawlkhaat kiseplut hi. Tua dawlkhaat ah, _‘re-unification of all Zomi of Burma and India into one political unit’_ chih thulu kipansan hi. 

Mobilisation bawl na ah, tribe tuamtuam heutute ki lutchilh masa hi. Hiai hun a hon malakpih Pu L. Chinkhanlian, Editor, Manipur Express, Pu Kapchhung, Gen.President YPA GHQ, Pu Chin Ngaihpau, Gen.Secretary, YPA GHQ, Pu S. Chinzalam, Pu N. Thangchinhau, etc te manghilh theih vual ahi kei uh. Tribe sung mobilization gahsuah in, kum 1995 in STC(SNC), VPC(VNO), PTC(PNC) leh Teddim Chin Union (TCU) te’n Charter of the Zomi Re-Unification Organisation suaikai a sasin-salung nekhawm in Pawlpi namkipna leh minam adia panlakna hon neitou ngekngek uhi. Tuni chiang in tribe 9 bang in sasin-salung nekhawm in Zomi movement ah i semkhawm theita ua, kipahhuai kasa mahmah hi. Huchi’n Manipur ah ZRO tuh Zosuan tribe tuamtuamte (tribe cheknokte ka chihsek ahi) khaikhawmtu hongsuakta hi.

I theih chiatsa bang in, Pawlpi lamzangtak a paitou kimlai June 24, 1997 a KNF(P) te’n Saikul khuami, minautang 10 hon kaplup sak chiang in buaina meikuang hong kipankhia hi. I sanggam te’n hiaidan a hong dou hial dia gintakna bangmah a kineihlouh ziakin, buai kipat chil in vanzat bangmah kineilou hi. Himahleh, Burma a sanggamte toh kithuzak in, a neu a lian, a nai a gamla a om Zomi te i panghuan ua, gamtang thei zawdeuh a i om chiang in balance of power hong omthei in, huchi’n Oct, 1998 in unau kal a kilemna (Kuki-Zomi Peace Accord) i bawl thei uhi. Hiai peace accord thutuun poimoh mahmah ahihleh, _nomenclature thu a kuamah ki imposed khum louh ding chih leh tax leng forced a kingetlouh ding_ chihte ahi. Hiai buai hun in Zomite’ Pathian i samkhawm ua, Saptuam te’ thumna leh panlaknate manghilh theih vual ahi kei hi. Kum 1997-’98 buaina ah si leh mang tampi i om a, poi mahmah in, khasiathuai mahmah hi; himahleh, Pathian in hiai buaina tungtawn in Zomite’ kipumkhatna, khovel theih a Zomi puanzakna, Pawlpi hatzawksemna leh Zomi movement suhattu hong suaksak maimah hi. 

Tamtak ten Zomi sihpih a hinpih ihihdan phoklou in, tuni’n Pawlpi bang i dem ekek ua, heutumasate’ vision leh kalsuannate bangmahlou in i koih uhi. Pawlpi Kivaipuakdan leng theilou i hia ahih keileh kitheih mohbawl i hia chih ding khop in i phengpaita uhi. Ettehna ding in, Pawlpi kiphuhkhiak chil in tribe te pansan pipen a kinei mah ahi. Ahi a, Pawlpi pen armed group khat hong hih chiang in, civil organization toh kalsuan kikim himahleh pumkhat suaktheilou hi. Civil organization or Tribes ten leng Pawlpi a tanvou a neih ding ahi chihthu hong ginkhiak tunglai in, ken bel, tanvou leh mohpuakna tonkhawm gige ahi (power and responsibilities), thautawite’ kalsuanna teng kou leng ka mohpuakpih ding uh na chihtheih uleh hoihlua ahi, himahleh, huai hizenlou a, policy kibang a kalsuankhawm in, tribe teng Council khat nuai ah kikhaikhawm leng hoihzaw ding ahi, ka chi hi. Huaimah paisuak in Zomi Council (apex body of Zomi CSOs), i bawlkhia ua, federal system a zui hi. Pawlpi’n bel _Presidential form of democracy_ zui in tunitan i paitou tadih hi. Pawlpi a semtute minam adia hinna phal a kipiate hi a, CSO lam bel huaidan hilou hi. Hiaite banah, ZRO in Kivaipuakna Daan (Constitution) hoihtak kinei a kum teng in Annual Assembly kinei gige a, huai hun ah Annual Audited Statement velkhawmna, Annual Budget approve na leh maban kalsuan dingdante kikupkhawmna neih zel ahi. Kum nga (5 years) dan teng in General Assembly kinei a, Assembly palai paikhawmte’n (CEC member leh Cabinet) President ding telna kinei zel hi. A kallak a President deihlouhna leh muanzoh louhna omkha thei chihziakin Impeachment clause leng Constitution ah ki omsak hi. Hiai dante zuilou in President khekkhiak or paihkhiak theih hilou hi.

