Monday, February 28, 2022

GALPI I-II KOIDAN A HONG KIPAN


 World War I (Leitung Galpi Khatna) pen 1914-1918 sungin Europe pan hong kipan hi. Austria-Hungary le Serbia kikal buaina pan hong piangkhia galpi khatna hi.

World War II (Leitung Galpi Nihna) pen 1939-1945 sungin Europe pan mahin hong kipan hi. Germany in Poland gam a dona pan hong piangkhia galpi nihna hi. 

Leitung Galpi Khatna lai-in mi 17,611,000 kiim in sihlawh uh hi. A liam pen a si sangin tamzaw hi.

Leitung Galpi Nihna lai-in mi 73,000,000 kiim in sihlawh uh hi. 

Russia in Ukraine pen February 2022 pan kipanin galbawl/do hong kipan ta hi. (2014 kumin zong na do ngei khin hi.) Hih gam nih kidona zong Europe sung mah ahi hi. Koi ciang hong kilawhto ding cih kigen thei lo hi. 

Thungetna tawh phawk ciat ni. Ukraine mimal 71.7% pen Christian kici uh hi.

Sia LSThawn 

Sunday, February 20, 2022

ZOMI NAM NI BANG HANGIN KIBAWLTHEI HIAM


 Banghang in Zomi Nam Ni kibawl thei hiam?

1- Leitungbup ah minam 6500 bang a omna sungah Zomi zong ikihel hi .

2- Pasian in minam kician in hong bawl te ihihi

3- Ngeina , pau leh lai kician in aneite ihihi.

4- Kawlgam suahtakna dingin Pu Thawng Za Khup in kum 1947 Feb 12 ni in Panglong Agreement ah sign thuh hi.

5- Kum 1948 Feb 19-22 sungin Zogam sunga minam Khawmpi Falam ah kibawl a, tuatak ah Pu Mang Tung , Pu Thang Za Kai leh Pu Song Theu te kihel uh a , Minam ni dingin Feb 20 ni kipsak uha , Hakha , Falam leh Zomi ten amau minam ni ding ciat in  lapah uh hi .

6- Kumpi in kum 1950 Oct 9 ni in hongkipsak uh hi .

7- Aphawk huai mahmah thu Khat ah , minam ni ineih mapek in Zomi te i om khin ta hi . 

8- Biakna lam pan kum 1953 in ZBC in Zomi hihna kipsak toto hi .

9- Kum 2014 ciangin Zomi Innkuan USA in UN ah Economic and Social Consultative Status ngah hi 

10- Biakna lampan ZBCA- USA in kum 2017 in BWA ah ciaptehna ngah hi .

11- Zomi cih pen kuama hongpiak hilo in ei leh ei ki cihna leh ideih leh ihihna identity ahihi.

12 - Tua ahih manin koi koi ah om ta leng Zomi ihihna idinpih ngam ding ahihi. 

13- Midang tampi ten hong theihpihna dingin ipulaak zawh ding ahihi. I nu leh pa te mi tampi in atheihna ding pen tate tungah kinga ding hi . I pil ihauh a izalet ciangin inuleh pa min ilawh ngam kei leh thupha kisang theilo ding hi .

14- Tua ahih manin hongbawl Pasian zahtak kawm sa in ihihna identity ahi Zomi min itbawl in puah leh lamto semsem ni.

15- Lungdamna Lianpi khat ah, Manipur Kumpi in Feb 20 ni pen Kumpi Holiday dingin kipsak zo mawk ahih manin ilungdam mahmah hi . 


Topan thupha hongpia ciat tahen.

Lungdamna tawh,

Pau Khan Khai 

Louisville 

Feb 20.

Saturday, February 19, 2022

ZOMI NAM NI TAWH KISAI GELHZIA


 #ZOMI NAM NI

Gelhzia tawh kisai-in Zomite buaisan mawkmawk hi hang! Zolai kasiam kei loh hang kuppih nuam ing!


Pawlkhatte gelhdan or atdan en ding hi hang!

1. Zomi Nam Ni (Zomi in Burma)

2. Zomi Namni (Zomi Manipur pawkkhat)

3. Zo Minam Ni ( Zoham zangte leh pawlkhat) 


Ka dot nop NAM leh MINAM bang kilamdang hiam?


