Sunday, November 15, 2015

ZOMI MAKAITE TUNG LUNGDAM KOHNA

LUNGDAM PIHNA
Lei tung ah mi tampi na piang a, tua lak ah Zomite zong khat ih hi hi. Tanglai in Zomi a om lo hilo in Zomi cih zong kilo ngam loin, ih kim ih pam te hong lawhna, ih kim ih pamte kilawhna peuh zuih pih in ih nungta a, Zomi cih la leh zola in ih awih2 hangin ataktak in mite kiang ah Zomi hi ung ih cih sangin CHIN or KUKI ci in mite hong ciaptehna peuh tawh ih lungkim hi.

Zomi cih Pasian in mangthang ding hong deih lo a, 1959 kim pawl in Biakna ah British or Burma te hong lawhna, Piakna CHIN zuilo in, ZOMI ci in ZBC in Pasian in hong zang sak to in, Tua ma nangawnin ei leh ei akici hi napi hangin, Bang hang ahi diam 1959 main Zomi cih pen hong kizang ngam lo in Ih khuamin leh ih awsuah peuh tawh ih kilo a, tua bangin ih omna te pan un Topan hong domtoto hi.

ZBC Biakna lam pen Halkha lamte in hong deih loh luattak ciangin eilam te tawh kikhen theihtheihna dingin thu hong vaihawm uh, hong gamta uh a, Tua panin ZOMI it teng mah ZBCM ci in hong pusuak hi. ZBCM hong om teh Mi mangthang, Kha mangthang, ci-in Na nakpitakin kisem a, tua akipanin Zongeina atuamtuamte Biakna sung leh Minam sung ah hong kizang, hong kithupisak semsem hi ci leng kikhial lo kha ding hi. Tua bang a Ngal haphasa tumkik lo e, ci a hong makaih ih Makai siate khempeuh tung zong ih lungdam hi.
1988 pan in Leitung lam ZNC Party hong om to in, Zomi tampi takte in ZOMI cih hong zumpih in, tua kawm kal ah Pu. Cin Sian Thang makaihna tawh ZOMI cih pen hong kikal suan toto in, Thong kum tampi hong kiat lawh liang hi. Tua kawm mahin hong hanciam toto a, 1990 ciangin Zomi min mahtawh MP hong cing to in, kisem kha lo kik hi. ZNC pen Ih Kawl kumpi te in National cih hong deih lo in, ZOMI/Chin NATIONAL DAY cih a, banner gelh bang pen deihlo uh a, ZOMI STATE DAY ci in hong laihsak ta ngial uh a, tua kum lam akipan in ZNC phal lo in ZCD in ngimna kibang in kilaih hi cih, ka muhna pak hi.

ZOMI Biakna lam makaite leh ZOMI Leitung Makai lamte hanciam na tak tawh, Zomi om lo acite tung pan, om hi cihna kingah a, bek tham lo in tutung 2015 November 8 kitelna pan in Lei tung bupin ZOMI cih pen hong thei hi mawk ahih manin, Kei mimal mahmah in ka lungdam na leh ka angtanna hih tung pan in apulak ngiat ka hi hi.

Hih bangin sihdek mang deih liang a hong makaih Ih makaite Khansau in, Hong nungta un la, Ih gam leh minam adingin Topan hong zang semsem hen cih ka sunmang gelna leh thungetna ahi hi. Chin or Kuki kici nawn ta kei le hang ZOMI kici ziau leng Leitung bup in hong tel sinsem hi mawk ah hih manin Angtang mahmah ing.

Zogam leh Kawlgam a MP hong sem Party tuampan ahi a ZCD pan ahi zongin Natung vuah Zomi nautangte lungdam mahmah hi cih kei mimal in Zomite tangin lungdam hong ko ngaungau ing. Topa’n ZOmi te maban zun zo dingin hong siamtek hen la, “Burma Zomi lungsim hilo in, British Zomi lungsim hong pua un”!

Gen zawh loh lungdam na Zomi Makai, Leitung lam leh Biakna lamte tung hong ko phapha ing. Na khat peuhpeuh ah Pasian mah citiltel in hong kalsuan in Nungtuak ding zong hong pantah kawmkawm un cih hih teng tawh lungdamna hong pulak ngiat ing.

