Monday, February 28, 2022

RUSSIA LEH UKRAINE BUAINA.

 RUSSIA VS UKRAINE  UPDATES. 

ZOMI TIMES. 


Copy & Pasted from Dr Khen Za Sian fb. 

1. Russia in Ukraine gam luak ding a, tua khit ciangin sum zonna vai tawh leitung bup ah nasem ding cih pen a tuppi uh ahi hi. 

2. Russia in Galkap 150,000 leh galvan tung leh nuai a zat ding kicing tak tawh a kigin khit uh ciangin Feb.  24 zing tung pan kipanuh a, ahih hangin tuni dong khuapi a muitum masakte uh zawh nei nai lo uh hi.

3. Feb. 24 ni mah in Ukraine President in pasal thau tawi thei khempeuh in thautawi theih ding in thu piakna bangin  thau la ciat uh a, tuate pen, "Territory Defence Force (TDF)," ci hi. Tua pen Ukrainian khempeuh a khua zangun a mun ciat uh cing pah tingteng  uh hi. 

4. Russia in bel tung lam zat theih galvante zang pah ziah ziah uh a, a muitumna munte uh a zawh pian khit uh ciangin Putin in khe galkapte a lut sak uh leh mainawt ding haksa sa mhmh uh hi. 

4. Nato leh gamdangte kap kha zenzen leh Nuclear galvan kizang ding a leitung bup mi Million 7000 val bang thakhatin si ding ahih manun Nato+ UNSC in khutzep in en gige lel uh hi. 

5. Kipawlna min zang loin gam khat in amau gam ciat pan TPF-zat dingin galvan puak ziahziah ta uh hi. 

6. Putin in gam khempeuh tawh sumbawlna zangin a VITO a zat sawmna pen gam khempeuh in deih lo bek loin Russia gammite mhmh in zong deihlo ahih manun a gam sungah lungphona zong ong sosang mhmh ta hi. 

7.  Hih thu tawh kizomin Russia gam pen vuk tamna ahih manin a gam sungah nekleh dawn kicing loin namgimtui zong piang lo hi. Galvan limcinono piang bek hi. 

 8. Tu in ahih leh UN charter zong thusim loin om ta uh a, UNO pan phiat theih ding dinmun a tung uh hi ta hi. Tua hi leh gam dang ah Ambassy zong koih thei nawn lo kha ding hi. Gam dang khempeuh tawh sum leh paai vai ah kizop pih nei nawn lo ding hi.

9. Nek leh dawn gamdangte pan lut nawn kei hen la, namgimtui lut nawn kei lai leh ဘယ်သွားမယ်လည်း မရွှဲဖဲး  cih ding hi mai lo dia?

I misokte in muang lai mhmh uh a ci ve.


Credit : Dr Khen Za Sian fb..



GALPI I-II KOIDAN A HONG KIPAN


 World War I (Leitung Galpi Khatna) pen 1914-1918 sungin Europe pan hong kipan hi. Austria-Hungary le Serbia kikal buaina pan hong piangkhia galpi khatna hi.

World War II (Leitung Galpi Nihna) pen 1939-1945 sungin Europe pan mahin hong kipan hi. Germany in Poland gam a dona pan hong piangkhia galpi nihna hi. 

Leitung Galpi Khatna lai-in mi 17,611,000 kiim in sihlawh uh hi. A liam pen a si sangin tamzaw hi.

Leitung Galpi Nihna lai-in mi 73,000,000 kiim in sihlawh uh hi. 

Russia in Ukraine pen February 2022 pan kipanin galbawl/do hong kipan ta hi. (2014 kumin zong na do ngei khin hi.) Hih gam nih kidona zong Europe sung mah ahi hi. Koi ciang hong kilawhto ding cih kigen thei lo hi. 

Thungetna tawh phawk ciat ni. Ukraine mimal 71.7% pen Christian kici uh hi.

