Tuesday, August 5, 2025

SAWMA KHAT THU BY: SIAM KHAUTE


 SAWMA KHAT THU THEIHHUAI 

 Malakhi 3: 8-12

SAWM Ah KHAT tawh kisai ih gending ciangin na lungsung ah bang hong lut hiam? Sawm akhat ih theihsa hi  lomaw bang gengen kul hiam na cikha thei ding hi. Tuni in Zomite tungah bang hangin hauhna khang khat khom ding haksa mahmah mawk hiam? Zomite, Chinte sumzon pen kum 100 lom bang sawt ta hi. Bang hangin Budish-te leh Hindu-te hau thei zaw, Christiante sang cih dotna omthei zel mawk ahi hiam?

Sawmah khat thupen tulai pau in Pastor or siate, tanglai pau in siampite in, gen taktak ngam lo-in thuphasan nading bekin gen in kuamah lah thuphasangin Hidu or Budist or muslimte bang in atu, ata khang ah khom cih pen kigen vangvang lo mawk hi. 

Tuni in sawmah khat thu pen LST lam a Doctor late na ngawnin agen mengmeng ngam loh, siate in gen leh na duhman hi, ci a ih mawhsak uh, Kong vaksa uh hi ih cih uh, atal ih kawk ngam uh, tuni in kiciantak in Zomi khempeuh in ih theih dingin genkhia nuam ing. Sawmah khat kuate adingin kipia hi mawk hiam?

 

SAWMAH KHAT BANG HUN IN HONG KIPAN A KUATE TUNG KIPIA? When it's started.

Sawmah khat pen hunsawt lai pekin hong kipan hikha in cin, adang sut man kei ni in, Abraham in Melchizadek siampi tungah pia hi. Mi khempeuh Pa ahi Abraham tungpanin hong kipan hi. (Piancil 14:20).  

Anih na ah, Moses hunlai in Moses Isreal makai hi na pi-in 10/1 Moses tungah Pasian in na pialo a, Asanggam pa Aaron siampi tungah napia hi. (Gamlak vak na 18: 21-32 sungah)

 

TUN MALAKHI 3: 8-12 ENSUK NI.

Keimah in note kong dotnop thu pen, mi khatpeuh in Pasian na guksak ding kilawm ahi hiam? Kilawmlo hinapi-in note in nong guksak uh hi. Ahi zongin note in, 'Bang hong guksak ka hi uh hiam?' na ci uh hi. Sawmah khat piakna leh biakpiaknate-ah nong guksak uh hi.

9 Na minam bupun keima neihsa hong guksak na hih manun note khempeuh tungah samsiatna hong tung hi.

10 Ka biakinn-ah an a om theihna dingin sawmah khat a kimin hong paipih un. Kei hong ze-et un; vantung kongkhakte hongin, note-a' dingin na hoih tampi kong piakna na mu ding uh hi.

11 Lo panin a piang na ante uh, kauphe ka nesak nawn kei ding a, na leenggui uh gahpha mahmah ding hi.

12 Tua ciangin na gam uh, ten'na dingin a hoih mahmah leitang hong suak ding ahih manin, minam dang khempeuh in note pen a nuamsa minam, hong ci ding uh hi," a ci hi.

 

SAWM AH KHAT KUA A HIAM?

            Sawm ah khat pen Pasian a hi. Cih phawk ni in, Pasian deihna ah ih zeksak ding thupi ding hi. Malakhi 3:8,9

Tu-in aneu 10 na en suk ni. KA BIAKINN-AH an a om theihna dingin sawmah khat a kimin hong paipih un.

 

BIAKINN AH CIH KAMMAL EN NI.

Biakinn cih tawh kisai-in na lungsung ah bang hong lut hiam? Biakinn a cihtak ciangin Mipawl khatte in Muhtheih biakinn mahin ngaihsun pah a, aman mahmah bel hi pah hi. Khat ih ngaihsut dingin ah, Biakinn a cihna ah Nidangin Biakinn ah kuate teng or om cih ngaihsut ding thupi mahmah hi. Gentehna: USA Biakinn pawlkhatte ah Inn tawh kizo pah a, tua teng ah Siate ki-om sak, kitengsak pah in, tanglai hun tawh kibang ka sa hi.

