Saturday, December 19, 2020

UNAU THUM IN Ph.D NGAH LUNGDAM PIHNA




 Angtan Pih Luat manleh Lungdam Pih Natawh



Zomi sungah Unau tingteng thum in Doctorate of Philosophy ngah....Zomi sungah Amasa pen uh hiding inzong lamen ingh....... 


Lamka Khuapi, Lanva Khua ateeng...... Pu Nok Swan Lian (Late) le Pi Zen Khan Vung te sungsuak Secular tawh Doctorate ngah thumte.......


Pum Khan Pau   Ph.D (History)

Thesis: The Chins and the British 1835-1935

Zawhkum: 2007

Zawhna: North-Eastern Hill University (NEHU), Shillong


Zam Ngaih Cing    Ph.D (Linguistics)

Thesis: A Descriptive Grammar of Tedim-Chin

Zawhkum: 2018

Zawhna: North-Eastern Hill University (NEHU), Shillong


Thang Sian Mung      Ph.D (Sociology)

Thesis: Zomi Ethnicity in Manipur: A Sociological Study

Zawhkum: 2020

Zawhna: North-Eastern Hill University (NEHU), Shillong


...Photo hong kaihkhop sak Sia Samuel Mung Suantak  tungah lungdam mahmah....

....Topa ih biak Pasian in amaban tek vuah na makaih to semsem henla Topa le minam, gam le lei ading in hong zatsak semsem tahen...

Friday, December 18, 2020

TA IHNEIH TAKTAK CIANG KIPASAL ZO NAWNLO HI

 TA I NEIH  TAKTAK CIANG KIPASAL ZO NAWN LO HI


1) Ta khatna i neih ciang bel, ziite  sawltak in kibuai mahmah a, nau na tawi pak dih, meh na tawk pak dih, diaper ong lak vat dih, nau nawi na pia aw, cihte pawl tawh zii ten teentaan hong pan uh hi.


2) Ta nihna ciang bel naucin ut zaw maw puan sawp, naucin utzaw maw zii pai, nau cin utzaw maw kuang sil, nau na na cing o, an ong huan pak ning ei cih pawl, nau na en o, ong kisil pak ning, cihte pawl kinawh zak mahmahta a, tel sawn ding i theih loh ni zong tam mahmah hi.


3) Ta thumna ciang bel, na tate na kem aw, mimawl mihai, mi pasalte zong bang lo, nang bang pasala kong neih mahmah..! Si suk aw, kimanna zong nei lo cih pawl kiza ngeihngeih ta a, lupna tung khawngah ziite thuhilhna kisang panta hi.


4) Ta lina ciang bel ut in ut ta kei leng, ziite thu nuaiah a kilut hi ta mai a, ziite thu mang in a kileng dengdeng hi ta mai hi.


By: Zonupa Ciamnuih leh cihtak

ZILETA NEIH IHCIH KHAWNG TAKTAK PEN


 ZI LEH PASAL NEIH I CIH KHONG TAKTAK PEN


1) Tuak vang lak leng, nisim Valentine’s Day  hi mai.


2) Tuak kei vang lak leng, nisim  Labor Day a kizang hi mai.


3) A hau khat bang teenpih kha vanglak leng, nisim New Year’s Day hi mai.


4) A pil a siam khat nei kha leng lah, nisim Teacher Day  hi mai.


5) Lungsim naupang pian khat nei kha leng lah, nisim Children Day hi mai.


6) Thadah, uisan, zuau haat  khat tenpih kha leng lah, nisim April Fool hi mai.


7) Khamtheih guihthei suai khat tenpih kha leng lah, nisim Missionary Day hi mai.


8) A poi a gilo khat tenpih kha leng lah, nisim Anti-Terrorism Day hi mai.


9) Zi neih pasal neih i cih khawng pen tua dan hi mai ei. Nei kei vanglak leng, nisim Independence Day a kizang hi mai.


By : Zonupa Tulsa 

Monday, December 7, 2020

GAMVAI NASEMTE LEH BIAKNA NASEMTE DINMUN

 

Gamvai Nasemte Le Biakna Nasemte' Dinmun


         Leitung tangthu I ettak ciangin leitung minam tuamtuamte’ suahtakna ding leh nuntak khuasakzia ding vaihawmna khempeuh ah minam gam makaite leh biakna makaite in amau’ mun ciat ah kihualkimin atonkhop uh kulin kinahvawh loh kiphamawh hi. Minam gamvai nasepna ahizongin, biakna nasepna ah ahizongin kikhentheilo-in amun, ahun leh apaizia/asep abawlzia kilamdang bek ahihi.


        Laisiangtho thuciamlui buppi enle hang zongh tanglai Israel mite amakaih dingin anungta Pasian in minam gam makaite (Politicians) leh biakna makaite/siampite ( Religious leaders) amau’mun ciat ah na zangh-in mipi taangpi taangtate makaih dingin na seh tawntung hi. Leitungah minam tuamtuamte in biakna tuamtuam kineitekin, tangtawn pek pan tuni dong leitung khang tangthute I etkik tak teh minam gam makaite leh biakna makai siampite in minam leh gam kimakaihna gam kilamhna ( Nation building) ah kihualkim takin pan nala hamtang uh hi, cih kuamah in nialtheilo ding hi.