*SoO LEH UPF HONG PIANKHIAK DAN*
Tuma deuh a JK Suan, New Lamka kichi khat in, ‘Pu Calvin.H makaih in UPF (United Peoples’ Front) kichi minvuah in kum 2005 in India Army te toh SoO suai kaih in om’ hon chitel a, nak diklouh lua ahi. UPF hong piankhiakna dia khuampite Pu Zoramthanga, Hon’ble CM, Mizoram, Pu Thanglianpau, President ZRO leh D.Kamsuanthang, Ex-Gen.Secretary, ZRO te ahi ua, huai hunlai in Calvin.H ichihte “chiak chiak” chilai ahi uh. UPF malam in leng IPRA chih kipankhia ahi. A hun hun a heutute zahtak a contribution a neihte uh theihsiam kisam hi.

Kum 2000 lakvel apan tawlkhat Phaijang helpawl in naktakin hon nawk ua, huai hunlai mah in heutu tuamtuam apan Manipur context a political demand neih ding pressure hong hat mahmah hi. Himahleh, a chil in, Pawlpi’n bel Manipur context kia a demand neih lemtang kisalou hi. Consultation bangzah vei hiam neih ahih chiang in, i thiltup pipen nelhsiahna leh taihsan ding chihna hilou in, Manipur a buhpang lei khat neih ding chih thupukna om ziakin, 2005 in Ministry of Defence, Govt. of India toh Ceasefire agreement kinei masa hi. Hiai suai kaihpih te’n political table tan kon tunpih ding uh a chih ziakin, amau leng tunitan hong angvan mahmah uhi. Political solution neih baihlam zawkna ding ngimna banah solution omleh a hamphatpih thei dingte laka armed group tuamtuamte toh kalsuankhawm ding chih Government lamte deihdan ahih ziakin IPRA bawlkhiak masak ahi. Huai zoh kum 2006 in UPF phuhkhiak hi a, founder President Pu Thanglianpau ahi. UPF sunga kipawl khawm group tuamtuam te’n _issue-based a pankhawm ding, nomenclature thu buaipih masaklouh ding, Manipur a political status khat neih theihna dia kalsuankhawm ding_ chihte tup pipen in kinei hi. Huchi’n kum 2008 in UPF leh KNO min zang in tripartite SoO suai kaih ahi.

SoO Preamble toh kituak political demand bang hoihpen ding hiam chih Pawlpi’n consultation kineizui ngal a, Study Team kibawlkhia in amau te’n Assam, Meghalaya leh Mizoram khong va khodak uhi. Amaute’ recommend dungzui in, Manipur tribal te adia Autonomous State status (Art.244A) hoihpen leh thil hitheipen ahi chih a kimuhsuah ziakin ZC in ATS demand na Government ah submit ngal hi. Hiai pen UPF level ah leng kikupna omtou tou a, huchi’n UPF mah in leng ATS pen AHS a khek in Autonomous State demand hon lemsakpihta uhi. KNO in bel Kuki State demand paipih uhi. Huai hunlai in UNC te’n Alternative Arrangement (AA) demand bawl uhi. Tribal teng paikhawm theihna dia Kuki leh Naga kikal adjustment kibawltuah zek poimoh a, tua ding in nakpitak a panlak ahi. Himahleh, kum 2015 a Naga leh Govt. of India in Framework Agreement hon bawl guih leh, Naga-te leng hong  kituam zial in ei agenda ah hon lunglutpih nawn kei uhi.