Makaite simkhak dingin zong na Share sak un.

Galatians 6:9 “Na hoih sep ding cimtak kei ni…”
Akeu khat pan Zomi a it!
Lungdam
Siam Khaute
Nov,15 2015





Saturday, November 14, 2015

ZOMI-TE LETKIP DING LEH NUSIAT DING THUTE:

ZOMI-TE LETKIP DING LEH NUSIAT DING THUTE:

Laizom Zomi teng abeisa dinmun te i et ciangin ipomding,iletkip ding leh inusiat ding thu om mahmah ta ei cih kimu hi.

LETKIP DING THU HOIH TE:

1.Anungta Pasian ibiakna leh izahtakna te lenkip denni.
2. Zomi ihihna Identity limtakin lenkip ni.
3.Sisan in thugen den ahihna limtakin lenkip ni.
4.Kuama khen theilhloh ihihna limtakin lenkip den ni.
5. Akipahtawi siamte ihihna limtak in lenkip ni.
6. Nopna dahna ah akipum khat ihihna limtak in lenkip ni.
7. Sunghta putu ihihna limtak lenkip ni.
8. Behkhat phungkhat ihihna limtak lenkip ni.
9.Luangleh baan kiphamte ihihna limtak in lenkip ni.
10.A kinusia leh akikhenthei lo ihihna limtak in lenkip ni.
11. Laizom sanggam taktak ihihna limtakin lenkip ni.
12. Mawhna lianpen nangawn aki maisak zote ihihna limtakin lenkip ni.
13. Tanglai in khua khat akisat ciangin , Siampi , Hausa leh siksek akisam sak te ihihna limtakin lenkip ni.
14. Thulian pen ineih ciangin kumpizum lam sangin itna tawh avaihawm khawm diamdiam te ihihna limtak in lenkip ni.
15. Acimawh alamsam iomciangin akinusia lo a, atonkhawm te ihihna limtakin lenkip ni.
16. Ei sangin a u pa zaw leh athuthei zaw te azahtak leh anungzui ngam ihihna te limtakin lenkip ni.
17. Khat leh nih thutang pek lo a, gamsungah salian pipi mandingin akuan khawm te ihihna limtakin lenkip ni.
18. I kampauna ,inek idawnna khempeuh ah hongbawl Pasian azahtak leh akihta te ihihna limtakin lenkip ni.

NUSIAT DING THU HOIHLO TE:

1. Pasian muanlahna nusia ni.
2. Zomi te sangin minam dangte i muanzawkna nusia ni.

 3. Ki langpan nop denden na nusia ni.
4. Lungkiatna nusia ni.
5. Kigensiatna nusia ni.
6. Thadahna nusia ni.
7. Lamet beina nusia ni.
8. Ki phulak nopna leh kithuhkik nopna te nusia ni.
9. Ei leh ei kihawmthawh denna thu te nusia ni.
10. Abeisa khasiatna leh hehna te nusia ni.
11. Ei mimal meetna ding bek ngaihsutna te nusia ni.
12. Midangte thusim lohna te nusia ni.
13. Ei kihel lohna peuh ah langpan nopna lungsim te nusia ni.
14. Minam adingin thuak noplohna , lungsimte nusia ni.
15. Kizahtak lohna lungsim te nusia ni.
16. Team work ineih siamlohna te nusia ni.
17. Makai te imuan mawhna lungsim te nusia ni.
18. Makai te nung izuih ding banga izuihsiamlohna te nusia ni.
19. Makai sem nuam napi hangin, ineihsa iphallohna te nusia ni.
20. Gualzawhna leh guallelhna ipuak lah pahpah nate nusia ni.
21. Mailam thu ding sang in abeisa thute ibuaipih pahpahna te nusia ni.

ETTEH DING PAWL KHAT:

1. England kumpi Wiston Churchil bangin ineih zahzah ta nasem ni.
2. US kumpi masa George Washington bangin Pasian maipha zong den ni.
3. Israel kumpi masa dinga kiseh David Ben Gurion leh Albert Eistein te bangin nasep kituh in panmuh kikhiat siamni.
4. Mosi bangin akisap bangin Minam pihte adingin hangsan ni.
5. Singapore PM masa pan Lee K . Yua bangin vision hoih nei ni.
6. John F Kenedy banging vision hoih nono pulaak ngam ni.
7. Thomas A.Edison bangin ilawhcin nading lungkia hetlo sa in mainawt denden ni.