Sia LSThawn 

RUSSIA 🇷🇺 LEH UKRAINE 🇺🇦 BUAINA


RUSSIA - UKRAINE BUAINA VAI NAI 24 SUNG THUTHAK TUAMTUAM 

(February 27, 2022)

1. Sweden, Poland leh Czech Republic te in Men’s 2022 FIFA World Cup qualifiers Tukpeng (soccer) kimawlna ah amau National Football team te Russia team tawh kimawl loh ding taangko khia uh hi. England National Team in zong Russia National team tawh ka kimawl nawn kei ding uh hi ci in tu mah lian in taangko khia uh hi. Russia te pen Gam tampi in mun khempeuh pan khak tanna, thuh  kikna kinei nei hi ta hi ci uh hi. 

2. Turkey gam in zong Russian gam in Ukraine gam a simna pen kibuluhna leh kidona "War" in ka tuat uh aa, nakpi takin ka nial uh hi ci uh hi. Japan gam in zong Putin leh Russia ulian te tung khak tanna sanctions abawl ding uh aa, adang gam te tawh kipawl in SWIFT pan Russia banks te khak tan nading ka kihel dinguh hi ci in taangko khia uh hi.

3. European Union (EU) gam 27 te in Russia tawh vanlam kizopna "Airspace" khempeuh ka khak tan ta uh hi ci in taangko khia uh hi. Tua bek thamlo in Russia company teng tawh nasep khopna teng zong kikhawl phot ding hi ci uh hi.

4. Ukraine President Zelensky in Russia galkap ten mipi te na leng kaplum uh aa, tatsia mahmah uh ahih manin leitung gambup in khut kilen in Russia te I do khop kik ding tuni in zawtna nei hi. Russia galkap ten mipi athah lup uh pen leitung thukhen zum - International court ah thu kibawl ding hi ci hi. Tulai tak Ukraine Capital-Khuapi leh khua gol pen nihna ahi Kharkiv khua te ah kikap na nasia mahmah aa, Ukraine President pa bek thamlo in President asem lui te na leng galkap te tawh kipawl in do khawm uh ahih manin leitung gambup in lamdang sa in thupi sa mahmah uh aa, panpih tek uh hi.

5. Ukraine President Zelensky in Russia tawh kilemna bawl ding leh kiho ding thukimna nei aa, ahi zongin Russia te apanpih leh ahuh Belarus gam ii leitang tungah kihona bawl zo kei nung ci in gen kik hi ci hi. Hong tung ding Monday ni ciang kihona nei ding uh hi. 

6. Russia in Ukraine abuluh zawh aa kipan Ukraine mipi 64 si ta hi ci in UN in taangko khia uh hi. Inn leh lo tampi sia ta aa, tui leh mei zong mun tampi ah pai nawlo hi ci uh hi.

7. Russia in Ukraine abuluhna hangin gamgi ah Refugees in hong tai Ukraine gam mi 150,000 pha ta hi ci in UN High Commissioner for Refugees in taangko khia uh hi. Poland, Hungary, Moldova leh Romania gam te ah tai uh ci uh hi.

8. Australia gam in NATO gam teng tawh kipawl khawm in Ukraine tung galvan tawh kisai huhna ka puak dinguh hi ci  in Prime Minister Scott Morrison taangko khia hi. Poland gam in kidona ah aliam Ukraine galkap te amau gam sung om Zato te ah kibawl theih nangin Meileng tawh van awn hi ci hi.

9. NATO gam te ahi Czech Republic, Netherlands leh Portugal gam te in Russia gam do kik nadingin Ukraine gam ka huh dinguh aa, huhna ka puak ding uh hi ci in taangko khia uh hi. Czech Republic te in $8.5 million man galvan te tembaw tawh tuni ka puak khin uh hi ci hi. Tualak ah machine guns, submachine guns, sniper rifles and pistols leh galvan tuamtuam kihel hi ci hi. Nethterlands gam in 200 anti-aircraft Stinger missiles leh galvan tuamtuam ka khak khak ta uh hi ci uh hi. Portugal gam in Ukraine galkap te ahuh dingin reinforcements akici Portugal galkap tampi ka puak dinguh hi ci in taangko khia uh hi.

10. NATO gam khat mah ahi Germany gam in zong 1000 anti-tank weapons leh 500 missiles leh galvan tampi ka puak dinguh hi ci in German Chancellor Olaf Scholz in taangko khia hi. NATO gam leh leitung gam tampi in huh ziahziah lai dinguh ahih manin Russia ten Ukraine gam pen amau ngaihsut dan in awl takin la zo pak lo ding hi kici hi.