Tanglai in ah Biakinn ah kuate teng or om hiam cih ngaihsut kul hi. Siampite/siate om hi cih ih kiphawksak nuam hi. Akithoihding or biakpiakna, mawhsutna ah neih ding uh ciangin Biakinn ah pai uh a, tuateng ah siampi-te in biakpiakna piaksak hi. Gamlakvakna 18:12 pan in sim leng mi maimai kikhopni lo-in Biakinn nai ah apai ding Pasian in deih lo hi. v22 Ka biakinn-ah an a om theihna dingin sawm ah khat a kimin hong paipih un. Kei hong ze-et un; vantung kongkhakte hongin, note adingin na hoih tampi kong piakna na mu ding uh hi.”

Hih laisiangtho in Biakinn agen nopna pen muhtheih Biakinn a gen hinapi a gen nop khat ah mawhpuak(tavuan) aneihsak siampite or siate agen nuam zong ahi hi. Cih kithei sak hang. Anuai ah en suk lai ni.

 

SAWMAH KHAT KUATE GAMH, OR LUAH DING AKIPIA HIAM?

            Gamlakvakna 18:20-32 ciang ah ih sim suk ciangin kitel mahmah hi. Kuate go, tan ding akipia cih kitel sitset hi. Azatna ding gen kul lo-in kitel pah lai hi.

Aneu 21” Kikhopna buk sungah amaute nasepna thaman dingin Israel sunga sawmah khat khempeuh, Levi mite tungah gamh-in ka pia hi.

Aneu 24Bang hang hiam cih leh amaute in biakna-in Topa tungah a piak uh Israel mite sawmah khat pen Levi mite tungah luah dingin ka pia khin hi. Tua ahih ciangin Israel mite lakah amaute in luah a neihloh ding uh ka gensa ahi hi," a ci hi.

            Hih tangnihte gel ih et takciangin Sawmah khat pen Siampi te or Tulaipau in Siate adingin gam leh luah ding akipia ahih lam kitel  mahmah hi. Tulai Siate in sawmah khat thu agen uh ciangin kawlgam, vaigam leh western gam dong ah om Zomi or Chin mite in a duhman uh hi, ci ihih manin sawm akhat hoihtak inzong hong gen ngam lo uh a, Malakhi 3: 11 leh 12 hong hahtang gen uh a, kuamah in tua hamphatna te kinei tuan lo mawk hi.

Zomite, Christiante in aneu 11 leh 12 ih ngahzawh lohna ahang in, aneu 8 na leh 9 nate ah kinungta lai ahih man ahi hi. Siate kikhasia sakin kizah ko a, kong vaksa peuh uh kici zanzan hi. Siate pen ei vaksa hi lo a, Pasian vak hi. Sawmah khat ei a ahih loh lam kiphawk lo in, ei a mah kisasa a, Siate bang tona in kizang ta zen hi. Pasian a ahih lam ih phawktek ding uh kideihsak hi hang.

 

SAWMAH KHAT PEN MISSION SUM HI DEKTAK LO HI.

            Sawmah khat pen Pasian in kei ahi Biakinn ah hong puak un, siate luahding hi. Siampi/siate gamh hi, pia un acihcih lai tak in eite in, Kha an hong vak Siate kham ding hoihtakin ih piak masak sangin haksa khat peuh huhna leh Building peuh ah kizang masa a, aman mahmah dingin kingaihsun thei hi. Pasian in gamh leh luah ding in siampi or siate apiakhit nungsangin, Pasian a ahih lam leh a ngah ding akilawmte in a ngah masak ding thupi hi, malakhi 3: 8,9 ah hoih takin hong gen khinzo hi. Mundangte ah huhna leh budget in ih neih nop leh zong siate kham ding gel photin akicin lai leh gel ding hi pan hi. Ih hih dan uh leh ngaihsutdan man lo ahih manin Pasian lungtang kinasak hi. Tang lai Moses hun hi leh suanga den lup ding pawl kihi kha ding hi. Hehpihna hun ah ih om manin hong kithukpah lo a, ahizongin mite or namdangte thupha ngah bangin ih ngah thei kei hi. Abraham in Melchizadek Siampipa apiak bangin, Pasian na sem siampi or sia khat  sangin mundangte ah na thupit sak zawk leh a paina ding mun ah a pailo suak ahih manin Pasian sum a zekkhial suak ih hih manin Pasian lungkimna kingah lo ding a lei thupha kisailo thei ding hi. 