Topa Pasianin alawhcing leh amanpha Zomi
te hongsuaksak tahen.

Sia Pau Khai.
Nov 12, 15






Thursday, November 12, 2015

KHA THUM SUNG AMERICA AH

KHA THUM SUNG AMERICA AH
(5 May –29 July 2015)
By Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau

Tukum tuuk sungin America ah ka zi Dimnu leh ka tapa uh a u-zaw Daniel Gin Sian Mung tawh ka zin uh a, 5 May 2015 niin Denver vanlengtualah ka tapa neu-zaw Toshi Thang Lian Mang leh lawmte'n hong na dawn uh hi. America a ka zinpi uh Thawn leh Liannute' innah tung suak ung. Amau ka zin simun lupna hong awnin a nuam theithei dingin hong vaihawmsak uh hi. Ko innkuan kimuhkhop loh zawh kum guk pha zo a, kum guk sungin ka khatvei kimuh khopna uh hi a, manglam tawh kibang hi.

May 9 ni-in Toshi Thang Lian Mang in Bachelor of Art in Music a zawh ni hong tung petpet a, Colorado Christian University adingin Convocation progam a 100-veina hi. Hih lungdam ni ah ko tawh hong lungdampih dingin ka zinpipa uh Thawn leh a tapa Thang Sian Khai, Denver Zomi Community Church tangin Sia Sangpite tawh ka kithuah thei uh hi.
Thugenna biakinnte:Topa hong hehpihna leh makaite deihsakna tawh Zomite omna mun tuamtuam khua tuamtuam ah thugenna hunk a zang thei a, ka lungdam mahmah hi. Tuate in: Denver ZCC; Myanmar Abundant Life Church, Pasadena; Zomi Community Church, Lincoln, Nebraska;Zomi American Church, Kansas City; Zomi Mission Church, Baltimore; Siyin Burmese Mission Church, Frederick; Evangelical Baptist Church, Baltimore;Zomi Community Church, Columbus; Myanmar Zomi Baptist Church, Tulsa; Zomi Christian Ministers' Conference, Christ's Church, Tulsa; Zomi Pawlpi thum kigawm Fort Worth; Zomi Community Church, Fort Lauderdale; Chicago Zomi Community Church ahi hi.

LUNGSIM HONG LAWNGDIAKTE

Tutung khualzinna panin ka tuah khak leh ka muh khakte tungtawna ka lungsim hong lawngdiakte a banban in kong gen nuam hi.
1. Crusade panin Cialpi lehGupna Thugenna: Tuhun ciangin "crusade"cih kammal kizang nawn lo hi. Ahang pen hih kammal tuhun ciangin Muslimte'n zadah mahmah uh hi. Kum 1095 panin 1291 sung Khristian galkapte'n Jerusalem leh Gam Siangtho lakkik nadingin giatvei tak na do uh hi. Muslimte khut panin a kilakkik tak ciangin Jerusalem khuapi sungah sisan hawktui bangin luang hi. Hih kammal in a beisa hun a Pasian min tawh khutkhelhna leh hiamgamna hong phawksak tawntung hi. Tua hangin tuhun Khristian kipawlna in hih kammal zang nawnlo uh hi. A gentehna in Campus Crusade for Christ leh Every Home Crusade cihte'n amau pawl min uh zong khek khin uh hi. Tuhun Muslim hiamgam leh ngongtatte'n Khristiante tungah crusade hun lai nong bawlsiatna uh thukkikna ci-in galbawlin sihna tampi in na thuak uh hi.
Ahi zongin Zomi sungah hih kammal i zangzang lai uh hi. Khristian kipawlna leh Pawlpite'n zat dingin kilawm a sak nawn loh uh ahih manin en zong zang nawn kei leng hoih kasa hi. Nidang in "Evangelistic Campaign" cih zong zattangzang in kinei a, campaign cih kammal zong galkap galdona ahih manin tuhun ciangin kizang mengmeng nawn lo hi. Khalam galdona icih hangin a za mite'n khalam thu tawh na za loin leitung thu tawh na melhkhawm in tangthu ah Pasian min paulamin kithahna galdona phawkna in na zang thei uh hi. Tua ahih manin Zokam tawh i zat Cialpi leh Gupna Thugenna cih bangin zang thei leng a hoihzaw tam cih ngaihsutna pulak in kong hawm nuam hi.