Kum 2015 a 3 Bills buailai in UPF leh KNO in leng State Government in hon bawldan lungkimlouh lahna leng hi ding chi in common political demand ding in fullfledge Statehood ki thukim uhi. Manipur a Congress ministry in political Talk a nelhsiahdan leh 3 Bills hon bawlkhum dante uh thangpaihhuai sa in, UPF heutute’n leng BJP uliante toh kihoulemna chikhat hon bawl uhi. Tua ah, BJP in Manipur a ministry a bawlkhiak ngeingei leh BTC _model with 6sc_ hon bawlsak ding uh chih ahih banah Interlocutor hon guansak ding uh chih ahi. Manipur ah BJP ministry hong dingkhia ngut a, kilemna omsa bang in Interlocutor ding piak in i om a, political talk leng hon patpih uhi. Himahleh TC demand toh kisai serious talk kipanzok theilou hi, aziak bel, Government in KNO leh UPF te TC demand a paikhawm dia hon deih banah KNO in Kuki TC chih dia hon ngiat ziak un kihoulemna omthei zawklou hi. A tawptawp in KNO leh UPF te TC demand ah hong paikhawm thei ua, huchi’n Draft TC demand government kiang a submit ahi.

*TULEL A I BUAINA* 
Political Talk nanung pen ah Pu AB Mathur, Interlocutor in, ‘tu’n zaw na document uh a kimta, final decision bawlthei ding UPF Chairman leh KNO President te Talk a hongtel teitei ding uh ahi’ achih apan i sung ah setan hong kilang hi.  ZRO President hih ut tenten khat leh UPF Chairman hih ut mahmah dang khat hong pangkhawm ua, i sung hong kilok panta hi. January 21, 2019 a ST Thangboi, Secretary, UPF toh kaki houna ah hiai dinmun a chiang mai. Pu Kamkhanpau, President ZDV in hon theihpih hi. Hiai bang a buaina omtheih kal ngaklah a panla den leh tosawntu om ahihdan leng haih vuallouh ahi.

Calvin.H in amah thutum a Cabinet Emergency meeting a sapa Thanglianpau, President, ZRO stepdown dia Cabinet 5 te suai a kaihsak khit, a ninawn zingkal in Khupthang ka inn ah hong vaklut in thil omdan hon hilh hi. Ken leng ‘Thanglianpau’ siat leh phat i theihsa vek hi a, bang chi phut na hi ua, bangziaktak a hichi gamtat na hi ua’ chi’n ka dong hi. Ama’n, ‘Calvin.H in ka innbawl laklawh lua, zou nuam a President kianga Thanlon lama contract work ka nget leh ‘aw’ chi a lah hon pelou. Behiang PS bawlna ka nget nawn leh huai leng Rs.80 lacs kia hon pezel, heh mahmah ka hi’ a chi, chi hi. Khupthang mah in leng, ‘ei leng Cabinet khat kihi a i Zi te’n bazar a mehzuak mai’ chi’n gen beh hi. Ken leng, ‘khai aw, taget aw, sum kituh na hi maimah ve ua le maw’ ka chi hi. Manlou a tul guang, sumulou a dial hokna om ahi peuhmah hi. Lianmuanthang Valte thahsom chih apan foreigner case tan ah, aziak leh zar ding phuaktom toutou lel uh ahi chih chiang mahmah hi. Tuni a i buaina uh mimal duh-amna ziak himasa mahleh, political solution i neih ding dalna a ziak lianpen ahi.