MISSION SUM KISA KHA THEI

Sawmah khat pen mission sum himasa lo a Pasian in apiaksa om hi in, Siampi te an, gamh, luah hi cih phawk ni. Mission na sepna dan in, Mission huhna ah nazat nop leh sawmah khat na lak khiat khitteh 9 pan in pia in. Sawm ah khat leh Mission kisailo hiphot hi. Sawmah khat tawh mission kisai masa hi leh bang hangin Pawlpi  kim ah Mission box ci-in kituam hawm/dong mawk ding ahiam? Ngaihsut huai mahmah thu ahi hi.

Tua ahih manin USA, India, Burma mun tuamtuam a ah omhih lai sim kha khempeuh in Na siate uh akham dingin sawm akhat hoihtak in na pia un tua hi leh thupha kisang pan ding hi. Siate in khasum hongkham zawh loh tak ciangin sumhong zong a, ih gensia lailai uh hi. Na gensiat sangin na sawmah khatte uh akhamding uh napia un. 10/1 tawh siate innkuan kham ding ih piak khit ciangin a kicin lai leh Pawlpi sung kivanna, Mission, Buildingte ah khenzawh zah khen ding hia, Siate a masaklo liangin mudangte ah budget gel ding hilo hi. Tua pen 10/1 tawh kisai pai zia leh zek zia ding ahi hi. Tua hi leh thupha Malakhi3:11-12 sunga ah gente ih tang thei pan ding uh a, Hindu, Buddhist-te bangin tu leh ta khang dong ah ih hauhnate uh ih zek thei ding uh hi.

 

Christian ahilote gentehna a ihgen det kei zong ngaihsun thei leng a namah hi. Christiante ahoih lamin Christian ahilote in hong gen leh ih ut kal ah, a hoihlo-in hong gen det uh pen ngaihsut huai hi.

Sawmah khat pen kawlte nuntakzia atheite in thei ding hi hang, amau zong a phungzi-te tung uh ah nak piak mahmah hi. Zingsang tho baih in, an huan uh a, amau nek ma in a phungzite adingin kuang khat ah thukma sa in pia masa uh hi. Hindute ahih leh an huan uh a amin ciangin innsung innpua a pasian nonote uh pia masa in tua ciangin amau ne pan hi. Bang hangin thupha ngahlohna ding hiam a nungta Pasian bialote in zong a siampu-te leh a pasiante uh zahtak mahmah hi ven. Ei a nungta Pasian biate in ih Pasian ih kihtak mahmah ding hizaw hi. Budishte in a pasian uh sum apiak dinguh ciangin ahoih penpen mah na pia uh hi. Christiante e leh bang ih ci vua, siate gensiat leh cilphih peuh sawmte hi zaw hang ahi na? Sawmah khat pen siate tung ah nang piak bangin na ngaihsut cingin na iplah a Pasian a, Pasian piak ahih lam phawk lecin na hamtam ngam kei ding hi. Tua bek hilo an Pal pen siate ading hi cih na kigen lai hi.

Chin or Zomite Pasian in thupha hong pia nuam napi in eite in ih guk saksak manin thupha kingah theilo a Pasian kikhasia sak zaw hi mawk hi. Tang laidan in hong nitun hi leh suangtawh den lup ding vive hi hang.

 

TANGLAI

Tanglai in sawm akhat leh anpal, gan pal napia tangtang uh a, tuate pen siampite ading hi a, siampite in tuatung panin sawmah khat apiak sawn ding uh pen Moses tung ah na hilh hi. Sawmah khat thupen OT sungah hoihtakin na gen a NT ciangin sawmah khat thu telgen ding in nei nawn lo in, cit piakna na gen hi. OT sungah 10/1 khat vai kiciantak in na gen khin ahih manin NT ah na genthuah nawnlo-in 9 pan piak khiat ding na gen hi. 

Gupna thu tawh kisai in OT a pen NT ah kizang theinawnlo ahih manin kician tak in Jesu thu up ding hong gen hi a, OT ah Sawmah khat thu kiciantak in genkhin ahih manin NT ah hong  genthuah nawnlo in a mite in apiaknate hong genbek hi.

 

SIA TAWH KISAI LEH UKNA ZA,

            Hih tawh kisai in LST sungah hong uk kumpite thu na mang un hong ci a, tua ma in bang gen hiam cih leh kei ma theih loh in Ukna za angah om lo ahih manin hong uk kumpite thu na mang un ci hi. Pasian thu tawh kituaklote man ding cih hituan lo hi.