2. Innkuan Sung Buaina: Gamthak i tun tawh kitonin innsung buaina hong tam mahmah hi. Zogamah i om lai-in a buailo i hih loh hangin tuhun ciangin nupa kikhen, kiho nawn lo hong tam semsem hi. Gamthak ah nuntakzia na kilamdang mahmah ahih manin innsung kizopna leh nupa kikal thu zong na tuam hi. Adiak in America gam bangah pilna leh hauhna tawh nungta mite'n amau leh amau a kivak zo lo ding mi om lo ahih manin numei hi-in pasal hileh 'nang nong huh loh hangin kei kivak zo leling' cih lungsim tawh gamtang baih pahpah uh hi. Tua lungputzia in Zomi sung zong hong lawhkhin zo a, 'kilawm kei','nu leh pate zahtakna beek tawh','i tate hehpihhuai' cih nate hong tawm mahmah khin zo a, 'kei nopsakna', 'kei ut bangin ka om theih ding' cih lunggulhna in innsung leh mimal nuntakna ah mialna hong tunzo hi. Southern Baptist Theological Seminary ah Family Counseling thu tawh Ph.D. a sinlai Khamkhanchin Ngaihte kiangah America gam nupa kal buaina nang bang ci-in na mu hiam cih ka dot leh, "My feeling," "my right," and "my privacy or space" cih bang lian lua hiding hi hong ci hi. Mikangte mizia mah tawh kibangin tuhun ciangin "kei deihzia, kei duhzia" cih ahi zongin, tua bang lungsim tawh nuntakna hong lianlua mahmah khin zo, "nang deihzia, nang lunglut lam" cih tawm mahmah khin zo hi.


Tutung a ka thuzak khat uh pen America gam tax return file zawh ciang kumpi in huhna sum hong piak tawh kisaiin nupa sungah buaina hong tam mahmah hih tuak hi. Nu leh pate' ki-awlmawh ciat a, sunghte leh tekte piak loh leh piak hamtang bang hong om ciangin nupa kikalah kitheihsiam lohna hong lian mahmah hi. Gamthak tungte adingin huh ding tam mahmah ding hi, ahi zongin sum vai pen kihokhawmin i kitotpih leh zong kitotna in i zang zongin a simthamin pia sim cih bang om kei leh deihhuai hi. Nupi khat in ka pasal in kei nu leh pa sum khak ding hong phal het lo hi. Kei zong a simthamin khak ding cih bang ka ngaihsut hun tam mahmah khin zo hi, bang cih ding ka hiam hong ci hi. Nupa khat in amau zatzia a genna ah nu leh pate sum khak zah kikimsak denin damlohna thu a om ciangin tua a damlote tua kha ading khak uh hi. Zomi papite'n zong i zite ei a hikhin zo ei, ei thuthu hita ei cih bawlloin amau zong amau pianna nu leh pa awlmawh lua sam ahih manin a tawntungin ahih theihloh hangin huh theih bangbangin huh khawm dingin hanciam huai hi.

3. Manna Maw Ahih Keileh Kumpi Huhna:America kumpi in refugee min tawh hong tungte huhna in food-stamp na pia hi. Tua tawh nek leh tak kicingtakin ngah uh hi. Innkuan tam leh tawm tawh kizuiin a sum tam in tawm hi. Food stamp pen ei lam thugen pawlkhat in kilungdampih lua ahih manin manna cih min kivawhsak kha hi. A khawnkhongin kingah ahih manin ei lam panin ngaihsun leng manna cih ding tawh kituak mah hi. Ahi zongin tua food stamp hong kipiakna sum pen America a teeng khinsa mite'n siah (tax) ginatakin a piak manun kumpi sum kikhol ahi hi. Tua lam panin en ding hileng mite' khua-ul suahna ne i hih lam phawkhuai mahmah kasa hi. Tua bangin kumpi tungah siahpiak ding thumantakin na pia tangtang uh a, tuate panin kumpi in mi cimawhte huhnading sum na nei hi.
Zomite zong mi gina ihih leh hih loh kumpi tungah tax mah a manman a piak leh piak loh tawh kisai mahmah ding hi. Mite khua-ul panin sum kingah i nek ciang bekin thupha ngah kisa hiloin ei zong midangte a huhzo hi leng thupha ngah minam i hi uh hi. Mite sepsa lampi, tui leh inn leh lote sungah i ten theih pen Pasian hong angvanna leh hehpihna hi. Tua innte sung panin midangte huh thei dingin i minam i khantoh uh ciangin thupha ngah kihi ding a, food stamp khawng i buapih loh hun peuhpeuh pen eima khe tawh a ding minam i hi ding hi. Tua hun ciangin ei zong khutdawh, puuktaw minam hinawn loin midangte tungah thupha bawl kihi ding hi.

