Sunday, September 18, 2022

KAWLGAM THUBUAINA TAWH KISAI


 KAWLGAM THU BUAINA TAWH KISAI


Mihing khatin piangin Christian mikhatin atawm pen Atheihtel huai thute:

TOPA PASIAN hong deihna pen nahihna hipah hi ......

1). Leitung a na NulePa ding, nateel hilo hi.

2). Leitungah na piangpih sanggam ding     

      nateel hilo hi.

3).Leitungah na piangna gam,nateel hilo hi.

4).Na piangna mun ding, nateel hilo hi.

5).Na MINAM ding, nateel hilo hi.

6).Na suahni a om mah bangin nasihni      

      om peelmawh hi.


GAMVAI


Gambuppi vai tua gamsung om, mikimin ihsem khawm thei hi, ahihhangin NAMINAM, NAMUN NAMUAL vai leh MINAM KICIAN na hihna, ih " IDENTITY "vai pen nang leh kei "ZOMITE" bek septheih ahih lam phawk ciatni.


Myanmar Gamvai tawh kisai atheih huai thubulpi pawlkhat.......


Independence ngahkhin hi napi hangin, bang hangin buaina om toto hiam?:

Myanmar gam pen Independence ngah a pat, tuni ciang, gam sung a cidam lohna pen, Panglong thukimna omsate leh kamciamte tawh akilam kibeelpawl gam, lamzawhna ding geelna, a omsa bangin, beelpawl gam diktak suahsak, piansak zawhlohna hang ahihi. Ahuampi in genni cileeng, thukhunpi ahih keileh, thubullette tawh kisai buaina (Constitutional Crisis) ahihi.


Beelpawlna (Union) Thukhunpi leh Thubullette Thanemna:

Myanmar Gam in suahtakna angahna dingin, Panglong Khawmpi panin, tu laitak a Myanmar Gam sung a Minampi teng akihel ahihi. Panglong Khawmpi ah kihel minam lian teng akahzia hibang in kiciamteh thei hi.


(1) Proper Burma kici Myanmar Kingdom sunga kihel Rakhine Regional, Mon Regional gam teng tangin, Myanmar minam Makai General Aung San kah thei hi.


(2) Shan Gam panin Federated Shan States Regional te a ukpi te Tangmi-in kah thei uhhi.


(3) Kachin Gam panin Kachin Hill Regulation Acts thukhun zui in akiseh ukpite, Tangmi in kah

thei uhhi.


(4) Chin Gam leh Zogam panin, Chin Hill Regulation Acts thukhun zui in akiseh Chin ukpite leh Zomi ukpite,tangmi in kah thei uhhi.


Beelpawlna thubulpite ahong piankhiat theihna dingin, 1947 kum, February kha, Ni 7 ni a kipan, Ni 12 ni ciang, Shan Gam aa Panglong khua ah Khawmpi a kibawl ahi hi. Khawmpi akah Minamkim in, amau gamciat ah a bukim thuneihna satan neiciat in, tua thuneihna satan sungciat panin, Gam khat in dinkhop theihna dingin, Beelpawl Gampi tung ah thuneihna satan pawlkhat khenkhiaciat ding, kibeelpawl ding Thukimna ( Suaikai/ Signature )kibawl thei hi. Karenni Regional gam teng pen, tua hunin Buffer State in om lai uh a, anung ciangin Thukimna bawlin nunglut uhhi.


Thukipatna ahoih hangin, Myanmar Gam Independence angah zawh, tuni ciang dong, gambuaina a om pen, Panglong Thukimna thusimlohna hang hi-a, tua hang mah in, tuni ciang dongmah, gam sung ah nisim phialin, kithahna namkim, phulakkikna leh thautawi kipawlna tuamtuam hong piangkhia ahihi.