Tua mah bangin siate pen Pasian theih pih loh in sia za ngah om tuan lo hi. Tua hih manin athu uh ih man ding kisam hi. Tucing pa nung zuih sawm in la, NA nung/mipi nung tuucing pa zui sak kei zaw ni. Upa Tansawm zong onglo khat in Siate pen Eideihdan a ih kaih sawm mawk pen ngaihsun thei hileng kilawm hetlo lua hi. Pasian in ana semte siate kisuan pih, gum mahmah a tua pen Mihau pa leh Mizawngpa(razarus) tung tawn in ih mu thei hi.

            Mizawng pa Abraham ang sungah a om lai-in mihau pa HELL ah om in, tui tak khat anget leh Abraham in phal lo hi. Mihau pa in tua ahih leh Ka sanggam u leh naute kei tunna ah hong tun lohna dingin vagen sakin ci-in athum tak cianin, Abraham in adawn na ah, Leitungah ka na sem Pastorte kamsangte tam mahmah hi. Tuate thugen a up kei leh hih pa hing kik in a vagen hangin um tuan lo ding uh hi cih san hi. Pasian in a nasemte kisuan pih mahmah in, hu hi, cih phawk in. Siampi itten siampi thupha sang ding, kamsang itten kamsang thu pha sang ding hi.

 

Thukhupna

Ka lungsim ah om lua mahmah ahih manin kizom leh lo ngaihsun lo in Pasian hong theihsak bangbangin ka at hi a, atel siam dingin Topa’n thupha hong pia hen. Hih thutawh kisai in nuntak pih leh azui zo dingin Topa in asim mimal khat ciat thupha hong pia hen. Kei tha tang tawh hong pai in gen thei lo ka hih manin hih lai tungtawn in na sim un la, ih Zomi sungah thupha ih ngahna leh Pasian gamtang zaina, ih Pasian nasemte ih itna leh Pasian a a hihna ih telsemsemna dingin Pasian in hong suak sak hen la, tu a kipan in hih lei tungah zong ih hauhnate uh akhangkhang in akip pai suakna leh sawtpi akikhom hong hisak hen la, vangtungah zong thupha tampi ih san na uh, leh Pasian lungtang akhoihkha, Pasian alungkimsak mimal khat ciat asuak ding in hih teng pan in thukong ngetsak hi.

Asimkha mimal khat ciat Topa thupha in akhangkhang in na inn kuan sung ah hong kipna hi ta hen. Amen.

 

Siam Khaute

USA post masa march 2013 nihna edit may, 10, 2014 

Friday, June 13, 2025

ZOMITE KIPI/KITENNA LEH NAU MIN PHUAHZIA


 ZOMITE KIPI/KITENNA LEH NAU MIN PHUAHZIA 

1.Zawlhelna  

    Zomite khan khat nuntakna sungah nuam a kisa pen hun hi a, tangvalte nungak kiangah hawh kawikawi uh hi. Tangvalte’n a deih zon hun uh ahihmah bangin nungakte’n zong a deih teel hun uh ahi hi. Khanglui lai-in zawl kihel tangtang a, lungsim kitheihna, pianzia, omzia kankhiatna hun ahi hi. Lawm kingai taktak dinmun a tun ma in tangvalte a lawmte tawh kikhawl in vak kawikawi uh hi. Nungak leh tangval hong kingai-in a zia uh hong kitel mahmah hun ciangin a lawm ten zui non lo uh hi. 


2.Bawmta/ palai (Aungtuai)  

 Khanglui hun lai-in tangval leh nungak a kingaihna uh kipulak ngam lo uh ahihmanin a lawm muan khat tungah a kingaihna uh gensawnsak uh hi. Tangval leh nungak kikal ah palai nasep a semte bawmta kici hi. Hih Bawmtate nasep pen tangval leh nungak a kingaih theihna ding ahi hi. Bawmta vaihawmna hangin a kiteengte, mo kipi ciangin sakha kipia hi. (Vok lu i akha guhteng)


3.Bawmta gal suak 

Zomite sungah paunak a kizang kammal khat ahi hi. A ma nasep vaipuak pen minih kingaisak ding, Pasal in numei hoih asak kiangah a ngiahna, itna thu vagensak ding ahi hi. Tua sem lo-in a ma angsung ding ngaih sun in, ama a dingin tua numei/pasal na genzaw sop thei hi. Tua pen bawmta galsuak kici hi. Hih pen khangluite’n nehzawh thu a cih mah bangin, a kihoden ahihmanin a piang thei thu hi zaw hi. Tu hun ciangin lai kitheiciat ta ahihmanin, Bawmta tang in lai kikhak theita in khanglui lai a Bawmta gal suak cih om hun hi non lo hi. 


