Wednesday, October 7, 2015

NUNTAK GIMNAM By: Muana Khuptong

NUNTAAK GIM NAM
Leitungah inuntak sungin nuntak gimnam I cihte leh minthanna, vangneihna I cihte pen, sepgimna tawh thaloh kul na hi mawk mate, guai? Ahihhang, gim leh tawl a om tawntung ding cihna bel na hi hetlo zel hi.
Ahang bel, thupha I cihte pen sepgimna leh hamsatna I tuah lai nangawn in zong na om hi vaw. Pawlkhat te in, sepgimna leh hamsatna I thuak khit dikdek ciang bek a thupha kingah ding sa kha, na hilo, hamsatna I thuak laitak nangawn a, thupha, lungnopna tak tak aki nei thei na hi mawk dih zen hi vaw! Chepteh ding a hoih khat, tawldamna leh khamuanna tak tak pen, sepgimna, thalohzawhna, kuhkalna khit ciang a om na hi mawk hi.

I Topa Jesuh in bangci gen hiam? I cih leh, “Na semin vangik pua-in a gim mite khempeuh aw, ka kiangah hong pai ta un. Note tungah lungsim tawldamna ka hong pia ding hi. Keima hakkol zamin kisuan un la, kei kiangah hong kisin dih un. Kei pen kiniamkhiatin neem hithiat ka hih manin ka kiangah na tawl uh a dam ding hi” (Matthai 11:28-29) ci in ong cial hi. Na ngimna thakhatin lawhcing pah kei leteh zong, kipan kik in la, lungkia ken, na puuk khak leh zong thokik inla, ding kik in. Mihingte zankhuamial sunga khuavak nuai a nuamtaka I nuntak theihna ding a mihaipa cih ana thuak ngam pa Thomas Alva Edison in electric meivak a bulb a bawl lai tak in 1000 vei na lohsam khin hi. Enbel 1000 vei val tak na lohsam (unsuccessful) I cihlai in amah Edison in bel, “Electric bulb sunga meivak bawl na ding a vanzat ahi tua filament tul val te pen, kizang theilo ahih lam ka mukhia hi” na ci leh dih hi. Lawhsapna a tuat deksuai lo in, kisinna tentan dan in na ngaihsun lel dih hi. 999 vei a sin in na lungkia zen zen leh tuni dong in meivak ki nei nailo kha thei hi. Sawltak Paulu in “Cihmawhna leh cihtheihna a sinsa ka hi hi. Tua ahih manin ka hau a ka zawng zongin, ka vah a ka kial zongin, koi mun koi mun hita lehah a lungkimthei dingin a kisinsa ka hi hi” (Phil 4:14) ci in na gen hi. Lungkia ngei peuhmah loin nungkik ngei lo ding hi hang. Edison in zong nikhat nai 24 mah nei a, en zong nai 24 mah hun a nei hi hang. Zing ciang kipan ning ci lovin, na hoih sep tu mah mah in kipan pah tengtung in. Hun awng free time zat hoih sawm ken la, na hun neih khempeuh ahoih in zang mai le teh nuntak gimna na lampi a apai na hi pah lel hi.

Kamphatna hiam, ahih kei leh thupha I cihte thakhatin neih sawm pah kei in. Thupha detdo, thupha tak tak pen ahih leh ngimna kician leh sepgimna I neih khit tak cing in tua thupha ten ong nung zuih a, khang tampi daih in kicing hi. Zankhat a hauhpak na khong leh thupha “luita khan” I cih te khong pen kiam pah a, khang khat zong daih zo lo hi. Ngimna leh kisak kholhna hoih tak nei mahta se le cin zong sepgimna in a zuih kei leh na sun mang/zanmang sangin zong thupi zo tuan khol lo kha maithei ding hi. Mikang ten zong, “luck happens when preparation meets opportunity” na ci uh hi, maan mah mah hi. Mihau leh mipil I cihte zong mithuak zo te, nasep hanciamte leh micitak te na hi hamtang mawk hi. Tumging (music) tum siam mah mah a minthang mah mah Beethoven kiangah nupi khatin, “Kampha si cia, hampha lua teh, tumging music siam lua teh, keizong, nang bang a tua bang siamna nei leng ut sam ing ei” ci in gen a, (Beethoven a bil ngong ahih manin khua za pak pak lo hi) “bang e na gen” ci in a dot kik kik ciang in a bilbuk ah tua numei nu in va gen a, a zaak tak ciang in, aman tua numeinu kiang ah, “Topa thupha talent zo hi mah, ahizong in, kei hih dan in nikhat in nai 8 sung kum 40 sung tum in practice le cin siam lel niteh” cih san ziau hi. Leitunga milawhcing leh hampha I sak, I en mah mah te sep bangin sem leng thupha a kingah ding hi mai veh aw. Pilna nei I cihte pen mi lungkia ngei lo ten a hi mawk hi. Paunak 24:10 “Haksatna na tuah ciangin na lung a kiat leh a ginalo mi na hi hi” ci in na gen hi. Thupil khat in “mi meidoi te a sihma un tamvei pitak a si uh hi” ci hi.

Zomi siamsin sangnaupang te aw, hahkat ciatin I mai a I tuah ding thupha te lametna tawh en kawm in lungkia lo in lai hanciam ciat ding hi hang. 21st century ah omta ihih man in nisim nuntakna pen competitive ki demna sang mah mah ta hi. Pilna I neihna ding in laisim hanciam kul a, nasepgim komin zong pilna ki zong thei hi. Lungkia ngei vetlo in pilna sin ni. Lungke lo a, I sep nak leh payday lohcinna hun ong tung ve ve ding hi. Pilna leh hauhna thupha I neih theih ciatna ding in nahoih sep cimtak lo in sem ni. Laisim hanciam ni. Galati 6:9 phok ciat ni “Tua ahih manin na hoih sepding cimtak kei ni. Lungkia loin i sep nak leh a hun ciangin thaman i ngah ding hi.”