Calvin.H in tuma deuh a JMG Chairman address a a laigelhna a ‘Thanglianpau, the self-styled leader of the ZRO/ZRA’ a chih mokpen diklou ahi. Pu Thanglianpau pen Kachin state a ZRO ainah phahtute laka khat hi a, founder Vice President ahih banah, kum 1996 apan Manipur pansan a I Zomi movement a kiheltou den heutu khat ahi. Kum 1997-’98 buaiven kuan lam in, New Lamka YPA Hall dim phitphet a kikhawm Saptuam heutu leh Minam makai banah Pawlpi sung a workerte deihna banga ZRO President hihna Thanglianpau kianga ka piak, Phamsa Rev T.Jamkhothang in a luzanga  khutnga a thumna toh a namdet, ama ut thu leng hilou a President mohpuakna piaka om ahi. Hiai bangteng ahih nunga, bang dia Calvin.H in self-styled President chi khonung thei mok ahia? Thanglianpau in President ahihnung, amah khazapna nuai a Calvin.H in mohpuakna tuamtuam lentou a, special treatment piaktouh ngitnget hizaw lou hiam ?  Lungthul mutiny ah a min dawkkha mahleh ngaihdam hi a, latest Presidential election zoh a Thanglianpau in Vice President mohpuakna a piak zenzen leh, nahkhok in muvanlai nou a khawi mah hong bang hizawlou hiam?

ZRO in Zomite kigawmkikna dia theihtawp suah a kum 25 val i panlaknate lakah, moral integration tan i lawhching mahmah ua, physical or geographical integration process pai lellel in, political integration process ah i luttou theita uhi. Hiai bangtan i tunlai ua, bang dia Pawlpi’n tribe teng tokbuai chi a ngoh mokmok thei i hia ? Bang dia haksapi a i kaihkhawm Zosuante khenzak teitei sawm i hia ? Bang ziaka, Pawlpi, ZC leh UPF Kivaipuakna Daante palzut zen a gamtang i hia ? Bangziaka Zomi policy kalh zen a, gamke khat sunga citizenship issue khawng vek a, India Zomi leh Burma Zomi chih khawng genthei mok i hia ? Hehpihtakin hichibang chindan hon tawpsan un, khangsawnte’ hamsia pozoulou ding na hi uh. Armed group sung ah Cadre leh Leader dinmun a kibang ngei a hia ? SoO ground rules ah Bangladesh a piang, Burma a piang leh India a piang chihte khentuamna om hia ? India politician tamtakte Pakistan a piang ahihna uh question ahi ngei a hia ? Hai leng a hun phet om a, zuau gen in leng a phaktop nei ahi.

Tunitan Pawlpi kalsuannate kidong dialdial masalou a thil hih tamlou ahi. ZYA vai bang leng aleh amak in tuni’n i gen ua, adiktak a gen in, 1997-’98 buai sung teng ZYA panlakna toh kep tuakte kikem a, vui ngaite kivui ahi. Huailai apan Zomi sunga sih leh man hun a kisaidan khat a paikhom ding chihthu omsa ahi. Hiai toh kisai consultative meeting Muvanlai Camp mun a neih hun a PTC HQ heutute thugen khong phokthak huai kasa hi. PTC hiam YPA hiam heutu kikhek teng a minam policy khekzel ding chidan i hi uhia ? Tuni chiang in Burma a Zomi khua teng ah ZYA unit omsuak vekta a, Manipur ah leng ZYA Block 10 vel om a, Unit 120 val nei uhi. Guite kual a Paite khua 20 khong in ZYA mah in kana kivaipuak ding uh a chih ziak ua, Pawlpi’n YPA target tuam a, Paite hih chimit a omta hia ? ZYA Unit dang 100 val te Paite khua hi selou uh ahihlam theilou tel i hi uhia ? Mimal a ZYA heutu ihih chia ZYA gum mahmah, YPA heutu i hih chia ZYA doubawl ekmok chih omthei hia ? Re-unification process a i panlaknate hoih i sak kei leh kikupkhawm a bawllem theihlouh a om kei. Hiai khawng neneuhte kisiat kibalna in nei kei ni.