Food stamp pakta lua in nasep gina nangawn zong zong ngam lo bang om; banghang hiam cih leh khasum hoih pian leh food stamp kingah nawn lo ding lauhna nei ki-om cih ka zak ciangin dahhuai, maizumhuai kasa hi. Bang hang hiam cih leh Vietnam gal 1960-1973 hunsungin America tawh a kipawl mite' refugee in America gam na tung uh hi. Amau zong ei mah bangin siamna tawh na tung lo uh a, amau puansilh bek mah tawh na tung uh hi. Eimah bangin food stamp tawh na kivak uh a, kum thum panin kum nga sungin food stamp nusia in amau leh amau kivak minam in kiciamteh hi. Tuni in annsai, company, doctor, nurses, leh kumpi nasep thupi sem uh a, president Ronald Reagan in a thugenna khat ah, exemplary Asian group ci-in na minvawh ngei hi.


US ah mivomte Spanish kumpite'n sila dingin a lutpih uh 1526 kum hi a, tu in kum 500 cing khin zo hi. Kum 500 sung khawng ding a om khit uh hangin food stamp mah a thupi bawl minam in kiciamteh hi. Nasep, pilna zong loin kumpi huhna a baih nono bek lamen in om uh hi. Mivom numeite in pasal tuamtuam panin ta li leh nga bang nei-in kumpi tungah tua a tate min tawh huhna siau uh a, innsap ding, nek leh tak a kipan huhna tua bangin na ne uh hi. Ei zong kum sawmnga khit ciang nangawn in food stamp ne i om khak ding ka deih kei hi; tua bang ihih khak leh dahhuai mahmah ding hi.


4. La Lamah Khangto Hang Ahih Hang Thu Lamah Kibah:Lasa siam leh phuak siam i minam tawh kituak in Topa Pasian in hong pia hi. Laphuak cih zong Kha Siangtho in hong piak a kiphuak leh mimal lunglutna tawh kiphuakte kibang vet lo hi. Zomi Idol 2015 Tulsa a om pen thupi mahmah a, namdangte mai-ah zumpihhuai het lo hi. La lamah thupha i ngah bangin a thu lamah khangto leng cih deihhuai kasa hi. La tawh i gennopte kigen thei ahih hangin a thu in zong ciamtehna kikupna a om kisam hi. Thu lamah i khantoh nadingin doctorate ngahte kimuh khopna bang om thei leh a thu lam zong i pibawl kisam kasa mahmah hi. Sia Tuamung in Zogam panin i mite hong pemsan leh zinkhiate a muh ciangin "Tunnu Zogam" la a phuah bangin thu lamah zong i gamsung haksatna a kipan gam thumna in tun thu bang laibu a kigelh tampi i neih hun kasa hi.


Gentehna in Malaysia lam zui in gam thumna tungte a kipan Delhi, Thailand, Guam cih ahi zongin gam thumna i tunzia haksatna, patauhna leh lungdamna ciamtehna i neih kei leh i theih loh kalin mangngilh hong tam mahmah ding hi. Zomi Exodus tawh kisai kiciamtehna a om kei leh penglam tangthu gen a i gen ding thu hong hih ding dahhuai hi. I haksatna, i thuakna leh hanciam nate ciamteh dingin deihhuai mahmah thute ahihi. Pilna leh hauhna hang hi peuh mah loin gam thumna dong itun uh nidang ciangin khang thumnate bangin tangthu in a gengen ding uh lai tawh kikhum om hamtang leh deihhuai ka sa hi.