Kei muhna: #ZO MINAM NI

hihdan in a kigelh ciang in atamzaw in Tribe or awsuah khat bek, minamkhat bek kawk hi. Ahangin Minam tuamtuam Zomite sung ah Zo, Sihzang, Teizang, Tedim cih atangpi in ih om man leh awsuah a omman hi. Hihdan in gelh pen kei bang Zomi khat a dingin thukim lo manlo hi.


#ZOMI NAMNI

Hihdan in gelhdan atdan tawh kisai in 

Zomi namni, namtui maw namsia namni acitawh kibang ahih manin ka thukim zo kei hi. Manipur lam a Sanggamte pawlkhat in zang hi. Kinapnap pen hoih na pin Zomi namni sang Zomi Nam Ni cileng a meaning man in kilamdang  hi! 


Tua ahih manin

ZOMI NAM NI cih a gelh pen at pen aman pen leh Zolai paizia hizaw hi! 


ZO MINAM NI pen awsuah tuamtuam ih omna hangin Zoham zangte bek kawk ahih manin tuadan hoih ih sak leh Sihzang minam ni, Teizang Minam Ni cihte zong ban ah Tedim Minam Ni cihbang adeih tuam kikhenna lungtang nei cihna hi a, kigawmna sang in kikhenkhapna lungtang hi.


ZOMI NAM NI zatnuam ciat ni. 


Lungdam

Wednesday, February 16, 2022

KI-ITNA MAH LEIBAT IN KINEI NI


A zi in, “Siavuante sam kei in, na khut kham in tawldamtakin ka ihmu (si) nuam hi” ci.


A pasal in a kimuhcil lai thu gen in a ki nap (kiss) cil lai thu gen hi. A nih un kap hetloin maitai in kinuihsan uhi. Bangmah kisikna neiloin lungdam tuak uhi. Tuakhit ciangin a zi in damtakin, “A tawn tungin kong it hi!” (I love you forever!) a cih khit ciangin a lawmpa in zong (I love you forever) ci kawm in damtakin azi tal nam hi. Tua zawh ciangin a zi a mit si in a khut sungah a lawmpa khut len kawm in ihmu (si) ta hi.


A thupi pen in ki itna ahihi. Banghang hiam cihleh mi khat leitungah hong pian khiat theihna pen itna pan ahihi. Tuamah bangin a sih khit ciangin itna lo buang a thupi zaw nutsiat ding bangmah omlo hi.


Pilna, siamna, hauhna, van le nate cih pen tawmvei sung I vanzat hi a I nusiat ding vive ahihi.

Tua ahihmanin a thupi pen in ITNA bek ahihi. I nuntakna sung ah a dang nate khempeuh sangin amanpha pen ITNA zangsiam ni.


Credit to Mike’s fb share


 

Thursday, February 10, 2022

HAU LIAN KHAM KAMMAL PAWLKHAT


 Rev.Hau Lian Kham Kammal pawlkhat

1.Tapil a kisap zah in papil zong kisam hi


2.I gualzawh lam i telloh man a guallel i hi hi.


3.Kha lam ah nasan nop leh khukdin kisin in.


4.Topa thunget hong hatsak in ci-in thu ngen in.


5.Thungetna tawh muitum le hang vangliatna in kha hi.


6.Makai hoih a piang  sak pa pen makai hoih hi


7.I zonte i mu ding a, i taisan ten hong tai san ding hi.


8.Na piangthak cil a na ki-apna Pasian in tu dong mang ngilh lo hi.


9.Na lungkham sak ken la, na khuk kham sak zaw in.


10. A lungkiate gual zo ngei lo a

a gualzote lungkia ngei lo hi.


11.Lungdamna i khansak nop leh hawmkhiat ding a hi hi.


12.Pasian in mipilte zang na pi, a kipilsakte zang thei lo hi.


13.Leitung ah i nuntak hangin leitung a ding i nung ta kei hi.


14.Thu na nget ciang tup na neih kei leh ngah na neikei ding hi.


15.Kha mipen na hih theih nadingin khuk din ngam photphot in.


16.Pasian nasepna ah mi val om lo a mun lo ding pi ah om cih bek om hi.


17.Pasian in ei leh ei kiphat ding deih lo 

Amah i phat ding bek deih.


Ref . San Bawi

Wednesday, February 9, 2022

ZOMITE IN COMMOM LUNGTANG NEINI

Leitung ah a gual zo ding ih ut leh common lungtang eih neihtek ding kisam!

 #Zomi sung ah Common Goal common mindset bek kisam hang. Tualo adang ih kisam om kei! Pasian cihloh!