       Israel minamte’ tangthu I ettak ciangin zongh minam gam makaite athahat lawhcing nadingin biakna makai siampite in Pasian’kiang panin apai ompihna angah nading uh thupha paihna ( Blessing) na nei tanghtangh uhhi. Minam gam makai asem ding kumpi tokhom aluah ding kumpi khat pen biakna makai siampite in sathau na nilh ngiat uhhi. Leitungah biakna nampi (4) ahi Christianity, Islam, Budhism, Hinduism cih biakna tuamtuamte akilamdang zenzen hangin minam gam makaite leh biakna makai siampite gamkhat makaih ukna leh nuntak khuasakna ah kituambawl thei tuanlo-in sepkhop loh kiphamawh hi.


       Akhangtosa nitumna gamte (Europe) gamte bang ah nasepkhopzia na siam mahmah ta uh hi. Tulaitak leitung ah gam thahat penpen USA gam bang zongh akilamh tuungin Pasian min mah tawh ki-ap kiciamin gam makaite leh biakna makaite in khut kilenin pan nala uhhi. Ahizongin minam gam makaite’dinmun ah biakna makai siampite in ama mun khengvalin akitulmawh loh ding athupit mah bangin minam gam makaite in zongh biakna makai siampite’ tungah thuneihna khengvalin azatkhak hetloh ding thupi mahmah hi. Tua bang ama mun ahilo ah akhengval thuneihna akizatkhialh simin leitung gam tuamtuam leh minam tuamtuam sungah buaina tampi piang ngei ahih manin athupitna akibang apanmun kibanglo thumungpi (2) khensiam kul mahmah veve hi ( Separation of Church and State).


         Myanmar gam suahtakna ding hanciamna ( Independent Movement) ah zong biakna makaite leh minam gam makaite in pan na lakhawmin na mapang khawm mahmah uhhi. Suahtakna ngetna ding Kawl mite ahanciamlai-un Young Men’s Buddhist Association leh General Council of Buddhist Association cih biakna kipawlna siiksanin minam gam nasepna ah kihualin na tonkhawm thei uhhi.


       Zomite zongh tangtawn pek tapidaw/Christian isuah ma tham-in khua le tui thuvaihawm upa pawlte leh biakna makai siampute in kihualin khua le tui vai, innmun logam vai, gal le sai vai ah thu na vaihawm khawm den uh hi. Gamthak khuathak khat akisat ding ciangin hih khua le tui makaite le biakna makai siampute kithuminna lo tawh thu kivaihawm ngeilo hi. Tua hun pek pan akipelh theilo minam gamvai nasepna ah gam makaite leh biakna makaite kihualkhatin amau mun tek ah panmun alenkhawm uh ahihi.


         Akhangto minam picing leh minam thuneih bukim ingah zawh nading panlakna ah leitung minam dang tuamtuamte mah bangin Zomi sung minam gam makaite leh biakna makai siampite in ih mun ciat ah iminam leh gamh ading panlaakthak mahmah ding zongh kisam hi. Minam tuamtuam thupisa-in apiangsak Zomite zong leitung minamte’lak ah minam kician khat in hong bawl anungta Pasian abiate in iminam leh gam izuun iphungvuh ding iliangko tungah Pasian in hakkol hong suan ahih lam zongh imangngilh khak hetloh ding thupi mahmah hi.


        Tuhun tak teh Zomite anungta Pasian abia vive kihizaw ta a, ahizongin biakna pawlpi sandan updan tuamtuam ah ki om tek hi. Tua ahih manin, akibanglo ibiakna pawlpite upna leh sandan thupomte khat le khat ikizahtak sak kithusimsak ding zong minam sung ah kisam mahmah hi. Tua mah bangin Zomi akipsak akibanglo khua le tui, beh le phung, awikaih tuamtuamte zongh kisimmawhsak hetlo-in kiteelsiamna leh kizahtaktuakna ( Mutual Understanding & Mutual Respect) izatsiam mahmah kul hi.


         Minam gamvai makaite athahat lawhcing nading leh lam apialloh nadingun biakna makai siampite in thungetsak thupha pia-in hangsantakin Pasian thu tawh kituak lam alah ngam ding uh zongh kisam hi. USA gam bangin gambup ading gambup minambup thunget ni ( National Prayer Day) aneih zeel mah bangun ei Zomite in zongh igam iminam cidamna leh suahtakna dingin ahunzui minambup thungetna neih det ding zongh kisam hi. Bang hang hiam cih leh minam khat abucingsak alaamto, ukna thuneihna bukim leh suahtakna apia pen Pasian bek mah ahihi.