Mikangte'n Zogam hong tun uh leh a nasepnate uh lai tawh a gelh manun tuni dongin i tangthu i gelh ding ciangin amau gelhsa mah i neihsun kiciamtehna hi. Tuhun ciangin laipilna ngah hizah om buang i hih leh bang hangin ei tawh kisai thute kinbawl lo ihi hiam cih ka ngaihsun thei zel hi. Greek mite in leitung buppi pilna thu tawh na zeel uh hi. Tua pilna pen kikupna panin hong piang thute hi a, na ngaihsut theih leh zong piang thei ding hi cih tawh hong kipan hi. Leitungbup democracy ki-ukna zong hih bangin thu kikupna panin hong piang hi.Kigensiat leh kitot sangin thu hoih khantohna lam i genkhop tam mahmah leh khantohna a manawh ihi ding hi.


Thukhupna: Hun ka ngah ciangin gelh dinga ka hawi thulu pawlkhat penKhantohna leh kiamsukna, Pawlpi sung buaina, Khang nihna laipil, Mikangte' tung pan a hoih sin ni, leh Pasian thugen a zinte ading, cihte hi. Topa Pasian in a sim mimal kim thupha hong pia hen.



Saturday, November 7, 2015

ZOLAI, ZOPAU

Zolai pen American missionary J. H. Cope hong bawlsak hi a lungdamhuai mahmah hi. Laisiangtho, labu leh laibu tuamtuam hong bawlsak hi. Tua banga hong bawlsak lai-in Roman alphabet (ABC…) zangin a awsuah tawh kizui-in “lai” hong bawlsak ahi hi.
Laipau leh Kampau
Lai pen a bulpi-in laipau (written) leh kampau (spoken), ci-in nam nih-in kikhen thei hi. Thugenna, thungetna, tangkona, thusunna, cihte laipau leh kampau-in kigen thei tuaktuak hi. Gentehna-in, “Na dam uh hiam?” (laipau); “Dam maw?” (kampau).
Laipau                                  Kampau
Ahi zongin                              A’i zong
Ahi ve                                   A’ive/a’ve
Ahih hang                             A’ih hang
Ahi diam?                             Ai diam?
Ahi dia?                               Ai dia?
Ahih kei leh                         A’ih kei leh/ahih keh/a’ih keh
Hi ve-in                              hi ve’n
Nading                               Na’ng
Pai lehang                          Pai le’ng
Tua ahih teh                      Tua a’ih teh/Tua’ih teh, etc.
Lakam
Tua ban-ah la phuah cianga kizang kammal zong om-a, tua pen lakam kici hi. Gentehna-in, “Tang bang na dam uh maw?”
Lai Malgawm Zia
Cope Topa hong bawlsak Zolai pen hoih mahmah napi-in tuhun ciangin a tuamtuamin kikhel suk kikhel to, kiphuaktawm, kibehlap-in kigelhgelh ta hi. Gentehna, Pum=Pome; Lian= Lyan; Mung-Moong; Suan=Swan; Khai=Khine/Khaing/Khy; Tuang=Twang; Cin=Kyin/Chin; Khup=Cope; Pian=Pyan; cing=Kying; Hau=How, etc., cih bangin a kigelh zong kimu thei hi.
Mangte leh Kawlte’ gelh dan khawng gawmtuah-in kiphuan tawmtawm thei hi. Tua bangin gelh ni ci lehang, gam tuamtuam-in gelh dan tuamtuam tek nei dimdiam-in, eite in a kua’ a pen zui ding cih a kithei nawn lo ding zahdong hong suak ta hi. Gentehna-in, “Tokyo” pen Japan-te in “Tawkio” ci-in, Kawlte in “To"co ci uh hi. Korea-te in Lee pen a lawhna uh ah “Ii” aw, “Choi pen “Chae” peuh in lo zel uh hi.