4.Zawlthu kalah sial thawl. 

Zomite sungah pau nak a kizang khat ahi hi. Lawm kingaite kikal ah thu tuamtuam piang thei hi. Thu kantel lo in a lang up pahte a kingaihna uh kikak semsem in kingaihna beisak thei hi. A kingaihna uh kigamla in a kikalah sial na ngawn thawl cihna hi. 


5.Zuthol piakna  

Tangval pa zawlhelna ah, nungak nu in na ngaih thuk in nulepa in zong a awi uh leh tangval pa nulepate’n a thusa pa ahizong, a Baangkua pa ahizong, tanu a nite cihbangin nungak nulepate kiangah zubel khat tawh zuthol pia in pai uh hi. Nidang hun in thusapi thu kisung sak hi. Zu dawnkawm in lawm dotna thu kigen hi. Zuthol piakna a kisan uh leh lawm dongte zu puak bek kine, kidawn hi. Zuthol a kisan kei leh lawm dongte in hong tawi uh zubel pha ciacia tawh inntekte in kilupthuk, kipiakik hi. Inn teekte’n zu a lupthuk nak leh bangbang a kigen zongin lawm dotna kisang zolo cih theih sa hipah hi. 


6.Mopina 

Zuthawl piakna a kisan uh leh kipihun ding a lemtang thei hun khat seh uh a, tua hun ciangin Pasal Iamte numei nulepate inn ah mopi ding in vakuan uh hi. Nidang hun in mi sangin gual tungtuang a kisa a go a lup, inntual song a phut zo tuakte (songpi nuai pan songpi nuai a lutte) a kiten uh ciangin inntual mei khut ci-in mopina mun ah, a kuanlamte’n sa vago uh hi. Tua bang ahi lo nautangte in sa kimawk gawh lo hi. Mopi a kuante in zu gol saibel kicite khat pua uh a, mopina a kikho a hawh mi khempeuh in tua zu a kine, kidawn ahi hi. Zu a kinekkawm in mopi lamte’n thugenna (thusunna) a nuai a bangin a banban in hong nei hi. 


7.Thukonghonna  

 Thu sungpa in thukong honna (nidangin saman kici) Ks 4/- lui-in thu sunna, kipan hi. (Hih dangka peek 4 pen Kam Hau hun lai-in vokno gual tuk4 tang a kiseh hi-in, nupi tukli khat a zona hi hi. Hih Ks 4/- pen khennih in kikhen a, tunin sa hong gawh ding ahihmanin, saman gual nih leh numei thaman gual nih kigawm a  kilui ahi hi.)  


8.Ang khen 

Nidang hun in, nautum pen a kipi ciangin a nu ang hawm ding, a luppihte ang hawm ding cih na in puanza a kilui or pia ahi hi. Nidang hun in puan haksa in u nau puan kizawng in kilumkhawm a, khat om kei leh khuadam takpi hi. Tua khualna in a kipia ahi hi. Nidangin mopi a kuante’n hibangin la na sut thei uh hi. 


(a) Phualva mopi hong leng ven vanlai zawl ah ci mah banga deih lung ta maciang suan e. 

(b) Sesum sawmsial tam hong ngen zuk hiam aw 

(c) Phualva zo nun dawng nong hong thei nam aw e. 


A kuanlamte in thusunna, thugenna khempeuh a man siang khit ciangin numei lamte kikum uh a, thusunna a nuai a bang in nei uh hi. 


● a. Ngei na omsa mah bangin Ks 4/- sanna nei uh hi. Tuabangin sum Ks 4/- kisanna thu a kipulak khit ciang in, innteek lam tanute in tunsa puak ding inn nuai ah vok man in go uh hi. 


●b. Thu sung pa in innteek lampan a kikupna teng a banban in a pulak khit ciangin vaikhakna hong nei hi. Man gen, mual gen thei a  manpi ding vaikhakna hong nei hi. Manpi ding in Pi khat, Pi leh zabo? pi nih, pi thum cih bangin vai khak thei hi. Tua banah saseng pua, mozu pua leh moliah pen no thusiamna bang hiding ci-in vaikhak ding a kilawm teng vaikhak hi. Hih ciang pen mokhak khiatna a man hita hi. 

Numei nulepate in a tanu uh thupha piakna in hibangin la na phuah uh hi. 