Lungdam                                                                                                       Oct 5,2015
-Muana Khuptong



Friday, October 2, 2015

GAM DANG A TENG ZOMITE THEIH HUAI KASAK

GAM DANG A OM/TENG ZOMITE THEIH HUAI KASAK
17/18 century lai-in Englishte zong Zomite mah bangin Man leh Mual kipia in, Ngeina nei-in Na nungta uh a tua hun lai in Uzawte zahtakna, Nu le Pate zahtakna, Innkuan sung ki-itna tawh nungta in, Pasian thu tawh nungta in nuam nasa mahmah uh hi.

19 Centuary panin tuciang nuntakna ih et takciangin Ngeina cihte leh Man leh Mual cihte Na beisakin Freedom cihtawh na kal suan uh a, Nupa vai ah Ui leh Ak bangin kimuh phetin taksa utna tawh kidelh pahin Kizui ziau, nihthu kimna tawh kalsuan ziau, leh ngeina cihte om nawnlo in, Kizui pah Kikhen pah in Ganhing bangin nungta ziau mawkta uh hi. Bang hang ahi tam? Ngeina leh Tawndan hong nusiat vua kipan hi ci leng kikhial lo ding hi.

Zomite zong Mundang, Gamdang ah ki-om ki-teng ahih manin, ih ta ih naute Ngeina leh tawndan, Man leh mual, cihte akipan Ngeina tuam2 te ih hilh a ih pattah tangtang kei uh leh Nikhat niciang Zomite zong, Ki freedom sak nuam lua in, Nu le Pa thusim lo, Uzawte nauzawte zahtakna hong bei in, Ui leh Ak mah kibang thei ding hi cih pen muh kholh huai leh theih huai mahmah ka sa hi.
English-te zong A Ngeinate uh nusia in (I am) kei hi thei lel ing, suahtak nopna tawh kalsuan in ah om uh teh Ui leh Ak bang, Ganhing bangin Nungta in Nupa kal Paten tate, Tate Nu le pa ki-itna, kikhualna hong bei hi.

Zomi-te zong ih pilvang mahmah kei leh Tua bang nuntakna Ih Innkuan, Community sung ah hong tung tham ding, mizia azui pahpah nuamte hi lai sawnsawn ih hih manin Ta leh Naute hoihtak in Ih lai, ngeina leh tawndante hilh tang2 English dan cilo in Zomi dan ih cih tang2 kul ding hi. Apua lam ah Midangte dan in om lua mahmah ding ahih manin Ih innsung, Pawlpi sung, ih Society sung ah eidan in ih uk control ding kisam ka sa mahmah hi. Bang dan in hilh ding hiam? Or kipan ding ih hiam?

Biakinn ah Sunday School ah Hoihtakin Eidan lian mah zuisak tangtang in Zolai, Laisiangtho, hilh, sinsak, gelhsak, in Makaih tangtang ding hi hang, English dan hikei, cilo in eidan in hilh ompih ding kisam hi. Apua lam ah eidan nak zat loh lua mahmah ding uh ahih manin Ei Biakinn ah eidan in makaih zuisak tangtang ding hi hang. Tua hi leh ei zia leh tawng, Dan leh ngeinate hong thei ding uh hi.

Nungak le tangvalte in Pasal Zi Mikang, Mivom, Misante tawh ih kiten zenzen leh Ih ngeina leh dante pulak tangtang in, Mopawi neihma in tuadan in kipi kikha cihte zang sak leng hoih mahmah ding hi.
Numei in Namdang Pasal na neih sawm leh UI dan le AK danin kimu a tonkhawm ziau, NU le PA thudong lo thusimlo, kipi NUman PUman cihte kinlo in kizui ziau2 lo ding hi hang. Na lawmpa Kiang Ko tuadan hi ung. Mopawi neihma in Ka nu le Pate tawh kimu in Lungdam koih leh NU man, Puman, etc te puan or Blanket  neng Piak kul cih pen thei sak in zui sak hamtang ding hi hang. Tua in Christian dan hi in, GANHING dan hilo, MIHING ih hihna leh Ngeina kician ih neihna kilang sak hi.

Pasalte in Mikang , Vom leh San te ih neih ding leh Mopawi ma in, A NU leh PAte koi ah om dong in kan masa in la, Mopawi ma in Nu leh Pate kiang ah Pai in, Lungdam ko in, Nu man, Pi man, etc, vapia in Zopuante mah vapia tangtang leng hoih mahmah ding hi. Tua in Ki-itna hong khang sak in amau zong tang lai a anuntakziate uh hong phawk kik mahmah ding uh a, Anuntakdan uh ahoih na leh Pasian hoihna hong muding uh hi.

UI leh AK danin kimu a na kiton pih ziau2 uh leh GANHING dan mah in ut hun ah Kitaisanna piang pah ding ahih manin kidawm un. English-te zong Ngeina anutsiat uh the UI LEH AK mah bangin anungta uh hi pah a, Nu le Pate in Tate don lo, Tate in Nu le Pa tek phinphian nusia in, awl mawh lo cih dinmun ih tun lohna dingin ZOMIte hanlung ciam in Ih omomna pan in panla mapang tek ni, Lungdam
Siam Khaute
Oct 2,2015