Ih Khuapau Inn sung paute zong kisam sa nawn keng ngaihsun theile hang hih ih laipau bek mah Inn sung teng ah pau in zangin lai mahin zang hi leng 80% kithuhualsa hipah hi. 


Awkaih dang pen ihtate tung ihkhangsawnte tung ih hilhhilhteh lungsim tuam nei ding a pattah, kei atuam hing ci a lungsim koi neisak ding a guanguan ihilel hi! This is my personal view! Most will have that mindset automatically.


Common pau common lai common lungtang Innkuan sung pan kipan leng tuzawh kum 10 ciang ih laulaute kheng kikziau ni!


Lungdam

Tuesday, February 1, 2022

AUNG SAN IH CIH KUA HITAKTAK HIAM


 Bogyoke Aung San, Zomi himaw, hilo?

Tuma kum 10 lai pawlin Zomi te in kumpi sem ding cih lutolte mangmuhna, gunkhawm gundung aa siluang kiko cihte ih za ngei ciat ding hi. Hi bang thute tawh kizui in hi, hilo cih ih gencian thei kei hi.

Ulian mangpi khat a minthang, a zalian a om leh ei tawh ih kinai nopna, ei mi hih sak nopna tawh kam kigenna te zong om den hi. A diakdiak in 2010 kitelpi ah a gualzo, gambup lutang a sem U Theinsein pen Zomi hi aci zong ki om hi. Ahih hangin U Thein Sein pen Zomi hilo in Kawlmi khat na hihi.

Tua mah bangin Kawlgam in suahtakna ngah nading in makai pupi Boyoke Aungsan zong Zomi hi, hilo cih minam sungah thukhat hong om ngei hi. Hih thu tawh kizawi in a lunglut huai le a theihnop huai thu tampi tak hong om hi.


1) Boyoke Aungsan in Panglong thukimna suaihkaihna ah akihel Zomi makaite tawh 10,2,1947 zingsang lam ki hosim na khat nei uha, tua mun ah Boyoke Aungsan in “ei Zomi (Chin) le Kawlte pen Mongoloid minam hihang.

Mangkangte pen a mel asa, amitmul uh tuam, aguh atang uh goldiak in ei tawh kibanglo hi. Kawlte mah tawh ih gam puah khawm lehang khangto baih pen ding hihang, kei zong Zomi (Chin) ka hihi.” ci hi. Tua mah bangin Behte Kachin makaite zintunna ah vahawh in kei zong Zomi (Chin) hi’ng mah ci’n gen hi” ci uhi.1

(2) 1992, Mandalay City News Reporter in Daw Aungsan Suhkyi pen “Zomi numei ginalo (Chin-soh-mah, Chin soh mah) ci’n suaksak ngei hi.2

(3) Boyoke Khanggui

Boyoke Aungsan khanggui tawh kisai in Kawl tangthu kante in a sutna pen tam om khollo hi. A pa khanggui pen kikan theilo ahkl kisut lo in mangcip mawk hi.

Boyoke Aungsan’ pa min pen U Pha ahi hi. U Pha pen Sitni (lawyer) khat hi cih ciang bek kithei in a nungthu bangmah genna sutna omlo hi.


Kawl tangthu kan khat ahi Sia Tan Win Hlaing in Boyoke Aungsan khanggui sutna khat gelhkhia ngei hi. Tua khanggui sutna zong pen Boyoke Aungsan i nu, Daw Suh lam hi a, a pa U Pha lam pan ahih l eh a nu le pa min bek gelh hi. U Pha i nu le pa pen U De Koo (OD; onfukd;) Nu Suai Lay (qJGav;) ahi uhi.3 Amau pen zanglei nei minuamsa innkuan hi ci’n gen hi. Tua lo adang U Pha khanggui pen akigencianna omlo suak hi.

Sya Tan Win Hlaing gelhna ah, Daw Suh pusawn khat ahi Boyoke Aungsan Pi’ i apu pen U Chin (Pa Zo) hi’n, Pinn khua Hausa ahi hi. Amau khanggui pen Pagan kumpi gam akiat ciangin galtai Pagan kumpipa tanu te suanlekhak te ahi uhi.

Kongbaung hun (Alaung phaya kumpi khanghun, AD 1752-1760) ah Pagan kumpipa tanu suanlekhak khat ahi U Myat in Pinn khua hausa sem hi. U Myat suan ahi U Chin in apu mun luahto suakin Pinn khua ah hausa sem hi. U Chin in tapa 4 nei in, a nihna pa U ShweNi in Natmauk khua ah Hausa sem hi. A hun pen Mindong min khansung (1850- ?1878) hi ding hi. U Shwe Ni pen Boyoke Aungsan’ nu Daw Suh i Pu ahi hi.