11. Russia te in US ii Galkap munpi Pentagon in surveillance drones zangin Ukrainian navy te huh in panpih hi ci in genkhia uh aa, ahi zongin Pentagon press secretary John Kirby in tua bang ka huh kei uh hi ci in nial hi. 

12. Pope Francis in Ukrainian President Volodymyr Zelensky tawh phone tungah kiho in a dahna thu, apatauhna thu genkhia aa, Ukraine gam mi te aading thu ka ngetsak hi ci hi. Ukraine gam ah 10% kiim pen Catholic Biakna ahi hi.

13. Facebook (Meta) company in Russia gam in Ukraine gam abuluhna hangin Russia Kumpi tawh kisai Facebook pages leh account khempeuh ii advertisements khempeuh khak tan hi ci in taangko khia uh hi.

14. Ukraine in Russia leh Belarus gami (borders) khempeuh kikhak ta hi ci in Ukrainian Prime Minister Denys Shmyhal in taangko khia hi. Ukraine tawh gamgi Belarus gam in zong Russia te panpih in Ukraine do pih ahih manin Leitung gambup in Belarus gam tung kilungkim lo hi.

15. Russia ten Ukraine abuluh na pen a upmawh zah uh sang haksa zaw aa, Ukraine nakpi tak in do kik, nang kik ahih manin tudong ciang agam uh la zo nailo uh hi. US aa kipan NATO gam ten huh uh ahih manin Russia ii tupna tangtung zo pak nai lo ding dan ahi hi.

16. Leitung gam tuamtuam banks te kipawlna khat ahi The Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT)  pan Russia Banks te lak khiat dingin avaihawm lam uh US, Canada, UK leh EU gam teng in tuni taangko khia uh hi. Hih SWIFT pan Russia Banks teng pai khia leh Russia ii economics zong susia zo ding hi ci uh hi.

17. Ukraine in Russia te Cyber internet tungah do kik theih nading in “IT Army” kiphuan khia hi ci in Ukraine Minister of Digital Transformation Mykhailo Fedorov in taangko khia hi. Tua IT Army in Russian energy firms, financial firms leh Russia Military tawh kisai teng Cyber-attacks kibawl ding hi ci uh hi. 

18. Ukraine galkap (Ukraine Military) leh Russia galkap te pen agolna uh leh sum zat khiat na pen David leh Goliath mah bangin kikhai mahmah hi ci in CNN in genkhia hi. Ukraine Military in kumkhat azat sum pen 4.7 billion hi aa, Russia Military in azat sum pen kum khat $45.8 billion pha hi ci hi. Russia in acive galkap 900,000 nei aa, Ukraine in active galkap 196,000 bek nei hi. Ahi zongin Ukraine te alungsim uh khauh mahmah uh aa, agam uh mikhut sung atun loh ding a President pa aa dal in do kik uh hi.

19. Leitung gam tuamtuam ah Russia buluh te deihlohna leh Ukraine gam panpihna lungphona kinei ziah ziah aa, Putin a ngongtatna leh atat siatna te amanlangin akhawl nading ngetna nei uh hi. US gam sung mun tuamtuam ah zong Ukraine te panpihna in lungphona nei uh hi.

20. Leitung ah Mihau pen ahi Elon Musk in Ukraine gam ahuhna in Starlink Satellite Internet honsak in Ukraine gam mipi te panpih hi. Russia te in Ukraine abuluh uh ciang Internet teng zong suksiat sak uh ahih manin mun khempueh ah internet kingah nawnlo ahi hi. Ukraine kumpi in Elon Musk tung huhna angetna tawh kizui in Musk in huh ahih manin Ukraine gam ah internet line kingah kik ta ci uh hi.


Ref: CNN breaking news, Twitter, Geo news

-------------------------------------

Akaikhawm:  Thomas On Sian Mung (Thomas Mung Guite)

Washington D.C

February 27, 2022


 

Sunday, February 20, 2022

ZOMI NAM NI BANG HANGIN KIBAWLTHEI HIAM


 Banghang in Zomi Nam Ni kibawl thei hiam?