Hiai mah bang in ZoLLS toh kisai leng, thudik theichian loupi in numei ak gulmu mah i bang kheukhou uhi. Consultative meeting deihna banga hong kibawlkhia ZoLLS nasepte tunung kum 50/60 bang a piching pan ding thil ahi ua, a Member te leng mi muanhuai leh zahtak tham ching ngen ahi uhi. Kei leng Adviser ka hihna ah a nnasep uh ka theihpihlouh a om kei hi. Kuamah pau, kuamah lai demna leh sukbei sawmna a om kei hi. I phuahtawm gam gen moklou a i theihsiamlouhte a kisaipih heutute kianga kan chet ding ahi. A himhim in Pawlpi sung ah leng pau leh ham a kideidanna a om kei a, Zomi pau chihtuam biik leng a om tadih kei. Pau leh ham huchituk a awlmohna nei i hih leh, Bangalore, Delhi, Mysore khawng apan Languistic expert samkhia zen a Seminar leh workshop kisai zelte a bang ziaka tellou i hia ? I theihsiamlouhte bangziaka amaute dong lou ? Tua documents a kaihkhopte uh leh a buaipih lelte bang uh en ve ua, pau teng kaikhawm a common dictionary a bawlkhiak dek bang uh kuamah kawktuam nei ahi sam a. Kei mahmah bang leng Chinzam Tawmbing Paite-English Dictionary pen Zomi—English dictionary khat dan a internet khawnga kapkhiak dia hoihsa a dawptu in ka pangkha hi. ZoLLS mah bang in issue-base CSO i phuhkhiak bang zah hiam leng a om uhi.

Khamtheih guihtheih doudalna toh kisai bang leng ZRA town a omte’n theihtop suah a pan hon lak chiang in lawhching mahmah a, himahleh, key supplier tatakte hon sukkhak dek chiang un kawikil kil hiam apan dalna lianpi a tuaksek uhi. Kani khamna toh kisai leng Saptuam heutute’ patauhna zahtakna toh Pawlpi’n khamna hon bawl uleh, a lehlam a Pawlpi toh mekmat teitei i sawm ua, kuate hiam sukminsiatna di’n i zangzel ua poitak ahi. Pawlpi’n khamna thu a suahlai a, semsuah dia mohpuakna a piakte mah tuni a gensia tute hilellou hia ?

Zomi policy mubanlou a, minam itna neukha leng neilou te’n Pawlpi kibukna ding in hong zang nawn mahmah kei un. I lungkimlouhna leh i paidan hoih isaklouhte kikup khawm dialdial sawmlou a, lemna thugente bang i nelhsiah laiteng ei a diklou ihihlam kiphawk huai kasa hi. Pawlpi i chih mimal khat/nih tung ah kinga hilou a, Minam leng Pawlpi khat kia tung ah kinga hilou ahi. Tuni a kha 7/8 kiphin tute’n Minam adia kum 25 val i sepkhiaksa teng leitual denna ihihlam kiphawk hun lua petmahta ahi. Minam ka it chichi khem a, Manipur a Zosuan teng in political survival i neihtheihna ding chance subuaitu a i panzel leh banglak minam it kha i hia ? _A Little learning is dangerious; a Little Knowledge is detrimental for the future._ Kuapeuh Minam heutu hih ut in Minam itna, theihna leh vision thuah in road map hoihtak nei in minam ma hon kai unla, heutu masate’ panlaknate leng zahtakdan hong thei un. Hehna a vaihawmlou in, pilna in vai hon hawm zaw un. Thudik nelhsiah leh pialsan lou in hong pang un. ZRO kibulphuhna, _truth and freedom_ ahi.

*Pathian in Zomi leh Zogam vualzawl zel hen.*







NUPATE THEIH DING KILAWM

NUPA KOP TE THEIH DING

1-Nupa cihciang thukikum khawm tang'' ding.

2-Heh sa maigum sa in lum lo ding.

3-Heh hun ki tuak sak ngei lo ding.

4-Lungkim loh na im mawk lo ding.

5-Ki mai tang kawk ngei lo ding.

6-Aw sang aw tol zang ngei lo ding.

7-Van leh na thupi sak lua lo ding.

8-Nung lam thu te la kik" lo ding.

9-Tate it tuam ngaih tuam nei lo ding.

10-Sep khialh na te im mawk lo ding.

11-Thudang buai pih lua lo ding.

12-A pua lam thu um pah" lo ding.

13-Up mawh thu tawh ki mawh sak lo
  ding.

14-Nuak leh maigum zang lo ding.

15-Sum leh van tuam nei lo ding.

16-Heh lai tak thu ki hilh lo ding.