Independence ngahzawh a kipan, tuni ciangdong, Panglong Thukimna sung a kihel, Beelpawlpih Minam khat in Dictatorship dinmun panin Beelpawl Minam dangteng hong ukcip tawntung uh ahih manin, atak takin, suakta diktak ( Pure independence ) a kingahnailo hizaw hi. Suahtakna a kingah nailohna thu tawh kisai in, akicing zaw in asuut hile’ng:

 

(1) Independence ih cih pen suahtaakna hi, kibeelpawlna sung panin eitemah zialetong tawh, eima danciat tawh kituakin, eima lungsim bangin, ii zingvai, nitaakvaite, suakta takin vaihawm theihna (Self-determination) ih cihcih ahi hi; tua suahtakna pen, tunitan, khatvei zong ngahkha nailo ban ah, ih mun ih mualte hong kisutsutsak hi, tua bang thute a thumah tawh zawh kul ahi hi, akulna mun ah thatang tawhzong, sep hong kul ding hi, eima vai, eimah tekmah in sepkul hi. Ahi zongin, pilvang takin sepkul aa, lung kituak takin sepkhopciat ding zong kisam mahmah hi.


(2) Tulai takin, ih gam dinmun enkik in, Zomite kalsuanzia ih ngaihsutkik ciangin, ih gam leh ih minam vaite ah, kithutuak takin ma anapangkhawm thei hi lehang, bangzah takin mazang ding ihhi hiam, bangin eite hong dal hiam, anungta TOPA PASIAN biate hi napi hang aa, eite abangci gamtatmawk ihhi hiam, ki-etkik huai mahmah hi. Tuni ciang dong Dictatorship khutnuai vive pan ihhi hi. Ni khatzong suakta nailo hihang. Tuni in eite innphualzang ah hong tungin a tuakkhapan ihhi hi, tua ihcih ciangin ih hawmthawh man hilo hi. Ihsanggam beelpawlpihte Karente, Shante, Kachinte, Karennite leh hunsawtpi pek a pat atuak ahi; Mon leh Rakhine te phawk ciatni.


(3) Tua ahih manin pilvang ciatni, khut kilengin sem khawmni, ih hihnapeuh ah ih mazangna dingin thu ngenin pangkhawm ni, mainawtkhawm ni, tua ahih nakleh ih mai ah ihmaban ding limci mahmah ding hi.


Ih pilvang kulzia atomin:

(1) Gam khat a lamkhawm hi napi hang a, Hamphatna Satan akihawm ciangin vompi sahawmden, Mangkang hun a Regions (5) teng tawh kipangkhawm (coming together) in, 1948 kumin gam kilamkhawm hi napi in, State Level (4) leh Central cih dan aa, Central lam ah Dictatorship teng, tu-in, U dinhmun pumlak uh a, amau sangin aniamzaw in, hong bawl pahphot uhhi. Tua pen tuni ciang dong hi.


(2) 1974 kum in, Thukhunpi athak gelhin, Gam buppi ah Proper Burma sung teng pen Division (7) in khenin, Mualtung Gam teng pen States (7) in hong khen uh ahih manin, Minam khat pen adang Mualtungmi Nam (7) tawh liangko hong kikim sak uh a, vompi sahawm leuleu uhhi.


(3) 2008 Thukhunpi sung ah, a omsa, States (7) leh Divisions (7) teng ban-ah, Naypyitaw Gam khat behlap in, Hamphatna Santan khat kingahbeh sak uhhi. Ki-ukna leh Kivaipuakna sung ahzong, President banah, State Councilor panmun khat hong guanbeh uh ahih manin, Minam khat in a thuneihna, namdangte sangin lianzaw semsem hi. Namdang, Mualtungmite a lungkimna dingin, 21st Century Panglong Conference ci in, kilawmsakna in hong bawl uh a, Gamvai tawh kisai thute hong khimbawl uhhi.