1- Leitungbup ah minam 6500 bang a omna sungah Zomi zong ikihel hi .

2- Pasian in minam kician in hong bawl te ihihi

3- Ngeina , pau leh lai kician in aneite ihihi.

4- Kawlgam suahtakna dingin Pu Thawng Za Khup in kum 1947 Feb 12 ni in Panglong Agreement ah sign thuh hi.

5- Kum 1948 Feb 19-22 sungin Zogam sunga minam Khawmpi Falam ah kibawl a, tuatak ah Pu Mang Tung , Pu Thang Za Kai leh Pu Song Theu te kihel uh a , Minam ni dingin Feb 20 ni kipsak uha , Hakha , Falam leh Zomi ten amau minam ni ding ciat in  lapah uh hi .

6- Kumpi in kum 1950 Oct 9 ni in hongkipsak uh hi .

7- Aphawk huai mahmah thu Khat ah , minam ni ineih mapek in Zomi te i om khin ta hi . 

8- Biakna lam pan kum 1953 in ZBC in Zomi hihna kipsak toto hi .

9- Kum 2014 ciangin Zomi Innkuan USA in UN ah Economic and Social Consultative Status ngah hi 

10- Biakna lampan ZBCA- USA in kum 2017 in BWA ah ciaptehna ngah hi .

11- Zomi cih pen kuama hongpiak hilo in ei leh ei ki cihna leh ideih leh ihihna identity ahihi.

12 - Tua ahih manin koi koi ah om ta leng Zomi ihihna idinpih ngam ding ahihi. 

13- Midang tampi ten hong theihpihna dingin ipulaak zawh ding ahihi. I nu leh pa te mi tampi in atheihna ding pen tate tungah kinga ding hi . I pil ihauh a izalet ciangin inuleh pa min ilawh ngam kei leh thupha kisang theilo ding hi .

14- Tua ahih manin hongbawl Pasian zahtak kawm sa in ihihna identity ahi Zomi min itbawl in puah leh lamto semsem ni.

15- Lungdamna Lianpi khat ah, Manipur Kumpi in Feb 20 ni pen Kumpi Holiday dingin kipsak zo mawk ahih manin ilungdam mahmah hi . 


Topan thupha hongpia ciat tahen.

Lungdamna tawh,

Pau Khan Khai 

Louisville 

Feb 20.

Saturday, February 19, 2022

ZOMI NAM NI TAWH KISAI GELHZIA


 #ZOMI NAM NI

Gelhzia tawh kisai-in Zomite buaisan mawkmawk hi hang! Zolai kasiam kei loh hang kuppih nuam ing!


Pawlkhatte gelhdan or atdan en ding hi hang!

1. Zomi Nam Ni (Zomi in Burma)

2. Zomi Namni (Zomi Manipur pawkkhat)

3. Zo Minam Ni ( Zoham zangte leh pawlkhat) 


Ka dot nop NAM leh MINAM bang kilamdang hiam?


Kei muhna: #ZO MINAM NI

hihdan in a kigelh ciang in atamzaw in Tribe or awsuah khat bek, minamkhat bek kawk hi. Ahangin Minam tuamtuam Zomite sung ah Zo, Sihzang, Teizang, Tedim cih atangpi in ih om man leh awsuah a omman hi. Hihdan in gelh pen kei bang Zomi khat a dingin thukim lo manlo hi.


#ZOMI NAMNI

Hihdan in gelhdan atdan tawh kisai in 

Zomi namni, namtui maw namsia namni acitawh kibang ahih manin ka thukim zo kei hi. Manipur lam a Sanggamte pawlkhat in zang hi. Kinapnap pen hoih na pin Zomi namni sang Zomi Nam Ni cileng a meaning man in kilamdang  hi! 


Tua ahih manin

ZOMI NAM NI cih a gelh pen at pen aman pen leh Zolai paizia hizaw hi! 


ZO MINAM NI pen awsuah tuamtuam ih omna hangin Zoham zangte bek kawk ahih manin tuadan hoih ih sak leh Sihzang minam ni, Teizang Minam Ni cihte zong ban ah Tedim Minam Ni cihbang adeih tuam kikhenna lungtang nei cihna hi a, kigawmna sang in kikhenkhapna lungtang hi.