17-Puah theih loh te gen" lo ding.

18-Heh na ah khut le khe zang lo ding.

19-Dam loh cih loh an tuam nek lo ding.

20-Ki kup kholh loh thulian vai hawm lo ding.

21-Nung lam tuak" ki khual sak ding.

 By: Davidlove
Copy paste

Thursday, June 6, 2019

CHRISTIANTE IN LEITUNG LATE NGAIHDING AHOIH DIAM?


CHRISTIANTE IN LEITUNGLATE NGAIH DING AHOIH DIAM?
SHOULD CHRISTIANS LISTEN TO THE SECULAR MUSIC
By: Allen G. Parr Jr
            Christiante in hih leitung la (zawla akipan la tuamtuam) ngaihding in ahoih hiam? cihtawh kisai-in ah Leitung movies tuam2 leh leitung laibu tuamtuamte zong kihel ding hi. A tawpna lam ah kei I upna hong gen ding hi. Tua ma-in na ngaihsut dinguh guide line, question 5 hong pia ding hi. Tua tungtawn in ngaihsun in secular music (leitung la, zawl la)te Nang adingin ngaihding hoih maw hoih lo cih na khensat theih ding hi.

Dotna:
1.      Tua la leh music in Pasian tawh kigamlatna thu hong tung sak zaw hiam?
Does the music promote an ungodly massage?
Ungodly Music cihciangin ki-it kingaihna la ciang bek hilo in
1)      Sex tawh kisai la
2)      Nitek puansilh akipan kikona la tuamtuam
3)      Zu leh khamtheih guihtheih late
4)      Simmawhna la leh kona simmawhna late
5)      Numei simmawhna la leh sum ngaihna late

Rome 12:2 ah:-  2Leitung mihingte gamtat bangin gamta kei un la, na lungsim uh kikheelin Pasian kipuahpha sak un. Tua hi leh a hoih nate bang hi a, bangte in amah lungkim sakin, bangte a kicing hiam ci-in thei-in Pasian' deihna na phawk thei ding uh hi.

            Tua bek hilo leitung ah cia, leitung I tung ah om un ci lo hi.

1John 2:15-17
            15Hih leitung nate leh Pasian tawh a kizomlo thute deihluatin nei kei un. Mi khatpeuh in hih leitung nate a deihluat leh amah in Pa Pasian it taktak theilo hi. 16Bang hang hiam cih leh pumpi deihna, mit tawh mu-in i deihte, leh mite' kisaktheihpih nate ahi leitung nate khempeuh pen Pa Pasian tawh a kizom thu hilo a, leitung tawh a kizom thu ahi hi. 17Leitung nate leh leitung deihnate a beibei ding hita a, ahi zongin Pasian' deihna bangin a gamta mite pen kip tawntung ding hi.
            15 Do not love the world or anything in the world. If anyone loves the world, love for the Father is not in them. 16 For everything in the world—the lust of the flesh, the lust of the eyes, and the pride of life—comes not from the Father but from the world. 17 The world and its desires pass away, but whoever does the will of God lives forever.

2.      Ka music deih in Christian ahilote adingin bang phattuamna apia hiam?
What does my support of this music say to unbeliever?
Philipi 2:15  15Tua hi leh a lungsim kawi, a hoihlo leitung mite lakah paubaan'na a neilo a siangtho, Pasian' tate na hi ding uh a, nuntakna thu na genna uh hangin leitung mite lakah khuavak bangin na hoihna uh a kilang mite na hi ding uh hi. 
            Hih laisiangtho ih acih bangin khuavak hi ding, Christian ahilote tawh punsialh zia, nuntakzia, Music deihzia, Video etnop, tua music tawh lamkhawm cihbangin omkhawm veve leng bang kilamdanna om mawk ahi hiam? Tua ahih manin Nang hih Leitung mite tungah Pasian Tetti Christian na hi mah hiam cih kisit in.
            How am I being a good WITNESS to the world as a CHRISTIAN?