* (a) Von aw siing phung na tan ding deih buang ing e. i sau kankil na kan ding dah buang ing ee. 

* (b) Von aw  mimphung pha lai ah thai bang tu aw, phung zon  tuak in von aw tangbang dam ve aw. 


Tu hun ciangin mote a paikhiat ma in nulepa in thupha pia in mo kipaisak hi. 


  Thusunna teng a mankhit ciangin tun sa ding a kigo sa kikhen hi. Zat zia a kibat loh hangin a nuai a bangin tunsa kikhen hi, 

(i) A khe (3), (A phei khat leh a liang nih.) 

(ii) A pang phel khat.

(iii) A ik kawi lam kihel ik phel khat 

(iv) A ngawng phel khat. 

(v) Sa kha. 

(vi) A ngoi khap nih bang, a sin utok lam, a lung phelkhat, a kal khat Ieh lu khung sa a tek phel khat tua teng naang in kikhil in kitap hi. 


Mo zu puak pen a kuan lamte ken bangbang kipuasak hi, Nidang in saibel in zu kilup in mopina a kuanlamte’n nei-in, nu mei lamte’n mozu puakin saibel mah puasak uh hi. 


Sa khenna a man khit ciangin, A si le a ngoi ki-at nen sa tangcim bel khat in guan in mote kipuasak in kipaisak hi. 


Mosa puak sa pen numei lamte tanu pi in pua in, mozu pen  thusapi pen in pua in mote vakha uh hi. 


8. Mote paikhiatna 

  Mosa puak ding sa kikhen khit ciangin mo puak ding sengzing khat sungah sa kiguang in inn sungah kitumpih phot hi. Inn sung pan in innteekte haitawite'n hong puakhia in a nungah mosa pua leh mote in zuipah uh hi. 


9.Moliah 

Monu in a beh sung ahizongin a lawm it khat peuh ahizongin moliah dingin zawn thei hi. Moliah nu in monu nasep dingteng vahuh vapanpih hi. Nidang hun in moliah nu in nipi kalkhat phial bang vagiahpih hi. Lo khawh singpuak dongin vahuh hi. Moliah thaman pen pasal lamte in kilawm a sak bangin lungdam-kohna pia uh hi. 

Saseh pua leh mozu puate ni dang hun in innteekte in a tuam vilvel in zu na lup uh hi. Tu hun ciangin sum kipiazaw hi. 


10.Sial khup sagawh 

Khanglui lai-in mopina leh sialkhup sa gawh kithuah ngei lo hi. Mo thak nu in nau hong pai-in pasal lamte in mopi ni-a kivaikhakna uh mah bangin numnei pate inn ah sial vakhum takpi uh hi.

     Tua sial pen gen banna om lo, poina hemna neilo hiding hi. Tua bangin sial a 

kikhup ciangin numei lamte kikum uh a, sialkhup sagawh ding a hun kizasak uh hi, 

     Sialkhup sagawh pen numei lamte in pasal lamte inn ah vago uh hi. Numei nulepate in a moken sading khempeuh uh vapua uh hi. 

     Sialkhup sagawh pen mansik ni hi a, numei man a kigenkhit mateng mothak nu pen a pasalte inn ah innteek suak taktak nailo hi. 

     Deih loh pen in numei man kipiak ma in sihna bang nei leh a pasal lamten vui thei lo-in, numei lamten pua ngiat in vui uh hi. Tua ahihmanin si vui ding kituh in a luang tungah man kigenthei ahihman, luanghawm thugen hak sa a na kici ahi hi. 

    Monu in nau nei-in, nauneihna hangin bang lo khat a tuahkhak ding kidah mahmah ahihmanin naugil paai leh thaitang paai cih paunak na ngawn hong piang khia hi. 

    Sialkhup sagawhna ah pasal lamte’n thu sung masa in a nuai a bangin thu sunna (ga tang kaihna) hong nei hi. 