ZOMI NAM NI zatnuam ciat ni. 


Lungdam

Wednesday, February 16, 2022

KI-ITNA MAH LEIBAT IN KINEI NI


A zi in, “Siavuante sam kei in, na khut kham in tawldamtakin ka ihmu (si) nuam hi” ci.


A pasal in a kimuhcil lai thu gen in a ki nap (kiss) cil lai thu gen hi. A nih un kap hetloin maitai in kinuihsan uhi. Bangmah kisikna neiloin lungdam tuak uhi. Tuakhit ciangin a zi in damtakin, “A tawn tungin kong it hi!” (I love you forever!) a cih khit ciangin a lawmpa in zong (I love you forever) ci kawm in damtakin azi tal nam hi. Tua zawh ciangin a zi a mit si in a khut sungah a lawmpa khut len kawm in ihmu (si) ta hi.


A thupi pen in ki itna ahihi. Banghang hiam cihleh mi khat leitungah hong pian khiat theihna pen itna pan ahihi. Tuamah bangin a sih khit ciangin itna lo buang a thupi zaw nutsiat ding bangmah omlo hi.


Pilna, siamna, hauhna, van le nate cih pen tawmvei sung I vanzat hi a I nusiat ding vive ahihi.

Tua ahihmanin a thupi pen in ITNA bek ahihi. I nuntakna sung ah a dang nate khempeuh sangin amanpha pen ITNA zangsiam ni.


Credit to Mike’s fb share


 

Thursday, February 10, 2022

HAU LIAN KHAM KAMMAL PAWLKHAT


 Rev.Hau Lian Kham Kammal pawlkhat

1.Tapil a kisap zah in papil zong kisam hi


2.I gualzawh lam i telloh man a guallel i hi hi.


3.Kha lam ah nasan nop leh khukdin kisin in.


4.Topa thunget hong hatsak in ci-in thu ngen in.


5.Thungetna tawh muitum le hang vangliatna in kha hi.


6.Makai hoih a piang  sak pa pen makai hoih hi


7.I zonte i mu ding a, i taisan ten hong tai san ding hi.


8.Na piangthak cil a na ki-apna Pasian in tu dong mang ngilh lo hi.


9.Na lungkham sak ken la, na khuk kham sak zaw in.


10. A lungkiate gual zo ngei lo a

a gualzote lungkia ngei lo hi.


11.Lungdamna i khansak nop leh hawmkhiat ding a hi hi.


12.Pasian in mipilte zang na pi, a kipilsakte zang thei lo hi.


13.Leitung ah i nuntak hangin leitung a ding i nung ta kei hi.


14.Thu na nget ciang tup na neih kei leh ngah na neikei ding hi.


15.Kha mipen na hih theih nadingin khuk din ngam photphot in.


16.Pasian nasepna ah mi val om lo a mun lo ding pi ah om cih bek om hi.


17.Pasian in ei leh ei kiphat ding deih lo 

Amah i phat ding bek deih.


Ref . San Bawi

Wednesday, February 9, 2022

ZOMITE IN COMMOM LUNGTANG NEINI

Leitung ah a gual zo ding ih ut leh common lungtang eih neihtek ding kisam!

 #Zomi sung ah Common Goal common mindset bek kisam hang. Tualo adang ih kisam om kei! Pasian cihloh!


Ih Khuapau Inn sung paute zong kisam sa nawn keng ngaihsun theile hang hih ih laipau bek mah Inn sung teng ah pau in zangin lai mahin zang hi leng 80% kithuhualsa hipah hi. 


Awkaih dang pen ihtate tung ihkhangsawnte tung ih hilhhilhteh lungsim tuam nei ding a pattah, kei atuam hing ci a lungsim koi neisak ding a guanguan ihilel hi! This is my personal view! Most will have that mindset automatically.


Common pau common lai common lungtang Innkuan sung pan kipan leng tuzawh kum 10 ciang ih laulaute kheng kikziau ni!