Zolai pen Zomite in tan 4 ciang bek kisin-a tua ban sin ding om nawn lo hi. Ahi zongin, Mangte’ grammar tungtawn-in i Zolai theihna kibehlap to thei lua hi. Zopau pen Mangpau pan-a kila hi lo-in, Pasian hong piak ngiat eima’ aituam pau ahi hi. Khatveivei haksa sa mahmah ahih manin, Cope Topa in a bawl Zolai Simbu sung ah, “Zopau a baih kei hi” na ci a, “Takkung pan-a kingah a cim taak them pen ‘meilah’ na ci sese uh hi,” ci-in na ciamteh hi.
Kammal Kikhel zia
Ei pau pen a zatna zui-in a lawhzia kikhel hi. Gentehna-in, vanglian (adj.) +na= vangliatna (noun); minthang (adj.)+na=minthanna (noun); pusuak (verb)+na=pusuahna; paikhia (verb)+paikhiatna; nasem (verb)+na=nasepna; lasa (verb)+na=lasakna; thungen (verb)+na=thungetna; kikhawm(verb)+na=kikhopna, etc.
Kampau Zat zia
I kampau zatzia a kikhel dan en lehang, mi khat in a lawmte a man khakin , “Ka man na etsak o” a cih ding kimlai, “Ka man na ensak o” ci thei hi. A khiatna kilamdang mahmah hi. “Ensak in” cih kammal zang hi lehang, a minu/pa in a en ding hi lo-in, a midang khat a en dinga sawl sawn lai suak mawk hi. Gentehna dang khat en lehang, A nu in meh huan a vil dingin a tatu sawl hi leh,”Ka meh na etsak o” ci ding hi. “Na ensak o” ci lo ding hi. Tua ci hi leh, a meh en ding pen a tanu hi nawn lo-in midang khat suak ding hi. Gentehna dang khat ah, pawlpi ading thungen dingin siapa a cial nuam khat in, “Pawlpi ading thu hong ngensak dingin” ci lo-in “thu hong ngetsak dingin” a cih ding ahi hi.
“Leh” Zatna
“Leh” cih kammal pen mihing, ganhing leh na a nam tuamtuamte gawmna a lakkammal ahi hi. Tuhun ciangin mi pawlkhatte in “leh” aw pen tom tah ci-in “le” in gelh nuam thei uh hi. Gentehna-in, “Nu leh pa” cih ding hi napi-in “nu le pa” ci ziau thei uh hi. “Sep leh bawl,” “inn leh lo” cih bang kammalte zng “leh” ngiat mah tawh gelh tangtang ding kisam hi. Pawlkhat in a mun phatuam ci-in “h” a zang lo bang zong om thei hi. A mun a phattuam sangin a mal a man ding thupi zaw hi “Leh” kimlai “le” in gelh lehang a khiatna a tuampi suak hi.
Tua mahbangin, a langkhat ah, “leh” pen na nam nih gawmna kammal hi tah, ci-in kizang khial thei mahmah hi. Gentehna: “Lungdam leh angtang mahmah ing” kici thei hamtanga, man leh kilawm mahmah napi-in, lungdam leh antan thuah ahi phial zongin, “leh” sangin “in” zat ding ahi hi. “Lungdamin angtang mahmah ing” cih ding ahi hi. Mangpau pan-a a la i hih leh zong, a “and” pen ei’ pau-in “in/in-ah” cih kammal nih zopna hong suak hi. Tua ahih manin, tua Mangpau (It’s my pleasure and honor) cih bang a khia ding hi lehang, “ka lungdamna leh ka angtanna” ci-in zang leh hang, “lungdam-in angtang ing” i cihna hi a, “leh” cih kammal kizang thei ding hi.
Tua tawh kizom-in, Mangte in “and then” a cih pen “leh” tawh hong kisai nawn peuhmah lo-in, “tua khit ciangin…/tua khiat ciang…/’ciangin…/’ciang…/ tua teh…/tua leh…) cihna hong suaka, “leh” cihna peuhmah hong hi nawn lo leuleu hi. Tua mahbangin, Mangpau-a “but” tawh kisai zatzia a tuamtuam omte lakah, “ahih hangin” ci-in a kilehbulh thu genna kammal zong tuhun ciangin “ahi hangin” cih kammal kinak zat sim mahmah ta hi. “Ahih hangin” ci-in gelh tangtang ding ahi hi. “Ahi” ch kammal i zat nop luat leh, “ahi zongin” cih kammal zang suk pah lehang hi pah leh hi. Tua ban-ah, “tua ahih manin” (Mangpau-in ‘so’ leh ‘therefore’ ) mahmah zong “tua ahi manin” hi lo-in “tua ahih manin” ci-a gelh ngiat ding ahi hi.