(4) Lai-at siam khat le Boyoke Aungsan PSO asem ahi Bomhu Hla Thun (aka) Tetkathu Ne Win in “Boyoke in kei pen mualtungmi (taiyinta sisan) kihel ni’ng” ci’n ki ummawh ahih lam gen ngei hi ci hi.

Ahizongin a tangthu a at na ah Boyoke pen Kawl mi siangsitset dan in gen zel a, a pianna khanggui sutna nei lo hi. “Khampat khua uk pa tawh zong kinai uh a, a pu apate pen kumpi suanlekhak hi” ci’n gen hi ci’n zong gelh hi. Ahi zongin hithute pen anu khanggui lam genna hi a, a pa lam pan kinaina na hilo hi. 4

(5) Wikipedia in Aungsan thu a suahsakna ah a pa U Phar pen Kawlgam aa om Zomi (Myanmar-Chin) hi cin na ciamteh uhi. 5

(6) Ei Zo mite, Kawlten i min in hongsam theilo ahih manin U Chin, Maung Chin, Chin Lay cih bangpeuh in hong sam uhi. Tua min mahtawh ong ciamteh uhi.


Zanggam a tun zawh asawt Zomi pawlkhatte, khangsawnte in Zopau, Zo ngeina te theinonlo in nam man ding dahna tawh ata, atu te min vuah Chin ci’n vawh thei uhi.

Ka sangkahpih ka lawmpa khat zong apa te unau vuah Chin min kiguang kim ciat hi. Ka lawmpa’ pa min pen U Chin Maung ahi hi. Lamdang sa in ka dot leh ka pu pen Chin si kihel hong ci hi. Ahi zongin amau, a tuletate pen Kawlmi ci’n kithei ta uhi.

Tu madeuh in zong Tongsan.org ah KenWin MinGyi U Kaung neu min ahi Maung Chin siksan in Zomite hiding hi cih laigelh khat suak ngei hi. Tua mah bangin Boyoke Aungsan Pu sawn ahi U Chin pen zong a khanggui ah Chin si kihel ahih manin Chin ci’n min akiphuak zong hikha thei dingin ka um hi.

A tung a thute i ngaihtuah ciangin Panglong suaihkaih lai in Boyoke Aungsan in Zomi makai te kiang le Behte makaite kiang a gensim khiankhian ahi “Kei zong Zomi khat mah hi’ng” acih pen hithei dingin ka um hi. Tuamah bangin Boyoke Aungsan sisan sungah Zomite si kihel kha ngel ding hi ci’n ka um hi.

End Notes

  1. Dr P.S Kham Do Nang in Zingsol Journal ah a gelh thului pan kila hi a, ei Zomi sung ah zong a kigen zeuhzeuh thu khat ahi hi. Pawlkhatte in Boyoke Aungsan in makaite a zolna/khemna hilel ding hi ci’n zong a um mawh ki om hi.
  2. Dr. PS Kham Do Nang in Zingsol Journal ah a gelh thului pan laksawn hi.
  3. U Pha le a nu le pa’ te(Boyoke Aungsan Pa, PulePi) min pen Kawlte in nei ngeilo uhi. Tua hi a, zanggam-Zomite (Asho-Chin) te hithei kha ngel ding hi” ci’n zong kigen hi.
  4. Tetkatho Ne Win aka Capt. Hlathun gelh ahi Boyoke Aungsan thu laibu sung pan a pianna, a suahna a gelhna laimai pan pawlkhat lakkhiatna le Mindat Sangsiapi U Shing hong gensawnna pan hi.
  5. Boyoke Aungsan i neulai thu (early life) ah a Pa U Pha pen Myanmar-Chin cin at sitset uhi. Lai-at: Dr Nang Khan Lian

References

  1. P.S Kham Do Nang, “Boyoke Aungsan in Kei zong Zomi (Chin) Hi’ng Na Ci Ngei Hiven”, Page 12, Zingsol Journal, Lom 15. Hawm 3, April, 2013.
  2. Tan Win Hlaing, YokTuh Mah Piua Taw Myanmah Tamaing Win PohKo Thoo Myia
  3. Tetkatho Newin, Boyoke Aungsan
  4. Wikipedia, https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aung_San