Lungdam

USA KUMPI IN KAWLGAM TUNG AH A KOIH POLICY


Tulaitak US Kumpi ii Kawlgam tung akoih uh policy leh dinmun

-----------------------------

U.S State Department ii Foreign political advisor ahi Mr. Chollet Derek leh Center for Strategic and International Studies pan palai te, NUG pan palai te tawh kimuh khopna te ah Advisor Derek in tulai tak US Kumpi in Kawlgam tung akoih policy nam 4 teng kician tak in genkhia hi. Tua nam 4 teng pen:

1. MAL makaih State Administration Council (SAC)  tung nakpi takin pressure pia in economic sanction bawl ding

2. Kawlgam democracy lampi tung atun kik nading National Unity Government (NUG) Kumpi tha pia in panpih ding

3. Gal tai te leh gentheih haksa athuak mipi te nek leh dawn aa kipan akisam teng huh ding

4. Gam tuamtuam tawh kipawlkhawm in Kawlgam hong kikhel nading diplomatic lam tawh na sem khawm ding cih te ahi hi.


Tua tawh kizui in abeisa hun sung in NUG Kumpi pan Foreign Minister Daw Zin Mar Aung leh thu nei te tawh kimuhna tam vei pi hong nei khin uh hi. Abeisa hun in US Congress pan akibawl $770 billion apha National Defense Authorization Act (NDAA) pan Kawlgam vai ding zong tampi kihelna om aa, Kawlgam bang cih huh ding, bang zah tawh huh ding cih agel lai tak uh ahi hi. Abeisa hun in SAC tung economic sanctions tampi bawl khin aa, January 31 ni in UK leh Canada tawh kipawl in SAC tawh te nasem khawm pawlkhat sanction bawl uh hi.


January 26, 2022 ni in U.S Federal Kumpi department te ahi U.S. Department of State, U.S. Department of Commerce (tulai tak ka nasepna), Department of Homeland Security, U.S. Department of Labor, U.S. Department of the Treasury, leh Office of the U.S. Trade Representative te in Kawlgam ah SAC tawh nasep (business) bawlkhopna alahuai na dimmun leh kidawp ding thute pulak khia uh hi. Tualak ah SAC tawh asemkhawm nasepna khempeuh, suangmanpha (Germs) tuamtuam sepkhopna, Inn lei Inn zuak leh Inn lam tawh kisai nasepkhopna te, Gal van tawh kisai sepkhopna te cih bang kihel hi. 


Abeisa Myanmar Government in US bank ah akoih uh sum $1billion pen ukna buluh zawh uh ciang kemcing (froze) pah uh aa, SAC te tung atun loh ding vaihawm pah uh hi. Tua sum te thoh theih nangin tulai tak NUG kumpi tawh US lam thu nei te akikup kup lai tak uh ahi hi. Tua bek thamlo in US gam aom Kawlgam mi te aading "Temporary Protective Status" hong pia uh in visa bei te US gam sung om suak theih nading hong geel sak uh hi. UN ah zong Kawlgam mipi Palai U Kyaw Moe Tun atut suak theih nang un nakpi tak in hong pahpih uh hi.


2022 KUM SUNG REFUGEES LAK DING VAI

U.S Kumpi in 2022 kum sung gam tuamtuam pan Refugees 125,000 la ding uh aa tua lak pan Near East/South Asia pan 35,000 la ding uh hi.Tua hi aa, tukum pen kum dang te sang Refugees akila tam zaw ding ahih manin Malaysia, Thailand leh India ah Refugee siau in aom Zomipih tampi aading zong lamet om mahmah hi.


Tua hi aa, tulai tak US Kumpi in Kawlgam tung akoih uh policy, asep te uh leh a dinmun cih te theih huai mahmah aa, US gam sung om Kawlgam mi ten zong US thukhun tawh kipelh in SAC te tawh nasep khop loh ding leh panpih loh ding thupi mahmah hi. U.S Kumpi in NUG kumpi tha hong pia to to dingaa, SAC tawh kipawl teng, business asem khawm teng hong en cik to to ding uh hi. 