        Tua ahih manin, iminam maban kalsuanna leh igam lamhna ( Zomi Nation Building) ah minam gam makaite in zong gamthu ah Zomi in ideih bukim thuneihna ( Zomi Self-determination) ingah matan lampi tuamtuam ahitheizah hanciam suakto-in biakna makai siampite in zongh biakna sungah mun thupi zuungthuukpi kha-in taksa lam le khalam ah abukim khantohna ineih semsem nang thasanin Zomi mipi ading hahtak citakin nasep panlaak phat mahmah hun ta hi. Leitung khuahun tuihual luanzia zui-in minam gamvai leh biakna kimakaihna ah zongh nusiat huaite nusia, kipuah huai behlap huaite behlapin, kimakaihzia athakthak ah kipattahto zeelin, ileitung muhna ( world view) mahmah minam dangte tawh liangko ikikim zawh semsem nading kalthak zongh suan hun ta hi.

 

 Muhna Pulaak : Bob Tuangpi ( 007122020)

PAWLPI BUAINA APIANG SAK THU PAWLKHAT





PAWLPI BUAINA APIANG SAK THU PAWLKHAT

Zomite sung ah pawlpi buai pen omden mawk hi. Nam dangte sung panin bel tam theih lua khang. Hih bangin pawlpi a kibuaizelna pen thudang tampi zong omkha mah ding a tuate lak panin pawlkhat a pilvang huaithute a points in gelh suk ding hi hang. Pawlkhatte adingin aman tampi hong om kha thei ding hi. Mailam ah pilvan ding kisam hi cih makaite in aphawk zel ding deihna tawh anuai ah tawm hong gelh ing, Makai ih sepna ah hih thute phawk kawmsa in vai hawm ni.


Pawlpi sung hon g buai sak nuamte:

1.      Pawlpi in Thukhun kician a neihlo in Makai khat peuh in ama hoihsak in thu agelgel man

2.      Pastor in Thu nei nuamlua in aseppihte hunpia nuamlo, muanglo, ama thubek lutsak nuam.

3.      Pastor in Sum tawh kisai ah thu nei nuamlua tua hang

4.      Pawlpi sung ah Sia lakdan akipan sia ding tawh kisai hang, thukhun neihloh hang!

5.      Pawlpi sung ah Makai ding kideidanna hang kipattah nopna omlohna hang

6.      Pawlpi sung ah akhuakhua, abawngbawng, le ami en a deidanna hang

7.      Thuman thu apulakte leh na ahoih ding deih a agente tuambawlna hang

8.      Pawlpi khat sung ah Innkuan, tanau teng in Makai atuamtuam ah bupluahin midangte piaknoplohna hang

9.      Kimuanna omlohna pawlpi sung

10.  Kihazatna leh Sia or Upa dinmun kisuan ding launa hang


Hih thu teng pen atawm in ih gen pakna hia, thulu zui in gencian ni cileng tampi pha ding ahih manin a points tawh gelh ziau ni.

Pawlpi atamzawte pen hihdante hangin kitam, unau putu a kikhen tam hi. Makai khat sia khat in ihih leh pawlpi a khangtohna dingin hih atung athute ngaihsun kawmin ih sepding thupi ding hi. Sia Pawlkhat in apawlpi pen company dan in zang nuam thei hi. Pawlpi ih cih pen Leitung vai hilo in Pasian vai ahih man in kipumkhat in, kipattah in, vantung dan pen hih leitung ah ih ciapna ding mun hi.


#Pawlpi a it taktak leh khantoh ding adeih taktakte in Mi khatlehkhat mun kipia in, kipantah in kimuang ngam ding a, mite ading deihsakna tawh nasem a guptuam paihtuam neilo in mikhempeuh a kibang in mu in munpia, pantah ahih manin tua Pawlpi ah misuakta in khathu taksa thu lam ah khangto mahmah hi.


#Pawlpi itlo in thuneihna anei nuamte in midangte thuneih ding lau, ukna bek deih in ama deih bangin kikalsuan den ding, a lupen hiden ding, ama vaihawm bangin kikalsuan den ding deih hi. Mi dangte member ding bek in deih in ama khutnuai bek a tuate om ding in deih hi. Makaite or Siate in amipihte muanglo in panmun leh tavua pia nuamlo hi.

Pawlpi sung akhattohna dingin amun leh mual zui in thuneihna, Sia leh Pan mun tuamtuamte ah ami zui akhua or beh or bawng zui in kiseh theih ding zong kisam hi. Ei ate bekbek in semden cih zong mimuhna ah hoihlo a, akipau loh hangin mite in nuamsalo, nasa mahmah veve hi. Pawlpi khantoh ding ih deih leh Panmun akipan nakhat peuhpeuh ah ahithei ding aom nak leh kisehhawm kiguang dimdiam thei le hang Pawlpi pen cidam in kiitna khangin itna nei pawlpi cihna hi. Ei ate bek in ih uksak ih makaihsak det leh asawtlo in tua pawlpi pen hong kitam lel mawk ding hi.


Myanmar Zomite pen Pawlpi makai vai leh sia vai ah ih buaidet uh pen dahhuai sa ing! 

 

Note: Sia khat in Sia ih sepnak leh Panmun dangte ah ih sanggam ih tanaute atam luat ciangin mite zakdahna pia hamtang ahih manin khinkhai siam huam mahmah hi.

Lungdam

Siam