3.      Hih Music in ka KHA(spiritual) khantohna hong zekaisak hiam?
Is this music hindering my spiritual growth?
Garbage in and Garbage out! Hici gen le hang na pumpi sung a na khumsuk pen mah hong pusuak kik ding hi. Na ngaihsut ding in ah hih Music ka ngaihin kei adingin Ka kampau, ka nuntakzia, mi kahopihzia, kagamtatzia, Pasian tawh ka kizopna hong ziakaisak maw, hoihsak maw, siasak zaw maw cih kingaihsun a hoihlote pel pah in.

4.      Hih Music ka deihin Christian mipihte Pasian tawh kizopna uh abuai/nawngkai sak hiam?
Is the music I support causing others Christians to stumble?
Tua Na music deih in midangte asia lam or Pasian tawh kizopna anawi kaisak hiam? Paul in 1corinth 8;13  13Tua ahih manin nekna in thu upna sungah ka sanggamte khat a khialsak ding ahih leh, amah a pukkhak lohna dingin milim biakna sa ka ne ngei het kei ding hi.
13 Therefore, if what I eat causes my brother or sister to fall into sin, I will never eat meat again, so that I will not cause them to fall. Ei laisiangtho ah hipha kei in hidan hi. (Ka nekna hangin sanggam nu,pa mawhna sungah puk ding ahih leh sa kane nawn kei ding hi. Tua hi leh amaute ka puksak kei ding hi.)
            Tua mah bangin Na music leh na gamtatna in sanggam Christian mipihte apuksak ding ahih leh Paul cihbangin tua Music ngaihlo, na gamtatnate khawl ding hi pah lel hi.

5.      Hih Music pen bangci bangin Na kha-in honggen hiam?
What is your spirit telling you about this Music?
Secular or leitung late na ngaih ciangin na kha or lungsim in hih bang musicte Pasian tawh kizopna ah akimanna om mel kei veh aw cih hong gen hong phawk sak hiam?
James 4:17 17A hoih a manin gamtat ding thei napi-in a gamta lote a khial ahi hi.
17 If anyone, then, knows the good they ought to do and doesn’t do it, it is sin for them.

            Atawpna kong gennop in ah Music pen Pasian in abawl hi a tua mah bangin Sum, Sex, Zu cihte pen ahoih lam leh asia lamin kizang thei a, ahoih lam a ih zat theih ding thupi ding hi. Kong gennop ah  Christian khat in Secular Music pen ngaihloh ding hoih pen hi. Pasian tawh kinai sang hong kigamla sak semsem zaw hi.

Dawtkikna:
Tua leh No Pasian la hilo leitung late Christiante in ngaih ding hoihsa maw salo?
Should Christians listen to secular music?