Ref: The Diplomat, U.S Asia Pacific Media Hub, White House, Department of State, Department of Treasury

-----------------------------

Thomas On Sian Mung (Thomas Mung Guite)

Washington D.C

February 07, 2022


 

Tuesday, February 1, 2022

AUNG SAN IH CIH KUA HITAKTAK HIAM


 Bogyoke Aung San, Zomi himaw, hilo?

Tuma kum 10 lai pawlin Zomi te in kumpi sem ding cih lutolte mangmuhna, gunkhawm gundung aa siluang kiko cihte ih za ngei ciat ding hi. Hi bang thute tawh kizui in hi, hilo cih ih gencian thei kei hi.

Ulian mangpi khat a minthang, a zalian a om leh ei tawh ih kinai nopna, ei mi hih sak nopna tawh kam kigenna te zong om den hi. A diakdiak in 2010 kitelpi ah a gualzo, gambup lutang a sem U Theinsein pen Zomi hi aci zong ki om hi. Ahih hangin U Thein Sein pen Zomi hilo in Kawlmi khat na hihi.

Tua mah bangin Kawlgam in suahtakna ngah nading in makai pupi Boyoke Aungsan zong Zomi hi, hilo cih minam sungah thukhat hong om ngei hi. Hih thu tawh kizawi in a lunglut huai le a theihnop huai thu tampi tak hong om hi.


1) Boyoke Aungsan in Panglong thukimna suaihkaihna ah akihel Zomi makaite tawh 10,2,1947 zingsang lam ki hosim na khat nei uha, tua mun ah Boyoke Aungsan in “ei Zomi (Chin) le Kawlte pen Mongoloid minam hihang.

Mangkangte pen a mel asa, amitmul uh tuam, aguh atang uh goldiak in ei tawh kibanglo hi. Kawlte mah tawh ih gam puah khawm lehang khangto baih pen ding hihang, kei zong Zomi (Chin) ka hihi.” ci hi. Tua mah bangin Behte Kachin makaite zintunna ah vahawh in kei zong Zomi (Chin) hi’ng mah ci’n gen hi” ci uhi.1

(2) 1992, Mandalay City News Reporter in Daw Aungsan Suhkyi pen “Zomi numei ginalo (Chin-soh-mah, Chin soh mah) ci’n suaksak ngei hi.2

(3) Boyoke Khanggui

Boyoke Aungsan khanggui tawh kisai in Kawl tangthu kante in a sutna pen tam om khollo hi. A pa khanggui pen kikan theilo ahkl kisut lo in mangcip mawk hi.

Boyoke Aungsan’ pa min pen U Pha ahi hi. U Pha pen Sitni (lawyer) khat hi cih ciang bek kithei in a nungthu bangmah genna sutna omlo hi.


Kawl tangthu kan khat ahi Sia Tan Win Hlaing in Boyoke Aungsan khanggui sutna khat gelhkhia ngei hi. Tua khanggui sutna zong pen Boyoke Aungsan i nu, Daw Suh lam hi a, a pa U Pha lam pan ahih l eh a nu le pa min bek gelh hi. U Pha i nu le pa pen U De Koo (OD; onfukd;) Nu Suai Lay (qJGav;) ahi uhi.3 Amau pen zanglei nei minuamsa innkuan hi ci’n gen hi. Tua lo adang U Pha khanggui pen akigencianna omlo suak hi.

Sya Tan Win Hlaing gelhna ah, Daw Suh pusawn khat ahi Boyoke Aungsan Pi’ i apu pen U Chin (Pa Zo) hi’n, Pinn khua Hausa ahi hi. Amau khanggui pen Pagan kumpi gam akiat ciangin galtai Pagan kumpipa tanu te suanlekhak te ahi uhi.

Kongbaung hun (Alaung phaya kumpi khanghun, AD 1752-1760) ah Pagan kumpipa tanu suanlekhak khat ahi U Myat in Pinn khua hausa sem hi. U Myat suan ahi U Chin in apu mun luahto suakin Pinn khua ah hausa sem hi. U Chin in tapa 4 nei in, a nihna pa U ShweNi in Natmauk khua ah Hausa sem hi. A hun pen Mindong min khansung (1850- ?1878) hi ding hi. U Shwe Ni pen Boyoke Aungsan’ nu Daw Suh i Pu ahi hi.