10.1. Manpi - 

      Khanglui lai-in numei man dingin sial tawh kiciangtan in, sial kikhum takpi hi. Mopi ni a kivaikhakna ah Pi khat, Pi nuta, Pi le Zabo, Pi nih cih bangin kivaikhak a, ahizongin a kikhum masa pen sialpi khat kikhum phot hi. Mo thu sungpa in, sialpi khat lian kivaikhakna ahihleh nong vaikhak bangun sialpi khat hong khum ung, ci-in a ban zom hi. A kivaikhakna sialpi khat sang tamzaw ahihleh kong piak zawh ciangciang un a kisam laiteng hong pia nung ci in thu sung uh hi. (Tu lam ciangin Mopina ah Manpi kigen pahpah zawta hi)


10.2. Lam tan/ Man hang 

      Mankang ci-in Ks 6/- kilui hi. Hih 

mankang pen pasal lam bangkua (Thalloh)te'n si-in numei lam (Bangkua) ten ne hi. Nidang hun in mo kipi laitak in innteekte’n vok bang a neih pak zawh kei leh mo sa puak ding bangkua pan siksak hi. (Bangkua cih pen inn sungah upen or gamluah pen)


 10.3. Pu man - 

           Pu man in Ks 11- kilui hi. Pu man pen innteekte ngawng puate neek ahi hi. Pasal u nau teng pute'n melmuh ne aa, ahihzongin numei mokhakte a pate'n melmuh ne hi. Tua ahihmanin Pu kikhel suak a, tua bang a kikhel manin Pu man a kipia ahi hi. Numeite mo khakkhit a kipanin pute aa hinonlo suak hi. A pute tung pan to kitatna lim in sum Ks 11- a kipia ahi hi. 


 10.4. Min man - 

           Nidang hun in a pi-in a bil vuhsakleh min man Ks 2/ - kilui a, a bil vuh kei leh Ks 1- kila hi. Min man dingin Ks 21- kilui aa bil vuhna na om lopi in Ks 2/- a lak leh an tawi guan hamtang hi. Ks 1/- a lak leh antawi guan zo kei ning a cihna hipah hi. 


10.5. Zang dawh - 

           Khanglui lai-in beh khat sungah tulpi khat ciat kinei a, zangdawh Ks 1/- kilui pen tulpi pa nek ahi hi. Numei mokhakte beh tuam, phung tuam hita ahihman zang dawh ci-in tulpi man a kipia ahi hi. 


 10.6. Mual khup - 

           Khanglui lai-in khua dangah mo khak ding haksa kisa mahmah hi. Mokhakna a nai gamla zui in mual khup Ks 30, Ks 60/- cih bang kilui hi. 


 10.7. Ang khen - 

          Ang khen pen mopi hun in a pia pah om hi. Mopi hun in a pia lo ten ang khen dingin puanza khat kipia hi. 


 10.8. Kan man - 

           Mokhak nu tungah U-numei a neih leh kan man a kilawm zah kilui hi. Ahizongin a ne dingte nget bangbang kipia hi. Pasal lamte thusun a mankhit ciangin numei lamte kikum uh a, thusunna nei kik uh hi. Kikupna ah sanding teng ahizongin, sanloh ding teng leh a kisam nget beh lai ding a om leh thusung penin hong pulak hi. Tua khit ciang moken ding a nuai a bangin piakkhiatna nei hi, 

    (i) Moken in puan bu khat ( Tuhun in blanket) 

    (ii) Khi zang khat. 

   (iii) Taubel khat 

   (iv) Neih leh lam zui -in moken kiguan hi. 

    (v) Tua ban ah sengzing khat, saseng, sa seng sin puanza khat, heitang khat, tutang khat leh sathau bung khat kiguan hi. 

   A tung a mokente sungah nambat (iv) ciang innteekte ading hi a, saseng siin pen haitawi, hei pen haitawi zom, tu pen tanu thumna leh seng pen tanu lina cih bangin kipia hi.  

  Kiteenna vai pen nidang hun in khennih in khen in, mo khak (mopina) leh sialkhup sagawhna nei uh hi. Tuhun ciangin a thu kigensuak in mokhakna leh sialkhup sagawh a zomsuak in, vai khat in a man ding a tamzaw in zangta hi. 


11. Kitenna ah zeksak leh zeksak loh 

      Zomite sungah nupa pumkhat suahna dingin khangluite in thu na geel mahmah uh a, zeksak leh zeksak loh na nei uh hi. Zeksak leh zeksak loh a nuai aa bang in na khen uh hi. 


  11.1 Kisengleh/ sasengleh

          Kisengleh ih cih pen mo khakkhiatna leh mo tunnate inn sungah mo in kilatuakte kisengleh kici hi. Mo khakhiate inn sungah pasal khat in mo tunnate numei khat zi in nei khin ahihman, numei kilehkhek tawh kibang hi.