June 6, 2019
S. Khaute

https://youtu.be/lLV_gfAf3_8

https://youtu.be/lLV_gfAf3_8

Tuesday, June 4, 2019

NUPA KAL THUSIM

NUPA KAAL THUSIM
###################
1)- Itna kiam thei ahih manin Zingsang simin na itna lak den in.
2)- Ngaihna kiam thei ahih manin Nitak simin na ngaihna lak den in.
3)- Pai nading a om ciang ki gen tangtang na-in Khat leh khat ki zahtak na lim ahi hi.
4)- Nek ding a om ciang ki ngak aa Annkuang umm khop na-in ki itna khang sak semsem hi.
5)- Nitak lup ma-in kamkupna tuamtuam nei den inla, Lup kuan ciangin itna thugil kamkup khop' hoih pen hi. * Ki leh ngat thei hi.*
6)- Lupna tung ah innkuan mailam ding, tate pattah zia ding kamkum le cin zingthawh hong nuam ding hi.
7)- Zankim in nau hong kah ciang numei ten don pha deuh uh aa Pasal ten zong kep mawh hi lo hi. *It na leh hehpihna ki sam hi.*
8)- Itna gilkial na ki sak leh Nang mahin itna khahkhiat masak sawm pah in. Tua hi leh Itna hong khang ding hi.
9)- Vai na pai ding simin khat vei ta ki kiss or hug le cin Sun tha pai na mai tai ding aa na nasep nuam ding hi.
10)- Sun na Rest Time hun sungin na omom na pan Message  khatta khakin na vai tun hong nuam ding hi.
11)- Nupa pawlkhat ki teen ma  ki it, ki ngaihna thu lim gen mahmah na pi… Ki teen khit ciang gen lo uh ahih manin nupa kal itna gilkial uh hi. *Lungsim galdo na om thei hi *
12)- Vai tuam'' leh inn lak vakna panin hong ciah na Pasal/Zi vai dawn den inla.. Kam khum awneem tawh hopih in. * Tawl dam deuh hi*
13)- Damlohna tuam'' a om ciang lawm aw bang ci nahiam? Zatui na ne khin hiam? ci aa ki lung hih mawhna in Nupa kal cidam sak hi.
14)- Na lungkim lohna nitum sak kei in! Nitum khit ciang khua ziing hi.* Lungzin na ki zom suak thei hi.*
15)- Na zi na it leh a sanggam u leh nau te, na it sak pel mawh kul hi. Na pasal na it leh a sanggam u leh nau te, na it sak pel mawh kul hi.
16)- Teek leh mo ki kal a nop theih na ding, Pasal in vai puak lian mahmah hi. Na pianna Nu le pa khasia sak kei-inla na zi lung leng sak kei in!
17)- Sungh leh maak ki kal a nop theih na ding numei in vai puak lian mahmah hi. Na pianna Nu le pa khasia sek kei-inla na pasal maizum sak kei in!
18)- Nupa kal a noploh hun om peel mawh ding aa tua hun ciangin na lawm na gual te kup pih kei in! Nang' na it zahin hong it sak lo ahih manin asia lam tam zaw ding hi.
19)- Nang cih bek ci tentan kei-in, na zi/pasal deihna zong ahoih om veve hi.
20)- Nupa kal ah Sum tuam neih omthei hi. Tua bang sum tuam neihna in nupa kal kigii a phutphut na hi hi. *Neih zahzah gawm khawm in*
21)- Inn sung van zat leh Nik leh puan ki sap zia numei te' tel zah in Pasal ten ki tel lo hi. Inn sung ah bang ki sam hiam cih! na Zi dong zel in! Inn kuannuam ii cih tua bang dan a hi hi.
22)- Inn sung van ki sap a om ciang, na ki sap teng ciamteh sa-in vanlei ding pai in! Ki sam lo teng ki lei kha thei hi.
23)-  A hih theih leh Sum zatna leh Ngahna ciam teh tangtang zo leeng hoih pen hi. Ki muan lohna hi zaw lo aa Sum zeek jia ding ki kepna hi zaw hi.
24)- Pa in Tate ''thu'' ahilh laitakin Nu in Tate zak dingin tua ci hilh kei-in cikha ken! Apa a zahtakna kiam ding hi.
25)- Nu in Tate ''thu'' ahilh laitakin Pa in zong Tate zak dingin tua ci hilh kei-in cikha ken! A Nu a itna kiam ding hi.
26)- Thuhilh zia kilawm na sakloh te uh Tate zak dingin ki gen kei un! Nu leh Pa a zahtak na kiam thei hi.
27)-  Hehna a omp phial leh zong Tate muhna ah ki tawng kha kei-un! Hong muanna kiam ding hi.
28)- Ta te nisim in tawng den keei kei-in, ki sek ding aa hong zahtakna bei zaw hi.
29)- Tate adeih khempeuh ban lei sak kei-inla, aki sap lei sak in. Ki sap leh deih akhen tel theihna dingin gen pih zel in.
30)- Tate kamciam pia pahpah kei-in, na kamciam na piak zawh loh ciang amaa ban akhak tan sak suakthei aa hong muanna bei hi.
31)- Tate pilding deih luat manin migi nalo te ''thu'' gen pihpih kei-inla mipil minthang te ''thu'' gen pihpih zawk ding ahi hi. Na gen thu te a lungsim ah teeng ahih manin na gen bang hong suak ding hi zaw hi.
32)- Nisim ann lim meh lim tawh vai hong dawn na Zi pah tawi siam in. 1,2 vei huankhialh khawng peuh phun se ken. *Cidam loh ki patna hi*

David Mungno

https://youtu.be/XRcoDbJs5o8