(4) Lai-at siam khat le Boyoke Aungsan PSO asem ahi Bomhu Hla Thun (aka) Tetkathu Ne Win in “Boyoke in kei pen mualtungmi (taiyinta sisan) kihel ni’ng” ci’n ki ummawh ahih lam gen ngei hi ci hi.

Ahizongin a tangthu a at na ah Boyoke pen Kawl mi siangsitset dan in gen zel a, a pianna khanggui sutna nei lo hi. “Khampat khua uk pa tawh zong kinai uh a, a pu apate pen kumpi suanlekhak hi” ci’n gen hi ci’n zong gelh hi. Ahi zongin hithute pen anu khanggui lam genna hi a, a pa lam pan kinaina na hilo hi. 4

(5) Wikipedia in Aungsan thu a suahsakna ah a pa U Phar pen Kawlgam aa om Zomi (Myanmar-Chin) hi cin na ciamteh uhi. 5

(6) Ei Zo mite, Kawlten i min in hongsam theilo ahih manin U Chin, Maung Chin, Chin Lay cih bangpeuh in hong sam uhi. Tua min mahtawh ong ciamteh uhi.


Zanggam a tun zawh asawt Zomi pawlkhatte, khangsawnte in Zopau, Zo ngeina te theinonlo in nam man ding dahna tawh ata, atu te min vuah Chin ci’n vawh thei uhi.

Ka sangkahpih ka lawmpa khat zong apa te unau vuah Chin min kiguang kim ciat hi. Ka lawmpa’ pa min pen U Chin Maung ahi hi. Lamdang sa in ka dot leh ka pu pen Chin si kihel hong ci hi. Ahi zongin amau, a tuletate pen Kawlmi ci’n kithei ta uhi.

Tu madeuh in zong Tongsan.org ah KenWin MinGyi U Kaung neu min ahi Maung Chin siksan in Zomite hiding hi cih laigelh khat suak ngei hi. Tua mah bangin Boyoke Aungsan Pu sawn ahi U Chin pen zong a khanggui ah Chin si kihel ahih manin Chin ci’n min akiphuak zong hikha thei dingin ka um hi.

A tung a thute i ngaihtuah ciangin Panglong suaihkaih lai in Boyoke Aungsan in Zomi makai te kiang le Behte makaite kiang a gensim khiankhian ahi “Kei zong Zomi khat mah hi’ng” acih pen hithei dingin ka um hi. Tuamah bangin Boyoke Aungsan sisan sungah Zomite si kihel kha ngel ding hi ci’n ka um hi.

End Notes

  1. Dr P.S Kham Do Nang in Zingsol Journal ah a gelh thului pan kila hi a, ei Zomi sung ah zong a kigen zeuhzeuh thu khat ahi hi. Pawlkhatte in Boyoke Aungsan in makaite a zolna/khemna hilel ding hi ci’n zong a um mawh ki om hi.
  2. Dr. PS Kham Do Nang in Zingsol Journal ah a gelh thului pan laksawn hi.
  3. U Pha le a nu le pa’ te(Boyoke Aungsan Pa, PulePi) min pen Kawlte in nei ngeilo uhi. Tua hi a, zanggam-Zomite (Asho-Chin) te hithei kha ngel ding hi” ci’n zong kigen hi.
  4. Tetkatho Ne Win aka Capt. Hlathun gelh ahi Boyoke Aungsan thu laibu sung pan a pianna, a suahna a gelhna laimai pan pawlkhat lakkhiatna le Mindat Sangsiapi U Shing hong gensawnna pan hi.
  5. Boyoke Aungsan i neulai thu (early life) ah a Pa U Pha pen Myanmar-Chin cin at sitset uhi. Lai-at: Dr Nang Khan Lian

References

  1. P.S Kham Do Nang, “Boyoke Aungsan in Kei zong Zomi (Chin) Hi’ng Na Ci Ngei Hiven”, Page 12, Zingsol Journal, Lom 15. Hawm 3, April, 2013.
  2. Tan Win Hlaing, YokTuh Mah Piua Taw Myanmah Tamaing Win PohKo Thoo Myia
  3. Tetkatho Newin, Boyoke Aungsan
  4. Wikipedia, https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aung_San