(4) A nunung pen ah, Spring Revolution ci in, Galkap Kumpi alangdo ding kimlai, tangtawng a kipan aa aomsa, Galkap Kumpi a nadosa, Mualtungmi Minam Thautawite alangpan nuam, athusimlo, PDF thautawi kipawlnate, Mualtungmite sung ah hong phutsak uhhi. Amau sungciat ah buaina a om theihna dingin, PDF thautawi kipawlnate Mualtungmite sung ah hong phutsak hi. Mualtungmite gam teng ah, PDF Galkap phuhbeh kul nawnlo hi napi, Minam Thautawite abuaisak dingin, tutung a ukna buluh Galkap Kumpi ado ding cih min tawh, tual sung ah galkap athak khat hong kibehlap sak uhhi.


Tua hangin, Minam khat sung ah, 2020 Kiteelpi tungtang a kipan Galkap ado nuam pawl leh, Mualtungmite in thuneihna asutkhia Galkap Ki-ukna ado pawl, pawl nih pawl thum kikhen in, kitelkhialhna, kimawhsakna, kilangpanna pan, atawpna ah tualgal hong piaksak zo uhhi.


Myanmar Gamvai tawh kisai, hici bang a, a theih huai, Thubulpite a tellote in, Minam khatin namdang teng anuaisiahna pen khang semsem ding a, Federal kivaipuakzia a kilam zawh sangin, Dictatorship nam khatmah hong khang zaw thei ding hi.


Apicing, akhangto Gamte ah, Gambup Kiteelpi tawh kisai buaina khatpeuh a om ciangin, Thukhun zui in thu khenna (Rule of Law) pen na siksan uh a, Kiteelpi tawh kisai lungkimlohna anei Party-te leh, a teelcing Party-te in, lungduai takin, Thukhenna ngakin, Thuman khenna bangin, kalsuanciat uhhi.


Myanmar Gambup Kiteelpi tawh kisai in, a lungkimlo, Thukhunpi sung ah MP sehli suah sehkhat in, a lungkimlohna thute, Rule of Law dan zui in, Thukhenna a kingak thei leh, Gam itna takpi tawh, lungduai takin, Political Process mahtawh, sisan naisan luanglo a, Gamvai a kivaan thei ding kimlai, Gambup leh Namdangteng ukcip nopluat manin, kiphatsakna tawh kikanna ahong tung ahihi.


Tua hangin, ukna buluhna, lungphona, galvan tawi a kidona cihte aban banin hong piangto hita hi. Gam leh taangpi taangta ading thukhualna leh thudam tawh vaihawmna omlo ahih manin, Myanmar Gam a kisia semsem ahihi.


Hici bang, Gam buaina sung ah, Zomite leh Mualtungmite in, ihgam ihlei, ihminam vai tawh kisai thute, pilvang takin khinkhai in, thunung thuma limtak in kantel a, Myanmar gamvai tawh kisai Thubulpite tel sinsen in, gam leh minam maban ah ma ihpankhop theih ding mah lunggulh huai penpen hi.


Lunggulhnate ahih leh ZOGAM ah abukim thuneih zawh nading hi. Eite zialetong tawh eite dan ciat tawh kituakin ii zingvai, nitaakvaite suak tatakin vaihawm theihna (Self-determination) leh gam bawlkhia tualsuak minamte ( Country Founding Native ) liangko kikimin suakta takin ii mailam ciat ding hanciam zawh zahin ihsep thaman ciat ngah theih nading, ih gam leh ih munlemual ciat ah bitna ngah nading ahihi. 


Tua ahih manin ngaihsut siamna, geel siamna leh sepkhiatna omlo peuh mahin matutna kimulo ding aa khut kilenin sepkhopna pangkhop zawhna a om masiah mite nenniamna nuai mah ah ki-om ding hi. Unau teng tua pan suahtaakna maan ngah zawh nadingin kipumkhatna tawh sepkhop theihna dingin, ih kizawn hi, lungdam lua ei, mimal kim TOPA’N  thupha hong pia hen.


By: Kam Lam Khup