“Banghang hiam cih leh” Zat Zia
ZIV Laisiangtho in “Ahangin” a cih pen i Tedim Lai Siangtho ah, “Banghang hiam cih leh” ci-a kitei Manglai-a “for” ahi hi. Mizote in, “A chhan chu” ci-in Paite pau-in, “A ziak tu,” ci uh hi. Kawllai siangtho ah, “A kyaung mu ka” ci-in a tuamtuamin kizang hi.
Gentehna:
For he is good= amah hoih ahih manin
For all have sinned= banghang hiam cih leh mi khempeuh a mawh uh a,
“Le” A Khiatna
“Le” i cih pen
(1) gamlak mualdawn khawnga po lopa nam khat min
(2) lenuai; lekawi=khutzep
(3) ganhing a zual nai lote
(4) Mihing a tei luate
(5) Numei a khuaval mahmahte
(6) “zong” cihna (I sanggam Paite lamte in zang deuh uh), etc. “Leh” zatna ding mun ah “le” i zat khak leh a khiatna tu-a bangin kilamdang lian hi.
“Hih” Zatna
Pawlkhatte in a aw tom tah, ci-in “Hih” ding kimlai “hi” ci-in gelh thei hamtang uh hi.
“Hih” mah-a i gelh kei leh a khiatna man nawn lo hi.
Hih=a nai-a om mi, gan, na khatpeuh, etc.
Hih= Mangpau-in “this” (A tom ding deih-in ‘s’ phiat lehang, suak thei het lo ding hi).
Hih pen Hi in at leng a khiatna kilamdang hi.
Gtn: Here (=Hih lai ah) & There (=Hua lai ah) kilamdanna >T hi. T lakhia le hang Here (=hih lai ah) suak lian hi. "Hih"(=a gei a om mi, gan, na khat) kimlai "h" la khia le hang hi(=a hi hi) cihna suak lian hi. Tua a hih manin "h" pen mawk lakkhiat theih hi lo hi.
Neihsa Lahna
A tung a (' ) Apostrophyte pen lai leh kammal tom lakna a kizang hi a, tu in "Neihsa lahna" in a kizatna en ni. Gtn. Pasian' gam Pasian' kammal, Nang' a, Kei' a...
For zatna ah
for= a ding
Gtn: Kei a ding Zeisu hong si hi = Jesus died for me
For = a/ka hih manin
Gtn: Vantung pan a hong pai suk ka hih manin =For he came down from heaven
for= sung
Gtn: Sawtpi sung ka ding hi = I stood for a long time
for=na ding
Gtn:Hih a kizat nading bang a hiam? =What is the use of this for?
Laigelh zia leh Laisim zia
Kawlte in ,”I gelh ciangin a malgawm man-in gelh ding, i sim ciangin a awsuah manin sim ding” a cih uh mahbangin a gelhzia a tuam, a simzia a tuam om thei hi. 
Gentehna: Kum 120= kum za leh kum sawm nih
Tai 1500= tai tul leh tai za nga
Nai 7:30= nai sagih leh a lang (papite in nai sagih leh nai lang, ci thei gige uh hi), etc.
Thukhupna
Tua ahih manin a hoih ding i deih luatna hangin suk khel to khel lehang, Kawlte in, “Puah lua lehang sia suak thei zawsop hi” a cih mahbangun, i sangmangpa Cope Topa’ hong bawlsak bang leh lai thei masa leh mipil masate’ hong hilhnate nusia lo, khel lo-in hoihtak limtakin kemcinga, I zat suak ding thupi mahmah hi. I neihsa Zolai Zopaute kiptaka i kepsuak ding thupi mahmah ding hi. Tua hi-in, tuhun ciangin pilna siamna leh theihna tuamtuam hong khaktohna tawh kizui-in Manglai, Kawllai leh kampau nam tuamtuam panin kammal thakthakte ei’ lai leh ei pau-in letkhia-in I behlap tohtoh ding ahi ahi.

Rev. Dr. Pum Suan Mung, D.Min., Ph.D (Pastor of Jireh EBC, Yangon)
lungdam