         Khangluite in hoih a sakloh hi-in 

a kamsia pen in lei thei na ci uh hi. Tua hi-in mo kipi ciangin kisengleh a suahlohna ding ngaihsutna in a kipi nunung pen ii mo sa puak pen seng tawh pua sak loin, ciang  peuh tawh mo tun sapuak kiguang aa, kipuasak hi.

         Khangluite’n kisengleh a deih lohna a thupi pen -mote hang in kisiatna, kikhenna, a om ciangin kilawm het lo mahmah ahih banah, nopna dahna ah tanu lah hi, pu lah hi, cih pen kilawm a saklohman uh na hi hi. Tua hi-in kisengleh pen na zeksak na deihlo uh hi. 


 11.2. Unau sangkil kankhawm      

        Unau sangkil kankhawm cih pen mo thak numei nih inn sung khatah lutkhawm cihna ahi hi. Numei mothakte lah unau, a pasalte zong unau ahite gen na hi. Hi bang aa kitenna zong khangluite in, na cing uh a,  akhat teitei kamsia ci uh hi.

          Ahizongin khat peuhpeuh inntuan 

leh nuphal hilel uh ahihman kisengleh sang in U le Nau, Sungh le Pu kizopna pen siahuai khollo zaw hi. Ahizongin khangluite'n na deih masa lo ahihman na zeksak (na lau) uh hi. 


 11.3. Ni Nungzui 

           Ni Nungzui ih cih pen ih Nu ii sanggam pasalte tanute zi a lak pen Ni Nungzui kici hi. Ih nute in ih pute tawh khang kizop suak ding a deih manun Ni Nungzui na deih uh hi. Ahizongin khangluite in pu kizomsuak ding deih lua uh ahihman, na zeksak lo uh hi. 


12. NAU MIN PHUAH ZIA  

  12.1 Tuilak 

           Nupate in nau a neih uh ciangin naumin phuah ding hong kul hi. Numei nu pate'n a tanu mokhak uh nau paai suakkuan ding cih a theihnak uh leh na kigingkhol pah uh hi. Nau hong suah ciangin, a min phuah ding ciang a pute kiangah tuilak a ladingin haitawite kisawl hi. Pute in tuilak dingin ak nih leh zu beel khat tawi sak uh hi, Ak khat pen nau-etna in kizangin nausuak nu a ding kipum huan a kine sak hi.  

     Ak khat pen inn teek pan in a vaihawm zawhna tawh gawm in nau min phuah pawi kibawl hi. Tuilak zu pen nau min ding geelkholhsa minte kigen khia in zu kileih hi. Tui kiphi zia zui-in nau min hoih leh hoih lo ciing uh hi. Pu te in ak nih a piak zawh uh leh a khe nih pute a min sa in kikholhkik hi. Hih tuilak deihna bulpi pen nausuak nu cidam a, tha a neihtheihna ding kithoihna ahi hi.


 12.2. Min phuahdan 

          Zomiten nau min ih phuah ciangin ut bangbang kiphuak lo ban ah, ut peuhpeuh zong kitapsak zenzen lo hi. Nau neih masa pen pasal ahih leh pasalpa Pa, numei ahihleh pasalpa nu, a zom pasal ahihleh numei nu pa, ta numei aneih uhleh amasa in pasalpa nu, tanumei aneih kiklwh numeinu nu cihbangin kitapsak hi. Mi kiphuaksak hi.  

     Pasal palenu, numei palenu in a tan khit ciangin ta haute in haitawite, bang kuate, a mau gang cih bangin kitamsak hi. Pasal palenu kitapsak lote ngeina ahi lo, a tuampian a thu piang khat om  ahihlam kitheipah hi. Nau min phuah ciangin pu/pite min nunung tawh tate min kipansak in min kiphuak hi. Tua min tang pa/nu ii pianzia in min kiphuak hi. 

     Gentehna in Ngai Khua Hang 

pen a gol, a tha hat, a hang ahih leh a tu min ding Hang Lian Thang cih bangin a pu pian zia kitap hi. A pu min pen Sian Za Pau hi-in neih leh lam a kicing a hau mahmah khat bang ahih leh a tu min Pau Lam Mang or Pau Hau Lian cih bang in kiphuak hi. Apu pen a pil mahmah a minthang bang hileh Pau Pil Thang cih bang in nau min kiphuak hi. Ei Zomite min pen khiatna nei mawk hilo-in a kitappihte nuntakzia pianzia kilangsak ngiat hi. 


Lungdam 

Mipilte gelh